Алькагалізм

Цягнік “Масква-Бэрлін” яшчэ не крануўся зь месца, ня ў змозе скінуць зь сябе моцнае, як абдымкі ўдава, прыцягненьне менскага чыгуначнага вакзала – а яны ўжо п’яныя. Яны займаюць два ці тры купэ ў прычэпленым вагоне, алькаголь пакідае на іхных абліччах грубыя, яркія сьляды: барвовыя плямы на тоўстых шыях, пісягі пад вачыма, пунсовыя насы сьвецяцца ў паўзмроку калідора – баявая афарбоўка воінаў, што едуць на чужыну ратаваць сьвятое аўтамабільнае ламачча ад разбэшчаных бюргераў-басурманаў. Іхныя галасы становяцца ўсё гучнейшымі і, калі цягнік нарэшце вырываецца з гораду і вырушвае на захад, заглушаюць перастук колаў: “бар-бар-бар” – чуецца ў вагоне, “бар-бар-бар”, і чаго толькі няма ў гэтай няхітрай мове: тут і ўсе мінулыя і будучыя бары, дзе яны адзначаць свае гешэфты, тут і танныя бардэлі, якія яны таропка наведаюць перад вяртаньнем на радзіму, тут і іхныя пакінутыя дома бабы, тут і сьмярдзючы дух іхнага амаль франтавога брацтва, які напоўніў увесь вагон, тут і Баранавічы, якія мы толькі што праехалі, і Bargeld, якім напханыя іхныя кішэні, і мы, бараны-пасажыры, якія маўчаць і ўдаюць, што ўсё ў парадку. Раньняя вясна, сэзон крыжовых паходаў за Одэр, цямнее яшчэ рана, купэ зачыняюцца, на падушкі нацягваюцца навалачкі, а яны – яны ходзяць па вагоне, грукаючы ў дзьверы і пагрозьліва пытаючыся: Каго любіш? Люблю Беларусь, адказваюць ім з-за дзьвярэй дрогкія, баязьлівыя галасы, люблю Беларусь, люблю. Ну глядзі, адказваюць яны, глядзі, любі, а калі перастанеш, мы табе нагадаем, што такое Беларусь: гэта п’яны шляфвагэн, што нясецца празь цемень і ляціць пад адхон, гэта наш цягнік, і ён едзе на фронт, а ты, дурань, дэзэртыр, уявіў сабе, што й праўда можаш уцячы на ім? На польскай мяжы некаторыя зь іх будуць ня ў стане дастаць з торбы пашпарт, а іншыя, навічкі, будуць ванітаваць у тамбуры. Паляк у мокрай фуражцы прабяжыць па калідоры, гідліва паўтараючы так, каб чулі ва ўсіх купэ: “Вагон піякув! Піяцкі вагон!” Ніхто яму не запярэчыць. “Што ж вы рабіць зь імі будзеце?” – пагардліва спытае ён правадніцу на разьвітаньне, і яна толькі паправіць споўзлую спадніцу і пасьміхнецца размазаным ротам. Зь цягніка ссадзяць усіх цыганоў, чачэнцаў, віетнамцаў і манголаў, застанемся толькі мы і яны: адной крыві, адной вокладкі пашпарта, салдаты і цывільныя, тыя, хто зачыняюць купэ і тыя, хто ў іх грукае. З адным з франтавікоў мы сутыкнемся ля прыбіральні: калідор занадта вузкі для нас дваіх, мы будзем доўга глядзець адзін аднаму ў вочы, ажно пакуль ён не ўцягне сваё велічнае пуза і не прапусьціць мяне. Калі наш шляфвагэн адарвецца ад зямлі і ноч паглыне нас – што ты будзеш рабіць з намі, нашая нябесная правадніца, перад кім ты будзеш прасіць за нас заступіцца, як ты зможаш забыць нас, калі марознай раніцай мы нарэшце выйдзем у памежным нямецкім гарадку?

