 |  |  |  |
Міхась Скобла: «Спадарства, адыходзіць у гісторыю 2009 год. Нягледзячы на фінансавы крызіс, які закрануў усе сфэры жыцьця, выдаваліся кнігі, выходзілі літаратурныя часопісы, флягманам сярод якіх, на маю думку, можна назваць часопіс „Дзеяслоў“. А таму маё першае пытаньне Барысу Пятровічу — якія публікацыі на старонках „Дзеяслова“ вы залічваеце ў літаратурныя падзеі году?»
Барыс Пятровіч: «Праца нашага нешматлікага калектыву ў чытачоў навідавоку, і таму было б лепш, каб пра літаратурныя здабыткі „Дзеяслова“ разважалі чытачы. Але я магу сказаць, што за 2009 год у часопісе надрукаваліся больш за 100 аўтараў, многія з публікацый сталі зьявамі ў нашай літаратуры. І гэта нягледзячы на тое, што большасьць беларускіх пісьменьнікаў сёньня пазбаўленыя дзяржаўнай дапамогі, зрэшты, яны навучыліся працаваць бяз гэтай дапамогі. І гэта вельмі важна. Пісьменьнікі ўжо не спадзяваюцца, што іх кнігі выйдуць у дзяржаўным выдавецтве, што ім дапамогуць арганізаваць сустрэчы з чытачамі. Якраз у падобных сытуацыях мы назіраем перашкоды з боку дзяржавы, і я не разумею ў дадзеным выпадку пазыцыі ўладаў: нельга дзяліць творцаў на сваіх і чужых, як мне падаецца. І прыкладаў таму ў гісторыі колькі хочаце — чынавенства адыходзіць, а творцы застаюцца. Што да лепшых публікацый... З прозы я назваў бы найперш аповесьць Віктара Казька „Сказ пра ката, каторы сьмяўся“, а таксама два эсэ Леаніда Дранька-Майсюка — „У Вільні і больш нідзе“ і „Горад Боны і Давіда“. Парадавала проза Вінцэся Мудрова, Уладзімера Някляева, Сяргея Рублеўскага, Кастуся Тарасава, Ніла Гілевіча, Ігара Бабкова, Міхася Андрасюка. Што тычыцца паэзіі, то запомніліся найперш творы нашых жывых клясыкаў: Рыгора Барадуліна, Генадзя Бураўкіна, Ніла Гілевіча, Анатоля Вярцінскага, Алеся Разанава, Уладзімера Арлова. Нельга не згадаць апублікаваныя ў часопісе пераклады, у тым ліку і з ўсясьветнай клясыкі — творы Сафокла пераклаў Лявон Баршчэўскі, прозу Рычарда Капусьцінскага — Яўген Саляйчук, „Калевалу“ перастварыў па-беларуску Якуб Лапатка».
Скобла: «Леанід, я дзесьці чытаў, што вы дзеля душэўнай раўнавагі мусіце штодня прачытаць дзесяць старонак добрай прозы па-беларуску. Што з прачытанага запомнілася, і што вы можаце аднесьці да падзейных твораў за 2009 год?»
Леанід Дранько-Майсюк: «Перш за ўсё запомнілася кніга Ўладзімера Някляева „Цэнтар Эўропы“, якою адкрылася сэрыя „Кнігарня пісьменьніка“. Гэтая кніга завяршаецца неверагодна вынаходлівай аповесьцю „Вяртаньне Веры“. У гэтай аповесьці, як у глыбокім люстэрку, можна ўбачыць і сябе, і сваю
Наша дзяржава аднолькава абыякавая і да сваіх пісьменьнікаў, і да чужых. Я думаю, што ў пэўным сэнсе такое становішча нас павінна задавальняць.
