Касманаўт

Пачынаючы з 12 красавіка 1961 году, калі Юры Гагарын быў, як тады казалі, «запушчаны ў космас», слова «касманаўт» зрабілася на добрае дзесяцігодзьдзе ці ня самым папулярным.

У менскім музэі Янкі Купалы экспануецца кніжка, на якой рукою маці першага касманаўта напісана, што Купалаў верш «Хлопчык і лётчык» у дзяцінстве быў любімым вершам Юрыя Гагарына.

Касманаўтамі ганарыліся, іх біяграфію і колькасьць праведзеных у космасе гадзінаў ведалі на памяць. Іх фотаздымкі ў касьмічных шлемах несьлі на дэманстрацыях, выстаўлялі ў вітрынах крамаў, вешалі над ложкамі ў студэнцкіх інтэрнатах. Кожны школьнік у 60-тых гадох марыў стаць касманаўтам, што пазьней выразна ўвасобілася ў некаторых апавяданьнях Уладзімера Арлова. Ледзь не ўва ўсіх гарадах Беларусі ёсьць вуліцы Гагарына, Цітова і Церашковай.

Эйфарыя перамогі над Усясьветам зьнікла пасьля гібелі касманаўта Камарова, а пасьля высадкі амэрыканскіх астранаўтаў на Месяц прайшоў і гонар, што «мы — першыя».

Слова «касманаўт» зноў замільгацела на старонках беларускіх газэтаў у 70-тых гадох, ужо прывязанае да Пятра Клімука і Ўладзімера Кавалёнка. Зусім няшмат краінаў, акрамя Расеі і ЗША, могуць пахваліцца наяўнасьцю двух касманаўтаў, якія да таго ж тройчы пакідалі межы стратасфэры. Аднак у даведніках Клімук і Кавалёнак усё часьцей пазначаюцца як «касманаўты Расеі».

У 1991 годзе касманаўт Кавалёнак быў адным з тых, хто ўнёс у залю беларускага парлямэнту бел-чырвона-белы сьцяг, але потым стаў адным зь першых, хто адмовіўся ад беларускага грамадзянства дзеля працы ў Маскве.

Бацька мой быў добра знаёмы з Гагарыным і неяк прывёз з Масквы цюбік касьмічнай ежы, які зьнешне быў зусім як ненавісная тады зубная паста. Смак таго парэчкавага джэму застаўся ў памяці зь дзяцінства.

Аднак дзень 12 красавіка для мяне назаўсёды будзе зьвязаны ня з тварам Гагарына ў касьмічным шлеме, а з падзеямі ў Авальнай залі Дома ўраду, калі нас, дэпутатаў апазыцыі, зьбівалі людзі ў чорных масках і спэцназаўскіх шлемах — за тое, што мы жадалі, каб будучыя беларускія касманаўты маглі чытаць любімы верш Гагарына на роднай мове.

Сяргей Навумчык