Гэта адбываецца не ў вялікім горадзе, ня ў ложку і не пад назіраньнем дактароў – не, месцам здарэньня становіцца змрочны, брудны вакзальчык дзесьці ў Ніжняй Бажэніі, у мястэчку з насельніцтвам пяць тысяч душ – карацей, там, дзе мяне ніхто ня ведае і ведаць ня хоча. Але ім давядзецца са мной пазнаёміцца, зласьліва думаю я, на дадзены момант – мудрагелістая камбінацыя неапазнавальных абгарэлых костак. Прынамсі, аднаму зь іх.
“Бедны Ёрык!” – скрушна кажа малады судмэдэкспэрт, маючы на ўвазе зусім не мяне, а свайго малога сына, у якога трэці дзень як рэжуцца зубкі. Сёньня яму не выпадае пагуляць зь Ёрыкам, сёньня намазваць дэнтыноксам дзясны малому Ёрыку будзе ягоная жонка, а ён, судмэдэкспэрт, будзе заняты мной, дарослым мужыком, які пакінуў пасьля сябе цэлую кучу хімічных складнікаў -- да таго ж замежнікам, аўслэндэрам, які хацеў трошачкі раўс і таму паехаў танным цягніком зь перасадкай у Ніжняй Бажэніі, замест таго каб ляцець самалётам зь перасадкай у Мюнхэне. Пашпарт аўслэндэр абачліва забыў дома, і таму судмэдэкспэрту давядзецца папрацаваць – магчыма, дамоў ён вернецца толькі на досьвітку, калі Ёрык, скрычаўшыся, нарэшце засьне.
Памёр: нарэшце перасталі балець зубы.
Судмэдэкспэрт замыкае дзьверы, дастае з шафы бутэльку прызапашанага для такіх выпадкаў піва “Аbram“, адкаркоўвае яе і прыладжвае лямпу. Гэта не зашкодзіць – трохі піва перад такой адказнай справаю, як допыт чалавечых зубоў. Зрэшты, супакойвае сябе судмэдэкспэрт, які тут допыт: хутчэй я проста мушу выдаць яму пашпарт, гэтаму небараку. Мая справа на сёньня – як мага больш поўная ідэнтыфікацыя асобы. Выгляд костак, што ляжаць перад ім, судмэдэкспэрта чамусьці злуе: абгарэламу трупу відавочна ўтульна пад лямпаю. Як і ўсе чарапы, якія маюць менскую прапіску, гэты нібыта ўсьміхаецца. Адкуль бацьку беднага Ёрыка ведаць, што ён сам цяпер уяўляецца загібламу стаматолягам – і ўпершыню ў пацыента няма ніякага страху перад крэслам, і катавальнымі інструмэнтамі, і бормашынай. Ніякага панічнага жаху, і можна бясконца доўга прыслухоўвацца да цягнікоў, якія праносяцца туды-сюды празь Ніжнюю Бажэнію: раўс!!! – енчыць адзін, вількомэн! – лямантуе сустрэчны. Нехта кажа: чалавек загінуў, нехта кажа: вакзал згарэў. У кагосьці рэжуцца зубы, а камусьці іх рэжуць. У рот сыплецца касьцяны парашок. Сплюньце.
Празь нейкі час у руках судмэдэкспэрта зубы загіблага пачынаюць нарэшце даваць першыя паказаньні. Зубы наогул могуць шмат пра нас распавесьці. Асабліва кепскія зубы, гнілыя зубы, штучныя зубы аўслэндэраў.
Напрыклад, пра тое, што іхнаму ўладальніку было ад трыццаці да трыццаці пяці гадоў. Пра гэта кажа ступень сьціраньня зубоў верхняй сківіцы: бугаркі на іклах, малых карэнных і другіх вялікіх карэнных амаль зусім сьцёртыя, на разцах і першых вялікіх карэнных сьціраньне ўжо закранула дэнтын. Там, дзе ён яшчэ застаўся. Рот, як плямбаваны нямецкі вагон. Караімскія калёніі карыесу. Любіў салодкае: асабліва любіў валяцца на канапе ў вольны час і паглынаць цукеркі. Паміж трыццацьцю і трыццацьцю пяцьцю ўпадабаў украінскую “Шалену бджілку”. А паміж нулём і
Сплюньце.