Скобла: «Нядаўна мы даведаліся сумную навіну — у Лёндане памерла Вера Рыч, выдатная перакладчыца беларускай паэзіі. Яшчэ ў 1972 годзе яна ўклала і пераклала на ангельскую мову анталёгію нашай паэзіі „Як агонь, як вада“, год таму пераклала „Піснкую шляхту“ і паспрыяла яе пастаноўцы ў Лёндане, да апошніх дзён працавала над перакладам „Новай зямлі“... У сувязі з гэтай сапраўды вялікай стратай, як сёньня беларуская літаратура рэпрэзэнтуецца навонкі? Якія творы і якія імёны гучаць па-за межамі нашай краіны?»
Марыя Мартысевіч: «Калі казаць пра Веру Рыч, пра яе дзейнасьць, то, безумоўна, страта вельмі вялікая. Трэба зазначыць, што Рыч — перакладчыца і прамоўтарка найперш клясычнай беларускай літаратуры. А калі адказваць на ваша пытаньне... Сёлета ў Паланзе зь ініцыятывы Саюзу пісьменьнікаў Літвы праводзіўся традыцыйны сэмінар, дзе сустракаюцца пісьменьнікі Літвы, Беларусі, Польшчы, Латвіі, Грузіі, Украіны. Беларускую паэзію прадстаўлялі Андрэй Хадановіч, Віталь Рыжкоў, Наста Манцэвіч, Валярына Кустава і Глеб Лабадзенка. Творы замежных паэтаў у перакладах друкаваліся ў Беларусі, а беларускіх — адпаведна ў іншых краінах. Да такіх сэмінараў можна аднесьці і армянскую канфэрэнцыю „Форум перакладчыкаў і выдаўцоў краінаў СНД“, у якой мне давялося ўзяць удзел. Зь беларускага боку ў Ерэван выляталі той жа Андрэй Хадановіч, я, Генадзь Вінярскі (выдавецтва „Кнігазбор“), выдавец і перакладчык Зьміцер Колас і Васіль Якавенка».
Скобла: «Якія беларускія кнігі выйшлі сёлета за мяжой?»
Мартысевіч: «Кніг беларускіх аўтараў за мяжой выходзіць вобмаль.
Скобла: «Сёлета зьявіўся інтэрнэт-часопіс „ПрайдзіСьвет“. Гэта неяк падахвоціла нашых перакладчыкаў да больш актыўнай творчай дзейнасьці?»
Мартысевіч: «Так, безумоўна. Зьяўленьне „ПрайдзіСьвету“ я сапраўды лічу падзеяй году. Цяпер маладому перакладчыку значна лягчэй надрукавацца. Я лічу, што на нашых вачах паўстае школа беларускага перакладу».
Скобла: «Літаральна месяц таму ў Менску адбыўся ўстаноўчы сход яшчэ аднаго пісьменьніцкага саюзу — Саюзу пісьменьнікаў гэтак званай саюзнай дзяржавы. А як вы гэтую падзею ацэньваеце?»
Пятровіч: «Тут цяжка сказаць нешта адназначнае, таму што мы ведаем толькі іх намеры. Прыкладам, стварыць бібліятэчку саюзнай дзяржавы, выдаць 50 кніг — добрае пачынаньне, няхай бы выйшлі гэтыя кнігі і па-расейску, і па-беларуску. Але ў цэлым, калі казаць пра гэтую зьяву, то мне ня верыцца ў доўгатэрміновае існаваньне пісьменьніцкага саюзу неіснуючай дзяржавы. Калі гэтая зьява будзе пацьверджанае стварэньнем дзяржавы, то, можа быць, гэты саюз папоўніцца і іншымі саюзамі, якія працуюць у гэтых дзяржавах. Бо, апроч тых двух саюзаў, якія ўтварылі „саюзны саюз“, ёсьць яшчэ чатыры творчыя аб’яднаньні ў Расеі і Саюз беларускіх пісьменьнікаў у Беларусі. Я стаўлюся даволі скептычна да гэтага новаўтварэньня».
Скобла: «Леанід, у вас у свой час выйшлі кнігі ў Маскве і Ўладзівастоку. Ці не запрашалі вас у новаўтвораны беларуска-расейскі саюз як аўтара, вядомага ня толькі ў Беларусі, але і ў Расеі?»
