Геніюш вярнулася ў Вімпэрк

Чэскі сэнатар Томаш Ірса ў сваім выступе з нагоды вэрнісажу выказаў перакананьне, што чэхаславацкая дзяржава, выдаючы Геніюшаў у СССР, зрабіла памылку.

Пераезд Геніюшаў з Прагі ў Вімпэрк пад канец 1947 году ня быў уласна іх рашэньнем. Ад 1945 году савецкія ўлады дабіваліся выданьня Геніюшаў, ставячы ім у віну “антысавецкую нацыяналістычную дзейнасьць” падчас вайны. Калі паэтка не паддалася на ўгаворы аб пераезьдзе, пачаліся спробы яе фізычнага выкраданьня. Геніюш у адчаі піша ліст з просьбай аб абароне на імя прэзыдэнта Эдварда Бэнэша, а таксама амэрыканскага пасла ў Празе Лорэнса Стэйнгарта. Заступніцтва гэтых асобаў падаравала ім яшчэ некалькі гадоў на волі. У 1947 годзе ўся сям’я атрымала грамадзянства Чэхаславаччыны, а доктара Геніюша перавялі далей з Прагі ў той самы Вімпэрк.


Мястэчка было на самай мяжы зь Нямеччынай, і, як здагадвалася Ларыса Антонаўна, чэхі думалі, што доктар, аднойчы паехаўшы на выклік, мог лёгка заблудзіць і апынуцца па той бок мяжы... На выклікі разам з мужам, як правіла, выпраўлялася і яго жонка. Паводле ўспамінаў Геніюш выглядае, што часта яна замяняла мужу мэдсястру. Сын Юрка застаўся ў Празе ў сям’і знаёмых – мусіў закончыць гімназію.

Доктар Геніюш, аднак, ні пра якую эміграцыю на захад чуць не хацеў – ён цешыўся з свайго новага грамадзянства і аддана выконваў сваю працу. Па Геніюшаў прыйшлі ў іх вімпэрскую кватэру позна ўвечары 5 сакавіка 1948 года. Мінула усяго некалькі дзён пасьля прыходу да ўлады ў Чэхаславаччыне камуністаў (так званы лютаўскі пераварот 48-га). Гэтым разам тэлеграма з Масквы спрацавала хутка. Мужа і жонку пасадзілі пад арышт у адной зь вежаў Вімпэрскага замку.

У мэмуарах Геніюш успамінае: “ У бруднай, зялёнай ад плесені камэры на памосьце, пакрытым мятай саломай, сядзелі дзьве маладыя немкі за пераход граніцы, якая была побач. Я села і толькі цяпер усьведаміла сабе ўсю трагедыю адзінокага свайго дзіцяці ў гэтым горадзе і ў гэтым народзе, болей ужо ні аб чым думаць не магла…”

13-гадовы Юрка Геніюш з гэтай хвіліны фактычна быў разлучаны з бацькамі. Іх неўзабаве этапіруюць у Пісэк, потым у Прагу, адтуль выдадуць Саветам. У Чэхію Геніюшы ўжо ніколі ня вернуцца, грамадзянства іх пазбавяць празь некалькі месяцаў пасьля яго атрыманьня…

Усе гэтыя факты ў сучасным Вімпэрку былі прызабытыя. Калі пра іх даведаўся кашталян замку Антанін Дворжак, ён вырашыў, што сьляды трагічнай гісторыі Геніюшаў будуць адноўленыя. Першай крыніцай для яго былі мэмуары “Споведзь”, а таксама мясцовая хроніка ды апытаньне старэйшых жыхароў. Вэрсія – дзе ж была тая камэра з саломай і зялёнай цьвільлю – правяралася некалькі разоў. Урэшце, па ўзважаньні ўсіх дэталяў, кашталян лякалізаваў ў якасьці месца зьняволеньня вось гэтае памяшканьне.



Ужо пад арыштам Янка Геніюш у 1948 годзе адзначыў і свой дзень нараджэньня (8 сакавіка). У Вімпэрку адбыліся першыя допыты. Сярод экспанатаў выставы ўпершыню былі прадстаўленыя грамадзкасьці пратаколы допытаў, знойдзеныя ў Нацыянальным архіве Чэхіі. Гэта вынік карпатлівай дасьледчыцкай працы беларусісткі Францішкі Сокалавай, якая была аўтаркай канцэпцыі выставы. У вежы замку прагучаў і новаперакладзены ёю на чэскую мову верш Геніюш той паваеннай пары “Чужыя хвоі”. Сваё слова сказалі і беларускія літаратары Андрэй Хадановіч, Барыс Пятровіч. А Антон Рудак, які стаў пераможцам конкурсу Пэн клюбу, прысьвечанага юбілею Геніюш, прызнаўся, што і нарадзіўся ён у адзін дзень з паэткай, толькі на 80 гадоў пазьней.

Намесьнік старасты Вімпэрку Богуміл Пэтрашэк парадаваў беларусаў такой высновай: “Дагэтуль ня так шмат людзей міжнароднага маштабу жыло ў нашым малым Вімпэрку. Цяпер мы ведаем, што тут была Ларыса Геніюш...”