Аляксандр Геніс згадвае ў адным са сваіх эсэ цікавы звычай, які быў распаўсюджаны ў старажытных германскіх плямёнаў. Самыя важныя рашэньні яны прымалі такім чынам: спачатку абмяркоўвалі ўсё цьвярозыя, а назаўтра – у стане алькагольнага ап’яненьня. Калі вынік заставаўся той самы, рашэньне ўхвалялі. Падыход даволі мудры: у тыя паганскія часы людзі разумелі, што так званая аб’ектыўная рэальнасьць – насамрэч толькі адна з многіх рэальнасьцяў, і законы, усталяваныя для адной, не абавязкова будуць дзейнічаць для іншай. Напрыклад, паводзіны накачанага алькаголем ці наркотыкамі ворага цяжка прадказаць, калі ты глядзіш на яго цьвярозымі вачыма – вораг будзе кіравацца іншай лёгікай, ён апанаваны іншымі дэманамі і таму непераможны. Паспрабаваць стаць на яго месца значыць пазбавіць яго моцы. Асьляпіць сябе, аглушыць, пазбавіць сябе рацыянальнага розуму часам вельмі карысна – як вядома, у такія моманты ў чалавека абвастраюцца іншыя пачуцьці і ён можа спасьцігнуць нешта, што ў цьвярозым стане для яго недасяжна… Як геніяльны шахматыст, п’яны здольны знайсьці разьвязаньне задачы там, дзе пасрэдны гулец ня бачыць нічога, апрача статычных фігурак. У п’янага іншы ўзровень магчымасьцяў, іншы болевы парог, іншае ўяўленьне пра табу, паніжаны інстынкт самазахаваньня… П’яны цьвярозаму не таварыш – хіба што абодва яны камуністы.


Алькаголь у вялікіх дозах дае чалавеку магчымасьць пагуляць з рэальнасьцямі, як дызайнэр гуляе з колерамі і шрыфтамі. Дабрыня і заспакоенасьць зьмяняецца агрэсіяй і тугой, шчасьце – чорнай роспаччу, усе гэтыя мілыя твары, якія хочацца расцалаваць, умомант могуць ператварыцца ў бязьлітасныя зьвярыныя пысы. Чалавецтва, якое ты так любіш пасьля пятай чаркі, пасьля дзясятай гоніцца за табой зь сякераю па вуліцах, што высьлізгваюць у цябе з-пад ног. Каб даведацца сапраўдную сутнасьць чалавека, трэба зь ім выпіць, бо цьвярозы чалавек – гэта толькі адзін бок ягонай асобы. Колькі новага пра стаўленьне да сябе сваіх сяброў і знаёмцаў мы даведаліся падчас застольляў, колькі хлусьні і крывадушнасьці было выкрыта дзякуючы алькаголю! Чалавек заўжды шкадуе пра тое, што выпіў учора лішняга, ня толькі таму, што яму блага – ён падсьвядома шкадуе, што выпаў зь бясьпечнага і ілжывага сьвету безалькагольных умоўнасьцяў, у якім прынята нікому не казаць праўды.

Любая размова пра алькаголь і алькагалізм непазьбежна ўпіраецца ў паняцьце меры – і тут спыняецца, бо ўсе людзі розныя і аднолькавых нормаў для іх няма. “Ведай свой ліміт!” – кажа плякат у гамбургскім мэтро, сацыяльная рэкляма, зьвернутая да юных грамадзянаў. Яна не адгаворвае іх ужываць алькаголь, бо гэта бессэнсоўна, яна толькі заклікае быць памяркоўнымі і не пераступаць мяжу, за якой нявіннае піяцтва сканчаецца і пачынаецца алькагольная залежнасьць. Тых, хто ўжывае алькаголь, паважаюць, тымі, хто ня можа безь яго жыць, пагарджаюць; мяжа паміж першымі і другімі ёсьць мяжою прыстойнасьці.