Дранько-Майсюк: «У новы саюз мяне не запрашалі. Да стварэньня яго я стаўлюся спакойна, мне здаецца, што гэта будзе не зусім творчая, а чыноўніцкая арганізацыя, прычым, гэта будзе камэрцыйная арганізацыя. Калі нейкія беларускія кнігі там і будуць выходзіць — дай Божа, але такога выхавальнага напрамку, які б спрыяў разьвіцьцю сучаснай беларускай літаратуры, я пакуль ня бачу. Але паколькі гэты саюз стварыўся, няхай сабе існуе. Пабачым».
Скобла: «Не магу не згадаць і адну сёлетнюю літаратурную дыскусію. „Беларуская літаратура бяззубая“ — гэтыя словы паэта і старшыні Беларускага ПЭН-Цэнтру Андрэя Хадановіча падхапілі многія СМІ. Але ці павінна літаратура быць зубастай — яна ж не алігатар...»
Мартысевіч: «Хачу абараніць Хадановіча. Мне здаецца, што працытаваныя вамі словы — фікцыя прэсы. Таму што ў сучаснай беларускай прэсы, прыкладам, у газэты „Наша ніва“, існуе тэндэнцыя да жаўцізны, журналісты з адной фразы зрабілі ня вартую таго сэнсацыю. Я прысутнічала пры гэтым тэлефонным інтэрвію, адбывалася яно падчас працы „Перакладчыцкай майстэрні“, пасьля васьмі гадзінаў вечара, Хадановіч сьпяшаўся на цягнік...»
Дранько-Майсюк: «Калі гэта фікцыя прэсы, то няхай Андрэй у той жа „Нашай ніве“ выкажацца, надрукуе абвяржэньне. Але ён маўчыць. Таму ўсе і ўспрынялі яго словы дастаткова балюча і нэгатыўна. Я — прыхільнік беларускай літаратуры, я люблю беларускую літаратуру. Беларуская літаратура — гэта маё жыцьцё, для мяне яна —найлепшая ў сьвеце. Беларуская літаратура — гэта самадастатковы космас. Беларускай літаратуры не хапае любові саміх беларускіх творцаў, вядома ня ўсіх.
Мартысевіч: «А вы глядзелі сэрыял „Тэорыя вялікага выбуху“? Там ёсьць такі герой — Шэлдан Купэр, малады чалавек, у якога IQ 188 пунктаў, і ён лічыць астатніх людзей недачалавекамі. Ён вельмі клясны тэарэтычны фізык, ён прыносіць амэрыканскай дзяржаве немалыя грошы. Але ў яго ёсьць дзьве заганы: па-першае, ён ня ўмее кіраваць машынай, а па-другое, ён проста не разумее іроніі і сарказму. І з гэтай прычыны ў сэрыяле адбываюцца ўсе камічныя падзеі, то бок, над Купэрам жартуюць, а ён прымае гэта за праўду... Мне вельмі непрыемна, што за нашым „круглым сталом“ пра мяне гавораць у трэцяй асобе. Я лічу, што маю кніжку вы чыталі літаральна, няправільна, і гэта дэманструе вашу няздольнасьць разумець іронію і сарказм мадэрністычнай літаратуры».
Пятровіч: «Я хацеў бы аспрэчыць думку пра „бяззубасьць“ беларускай літаратуры. Кожны нумар „Дзеяслова“ якраз пацьвярджае яе „небяззубасьць“. Прыкладам, кніга публіцыстыкі і эсэ Віктара Казька „Дзікае паляваньне ліхалецьця“, большасьць тэкстаў зь якой прайшла праз „Дзеяслоў“, прабыла ў кнігарнях толькі адзін дзень. Сёньня яна трапіла ў кнігарні, а ўжо назаўтра была вернутая выдаўцам. Чаму? Таму што яе забракавала гэтак званая „камісія па маралі“, якая працуе пры адміністрацыі прэзыдэнта».