Зубы балелі невыносна, невыносна. Неяк, едучы ў аўтобусе, закрычаў бацькам: “Дайце мне мыш’яку!” – бо добра запомніў іхныя тлумачэньні: лекар кладзе ў зуб мыш’як, каб забіць нэрв. Нэрв быў ягоным ворагам, нэрв уяўляўся яму зламысным атавізмам, які невядома хто ўжывіў яму ў зуб, проста каб памучыць лішні раз. У старэйшых клясах школы, апанаваны фаталізмам, ён пахмурна стаў фармуляваць для сябе злавесныя “зубныя законы”: “У чалавека насамрэч адзін зуб – той, які цяпер баліць” (правільна, бо калі зубы не баляць, іх не заўважаеш), “Зубы дадзены чалавеку, каб ён расплачваўся за грэх трупаедзтва” (хаця сам еў мяса, жор да апошняй хвіліны, бо чым быў той апошні вакзальны дзёнэр, як ня мёртвым мясам? І мяса завязала ў зруйнаваных зубах).
Зубачысткай не карыстаўся. Аднойчы паспрабаваў – рот напоўніўся крывёй, драўляная іголка адразу ж прапарола хворыя дзясны. Рана пачаў губляць зубы, у сківіцу яму ўставілі мэталічны штыфт, на які надзяваўся матава-шэры зуб, ягоны любімы зуб – бо гэта быў зуб, які ніколі не забаліць. Аднак насіць яго вечна было немагчыма – празь некалькі гадоў ён падаў са штыфта, і тады рот лепш было наогул не раскрываць: штыфт пагрозьліва тырчаў са сківіцы, палохаючы нават саміх дантыстаў – жалезны зуб, квінтэсэнцыя пакуты.
Дайце мне мыш’яку!
Ён, дарэчы, належаў да тых, хто ўжо нарадзіўся з зубамі: бываюць такія індывіды, якія пакідаюць матчына ўлоньне, ужо маючы на дзяснах шалупінкі дэнтыну. У старажытнасьці такіх немаўлят забівалі, бо лічылі іх вампірамі. Добра, што ён нарадзіўся ў часы росквіту стаматалягічнай навукі, калі вампіраў не забіваюць, а запісваюць на прыём да дантыста.
Часам дантыст зьяўляўся сам, нібы д’ябал: прыкладам, у школе, дзе для яго і ягонай пякельнай машыны аддавалі лябаранцкі пакой побач з кабінэтам хіміі. Доктарка ўсімі сваімі манерамі, сваёй квадратнай патыліцай, сваімі валасатымі рукамі і цяжкімі ботамі нагадвала эсэсаўца, які прыехаў у канцлягер ставіць вопыты над людзьмі. Вядома ж, пабачыўшы доктарку, ён ня даў рады пераступіць парог лябаранцкага пакоя, ён проста ўцёк адтуль, і ніхто ня здолеў прымусіць яго вярнуцца. Зь яго сьмяяліся: сцыкун. Гэта цяпер кажуць: фобія, атрыманая ў выніку дзіцячае псыхічнае траўмы, а ён усё адно чуе: сцыкун. За ўсё сваё школьнае дзяцінства сцыкун уцякаў толькі зь піянэрскіх лягераў і стаматалягічных кабінэтаў. Больш ніадкуль.
У тым узросьце, калі дзеці губляюць веру ў казкі, ён часта задумваўся пра тое, якія тры жаданьні ён загадаў бы, калі б сустрэў сапраўднага чараўніка. Першыя два былі ідэалягічна вытрыманыя: каб быў мір ва ўсім сьвеце і каб бацькі ніколі не памерлі. Аднак трэцяе зьзяла непрыхаваным эгаізмам: прачнуцца аднойчы раніцай, маючы зубы, якія ніколі не забаляць. Што ж, калі б ён дажыў да сарака, магчыма, яно б і спраўдзілася, гэтае жаданьне.
Жыць з такімі зубамі азначала заўжды мець кепскі настрой. Штохвіліны адчувальная хісткасьць у роце адлюстроўвалася на ягоных думках, на стаўленьні да жыцьця, на мове: размаўляў нейкімі рванымі фразамі, адказваў коратка і блытана, быў няздольны гаварыць доўга, фармуляваць дакладна, ня ўмеў аргумэнтаваць…
Сцыкун. Цяпер кажуць: фобія.
На гэтым судмэдэкспэрт пакуль што канчае працу. Раніца. Ён тэлефануе дамоў. Ёрык сьпіць. Ноч прайшла спакойна. Кожны з нас мае ў сваім календары тры дні, якія ніколі не надыйдуць: дзень уласнае сьмерці, дзень выкананьня ўсіх жаданьняў і дзень, на які мы запісаныя да стаматоляга.