У алькагалізму шмат імёнаў, і кожнае зь іх – псэўданім. Алькагалізм – гэта слабасьць: быць алькаголікам значыць застацца ў адной, выпадкова знойдзенай рэальнасьці, страціць здольнасьць вяртацца ў іншыя. Племя алькаголікаў – заведамыя аўтсайдэры, якія ўсе свае рашэньні прымаюць у адным тым самым стане і таму прайграюць. Алькагалізм – гэта пагібель: ён расьце ў табе, як нявінная кветачка, а вырасшы, пачынае есьці цябе жыўцом. Алькагалізм патрабуе поўнага падпарадкаваньня, ён – як тыя істоты з фантастычнага раману Карсака “Уцёкі Зямлі”, якія ўнушылі людзям, што яны нібыта працуюць на іх слугамі, грузчыкамі і прыбіральнікамі, а самі захапілі ўладу і ўпотай ласаваліся чалавечынай. Стывэн Кінг, алькаголік са стажам, апісвае ў сваёй аўтабіяграфічнай кнізе, як у часы творчага сталеньня алькаголь дзень за днём руйнаваў яго асобу, ледзь не пазбавіўшы лёгкага летняга чытва ўсю сярэднюю клясу плянэты; пісьменьнік стаў алькаголікам, сам гэтага практычна не заўважыўшы. Алькагалізм – канец творчасьці, бо немагчыма пастаянна прасіць натхненьне голасам п’янага Шурыка: “Памэдленей, я запісую…”


Алькагалізм – гэта Беларусь. Ня піць тут нельга, хаця б для таго, каб не звар’яцець. Калі ты будзеш адмаўляцца, то суайчыньнікі пойдуць на ўсё, каб ты ўзяў чарку – у скрайнім выпадку падымуць з магіл тваіх продкаў і прывядуць іх да стала пад канвоем: пі, сабака, не абражай дзядоў! Алькагалізм – гэта спорт. Упартыя трэніроўкі ў маладосьці, якія адымаюць часу і здароўя больш, чым любая сфэра чалавечай дзейнасьці. Мэтаю ёсьць “прасьпіртавацца” – прывучыць свой арганізм засвойваць алькаголь у вялікіх колькасьцях. Штотыднёвыя чэміпіянаты, “хто каго перап’е”, прызы, турнірныя табліцы, справаздачы… Алькагалізм – гэта ініцыяцыя, быць дарослым – найперш значыць мець права набываць і ўжываць алькаголь. Алькагалізм – гэта флёра й фаўна твайго роднага горада, бо менавіта там пад акном растуць гэтыя сінія чалавекападобныя стварэньні, двухногія, засохлыя, калючыя, учэпістыя, вецер з блізкай пустэльні штодня прыбівае іх да твайго пад’езда. Дзе, з кім і з чаго ты толькі ня піў… Аднойчы нават уначы ў цырульні. Алькаголь мае нешта агульнае з фрызурай: адным ён пасуе, а іншым – не, але ўсе плацяць за яго грошы і бачаць сябе ў люстэрку.

Алькагалізм – гэта незваротна: як не бывае былых кадэбістаў, так не бывае былых алькаголікаў. Алькагалізм – гэта славутасьць, імідж, рэнамэ: “А скажы, ці праўда, што ў тваёй краіне гарэлку п’юць так, як мы – піва?” – пытаецца, уздымаючы бялёсыя бровы, Б’ёрн, і ты кажаш, сам саромеючыся нечаканага дурнога гонару, які варушыцца ўнутры: “Ну так, можна сказаць, праўда…”. Адкуль ён, гэты недарэчны гонар, што прыехаў кантрабандаю ў прычэпленым вагоне на цягніку Масква-Бэрлін? Бялёсыя бровы апускаюцца, пад імі – неразуменьне, захапленьне, павага, агіда і страх. Алькагалізм – гэта тое, што падзяліла Эўропу, Сьцяна, якую ніхто ня зможа парушыць. Алькагалізм – гэта Расея, тыя, хто так п’е, назаўжды застануцца для Б’ёрна расейцамі, жыві яны хоць у тройчы незалежнай ад Расеі дзяржаве і гавары на якой заўгодна мове. О, гэтыя назвы тутэйшых гарэлак: “Puschkin“, „Jelzin“, „Gorbatschov“, „Arapov“, „Kaliskaya“, „Rodina“, „Taranof“, „Samodurov“, гэтыя крыкі з рускай лазьні, рубаха-парень режет правду-матку!.. Алькаголь – гэта паліва, якое яшчэ трымае нас на нагах, у той час як мы стагодзьдзе за стагодзьдзем ніяк ня можам прыняць сваё Рашэньне.