Мартысевіч: «Можа, гэта не ад таго, што беларуская літаратура „небяззубая“, а ад таго, што беларускія чыноўнікі бязмозглыя. У нас як атрымліваецца? Тыя кнігі, якія абсалютна бяскрыўдныя і маглі б спакойна ляжаць у кнігарнях, атрымліваюць вядомасьць, таму што на іх накладзеная неафіцыйная забарона. Так адбылося, напрыклад, з раманам Віктара Марціновіча „Параноя“. Звычайны і файны жаночы раман пра шпіёнскія жарсьці стаўся забароненым фактычна на пустым месцы. Так адбываецца ў нас, мне здаецца, зь любой кніжкай. У беларускім грамадзтве існуе такая сьпіраль страху, калі самая ніжняя шрубачка сыстэмы, каб перастрахавацца, стварае праблемы пісьменьнікам і выдаўцам. Гэта, па-мойму, такая хорар-сытуацыя ва ўсім грамадзтве, а ня толькі
Скобла: «Леанід, вы сёлета ў межах кампаніі „Будзьма беларусамі!“ безьліч разоў выступалі ў школах, у ВНУ. Ці запатрабаваная сучасная беларуская літаратура сёньняшнімі школьнікамі і студэнтамі?»
Дранько-Майсюк: «Шмат выступаў было і ў бібліятэках — вясковых, гарадзкіх, дзе літаральна падчас нашага там перабываньня прыходзілі дзеці і бралі беларускія кнігі: Івана Пташнікава, Алеся Жука, Віктара Казька, Васіля Быкава, Уладзімера Караткевіча. І гэта сьведчыць пра тое, што беларуская кніга чытаецца юнымі душамі і засвойваецца. У гэтым сэнсе інтэрнэт ня ўсю ўвагу забраў. Магчыма, гэтае чытаньне толькі ў межах школьнай праграмы, магчыма, гэтае чытаньне сьпешнае, не такое ўважлівае, але ўсё ж я лічу, што праца беларускіх настаўнікаў, якія выкладаюць беларускую літаратуру, марна ня гіне. Застаецца пажадаць, каб хоць на такім школьным узроўні вялася праца ў сем’ях, каб бацькі таксама схілялі сваіх дзетак да беларускай кнігі. Я спадзяюся, што ўрэшце Міністэрства адукацыі ўсё ж знойдзе магчымасьць пашырыць прастору беларускай літаратуры ў школе, знойдзе патрэбныя гадзіны. Бо беларуская літаратура запатрабаваная».
Скобла: «У гэты час, калі мы размаўляем у студыі, дзесьці ў кабінэтах высокапастаўленых чыноўнікаў разглдяаецца Закон аб інтэрнэце. Скажыце, калі беларускаія ўлады возьмуць пад кантроль інтэрнэт-прастору, ці шмат пацерпіць ад гэтага беларуская літаратура? Ці гэта пройдзе незаўважна?»
Пятровіч: «Ня думаю, што гэта пройдзе незаўважна, таму што інтэрнэт дужа папулярны найперш сярод моладзі. Інтэрнэт для нас, для літаратурных выданьняў, для ўсіх выданьняў — гэта акно ў сьвет, магчымасьць, каб творы нашых літаратараў чыталіся ня толькі ў Беларусі, але і па-за яе межамі, у далёкіх краінах. Будзе шкада, калі тут зьявяцца нейкія абмежаваньні. Праўда, мы пакуль ня ведаем, у якой меры гэта закране нашу літаратуру, пісьменьніцкія блогі. Але на сёньня інтэрнэт — гэта фактычна адзінае акно ў сьвет, абароненае ад дзяржаўнай цэнзуры».
