Вядома, што многія літаратары стваралі ня толькі за пісьмовым сталом, але і ў розных іншых месцах. Напэўна, хапала такіх і сярод беларускіх пісьменьнікаў. А, калі не сакрэт, дзе пісалі й пішаце Вы? Ці ёсьць пры гэтым нейкія адмысловыя правілы (якасьць паперы, адзеньне, час сутак, асьвятленьне, пітво)?
Алесь Каралёў
Сапраўды, родны пісьмовы стол ніколі ня быў адзіным працоўным месцам літаратара. Як мы памятаем са «Сьвята, якое заўсёды з табой», Гэмінгўэй любіў пісаць у парыскіх кавярнях. Мэтэрлінк доўга жыў у абацтве Сэн-Вандрыль, а калі ствараў «Жыцьцё пчолаў», ставіў перад сабою сподак зь мёдам, каб прывабіць сваіх гераіняў. Жан Жак Русо, здаецца, працаваў дома, затое, перапісваючы «Новую Элаізу», выкарыстоўваў пазалочаную паперу, прысыпаючы атрамант лазуркавым і срэбным парашкамі ды сшываючы аркушы блакітнымі стужачкамі.
У 20-50-я гады мінулага стагодзьдзя шмат якія пісьменьнікі на адной шостай частцы плянэты вельмі часта тварылі ня ў самых камфартабэльных умовах, дый паперу мелі крыху горшую, чым у Русо. У пісьменьніцкім доме творчасьці ў Піцундзе расейскі празаік Леў Разгон расказваў мне, як за часамі перабудовы сустракаўся з францускім перакладчыкам сваіх лягерных апавяданьняў. Для прадмовы таго цікавілі дэталі, напрыклад, тое, на чым пісаў ягоны візаві ў ГУЛагу. «Ды на чым выпадала», — адказаў былы вязень. «Божа мой! — схапіўся за галаву француз. — Я зразумеў! Вы пісалі на туалетнай паперы!»
Наш Пятро Бітэль, перакладаючы ў няволі «Пана Тадэвуша», таксама карыстаўся «туалетнай паперай», у прыватнасьці, такім яе гатункам, як шматкі ад мяхоў з цэмэнтам.
Айчынныя літаратары сядзелі тады, як вядома, і ў польскіх астрогах. Умовы і там былі ня райскія, але, відавочна, больш камфортныя для сустрэчы з музамі, чым у сталінскіх «пансіянатах». Іначай Піліп Пестрак не прасіўся б пасьля вызваленьня ў 1939 годзе, каб новае савецкае начальства пускала яго працаваць — пакуль ня скончыцца пэрыяд акліматызацыі — у былую камэру.
На Ўладзімера Караткевіча ўлада касавурылася, але, дзякаваць Богу, у турмах і лягерах ён не сядзеў. «Дзікае паляваньне» стваралася ў Воршы на паддашку адрынкі пры бацькоўскай хаце. «Ладзьдзя роспачы» ды шмат што іншае — у велізарным сьветлым пакоі збудаванага дзедам Васілём дому ў Рагачове (моцная стогадовая пабудова захавалася й чакае мэмарыялізацыі).
Аўтар аповесьці «Ня плач душа мая», якой некалі зачытвалася «майстроўцы», і геній выцінанкі Вячаслаў Дубінка прыходзіў на менскі паштамт і гадзінамі сядзеў з паперай і асадкай, няраз прыцягваючы ўвагу аховы, што аднойчы прыняла яго за шпіёна.
Прадчуваю, што хтосьці непазьбежна абвінаваціць мяне ў нясьціпласьці й жаданьні прытуліцца да людзей выбітных і славутых, але пытаньне прагучала — трэба нешта сказаць і пра сябе.
Нічым асаблівым пахваліцца не магу. Пісаць здольны толькі дома, у пакоі, вакно якога выходзіць на гармату каля Нацыянальнага гістарычнага музэю, а яшчэ — у апошняй кватэры маіх бацькоў у Наваполацку, дзе цяпер жыве сястра Тацяна. Лецішча на Лысай гары (як, зрэшты, і недзе яшчэ), на якой тварыла й творыць значная частка айчынных чараўнікоў слова, ніколі ня меў.
Якіх-небудзь прыбамбасаў паведаміць вам не магу. Да нядаўняга часу пісаў першы варыянт выключна ад рукі, цяпер спрабую адразу на кампутары. Папера мусіць быць белай і досыць шчыльнай, каб потым не прасьвечвалі радкі на ніжняй старонцы, што чамусьці ўносіць у душу пэўную дысгармонію. Найлепшыя вынікі — калі пішаш у першай палове дня. Самае добрае сьвятло — сонечнае. Спробы імітаваць творчы працэс уначы сканчваліся глыбокім здаровым сном з уткнутым у паперу носам.
Раней некаторыя тэксты пісаў у «суаўтарстве» з добрым чырвоным віном. Так чвэрць стагодзьдзя таму была напісаная аповесьць «Час чумы». Тады я цэлы месяц жыў у закарпацкай вугорскай вёсцы, дзе абыходзіцца безь віна лічылася б проста мавэтонам. Я й цяпер не адмаўляюся ад чырвоненькага, але ўжо даўно прыйшоў да высновы, што за пісьмовым сталом клікаць на дапамогу алькаголь няварта й небясьпечна. Можаце мець мяне за маралізатара, але на дне келіха напраўду хаваецца творчая бездапаможнасьць і трагедыя. Самы красамоўны й страшны прыклад вядомы, відаць, кожнаму, хто цікавіцца нашым прыгожым пісьменствам. Цяпер п’ю над чарнавікамі вельмі моцную кенійскую гарбату, якую прыяцель прывозіць з адной афрыканскай крамкі ў Лёндане. Ужываю яе абавязкова з малаком, бо іначай праз тыдзень можна нажыць язву.
Кажуць, Уладзімер Караткевіч, сядаючы за стол, апранаўся, быццам на сьвята, а пісаў, як школьнік-выдатнік, амаль нічога не выпраўляючы й не закрэсьліваючы. У хвіліны адпачынку піў каву, якую гатаваў паводле нейкага засакрэчанага рэцэпту, і любіў глядзець мультфільмы.
Каву я, дзікі чалавек, практычна ня п’ю, мультфільмы мне ня надта даспадобы. Бясконца крэсьлячы й выпраўляючы сябе, я нараджаў апавяданьне пра Караткевіча для дзіцячай кніжкі «Адкуль наш род» у самы летні сквар, калі за вакном было градусаў пад сорак. Згадаўшы ў тэксьце, як мэтар надзяваў перад працаю адпрасаваную белую кашулю, я падняўся з-за стала і падышоў да люстэрка. Адтуль на мяне пазіраў нехта ўзмакрэлы ў адных зялёных майтках.
Я з сорамам падумаў, што сказаў бы на гэта Караткевіч, і вырашыў апрануць яшчэ што-небудзь. І раптам аднекуль — з-пад вокладкі «Каласоў» ці з-за чорнага пераплёту сваёй «Іліяды», найлепшай у маім уяўленьні кнігі майстра, — адгукнуўся ягоны яшчэ не забыты голас. «Няхай нашы дзеці абіваюць грушы косткамі нашых ворагаў», — нібыта ня ў тэму прамовіў ён. І я зразумеў гэта як санкцыю пісаць так, як мне падабаецца.