Мартысевіч: «Я не зусім разумею, як тэхнічна будзе адбывацца гэты дзяржаўны кантроль. Напрыклад, маладыя людзі, якія жывуць у Францыі ці Амэрыцы, дзе заўгодна, выдаюць інтэрнэт-часопіс антыдзяржаўнага зьместу. Часопіс выдаецца на сэрвэрах org, або com, якія не кантралююцца беларускімі ўладамі ў прынцыпе. Дык як беларускія ўлады будуць кантраляваць гэты часопіс? Яго ня змогуць чытаць толькі юзэры, якія падключаюцца праз пэўны канэкт, які кантралюецца дзяржавай, астатнія ў абход розных глушылак могуць выйсьці на гэты сайт. Ёсьць цэлыя сыстэмы абходу такіх глушылак. Існуюць пэўныя проксі-сэрвэры, якія шыфруюць твой эйпішнік. Улады ня могуць забараніць чытаць гэты сэрвэр людзям з амэрыканскімі эйпішнікамі, ты можаш зрабіць свой эйпішнік амэрыканскім і выходзіць на гэты часопіс».
Скобла: «У Кітаі ўлады знаходзяць спосабы кантролю над інтэрнэтам. І ў нас жа ёсьць парк высокіх тэхналёгій, які можа атрымаць адпаведнае заданьне».
Мартысевіч: «У Кітаі — ерогліфы, там гэта зрабіць прасьцей. А ў Беларусі заглушыць інтэрнэт каштавацьме вельмі дорага. Калі ў нас у гэтым годзе скарачаюць бюджэт, ня ведаю, адкуль возьмуцца на гэта грошы. Так што я даволі скептычна стаўлюся да дзяржаўнага кантролю ў інтэрнэт-прасторы».
Дранько-Майсюк:
Скобла: «На заканчэньне нашай гутаркі дазвольце і мне назваць адзін твор, які сёлета па-добраму мяне ўразіў. Гэта ўжо прыгаданае сёньня эсэ Леаніда Дранька-Майсюка „У Вільні і больш нідзе“ („Дзеяслоў“, № 41). Леанід, колькі кілямэтраў давялося вам прайсьці па Вільні, вывучаючы гэтае, як вы пішаце, места беларускага зьместу?»
Дранько-Майсюк: «У Вільні пра кілямэтры забываеш. Калі глядзіш на места з Гедымінавай гары, альбо з Гары Трох Крыжоў, ня думаеш пра далёкія адлегласьці, бо бачыш суладны архітэктурны букет... Калі ўжо ўзьнікла ў нашай гаворцы гэтае слова — адлегласьць — то мушу сказаць: Вільня — гэта тое места, якое цябе, беларуса, ніколі не трымае на адлегласьці. Вільня заўсёды набліжаецца да цябе, бо яна родная. У Вільню мяне паклікала наша цудоўная літаратура. Паэт Уладзімер Жылка сказаў, што віленскі касьцёл Сьвятой Ганны — гэта сьпеў, і мне тут жа захацелася пачуць гэты сьпеў. А яшчэ Жылка прамовіў пра нейкую віленскую царкву, якая зь бізантыйскай пэўнасьцю прысела ля вады. І, зноў жа, мне захацелася ўбачыць гэтую царкву і гэтую ваду. А ў сваёй кнізе „Лісткі календара“ Максім Танк пісаў пра далёкую, начную, віленскую дарогу, па якой яму трэба прайсьці пешкі (бо грошай на рамізьніка няма), каб трапіць да родных у Закрэт. Я прайшоў па той дарозе з цэнтру Вільні ў Закрэт і з радасьцю зразумеў, што Максім Танк напісаў праўду — дарога сапраўды доўгая. Нішто так ня цешыць душу, як успаміны. У Вільні яны — асаблівыя. У Вільні абавязкова ўспомніш Францішка Аляхновіча. Скажам, ідзеш па Антокальскай вуліцы, і ўпэўненасьць, што зараз ты ўбачыш аўтара п’есы „Пан міністар“ гэткая ж рэальная, як і твой фатаздымак ва ўласным пашпарце».
