Жанчына побач адказала на нашае пытаньне, што гэта моладзь ладзіць акцыю. У той час у літоўскім грамадзтве ішла дыскусія, ці здолее рэспубліка, што хоча стаць незалежнай, абысьціся без нафты і іншых каштоўных рэчаў, што пастаўлялася з Расеі. Ды увогуле з бэнзінам тады было ня вельмі ня толькі ў Літве. Веласіпедная акцыя павінна была прадэманстраваць цьвёрдасьць нацыянальнага характару і гатоўнасць літоўскага народу абысьціся нават бяз нафты. “Бэнзіну ня маем, ну вось на веласіпедах...,” сказала жанчына са стрыманай усьмешкай.
Мы ветліва падзякавалі і заківалі галовамі. У той час большасьць савецкай інтэлігенцыі лічыла абавязковым спачуваць прыбалтам у іх барацьбе за незалежнасць. Усе навокал верылі, што так хочуць літоўскі, латышскі і эстонскі народы, і мы імкнуліся паказаць, што паважаем гэты выбар. Нам вельмі не хацелася быць прынятымі за “акупантаў.”
Потым я доўга не прыяжджала ў Вільню, але некалькі гадоў таму пачала бываць тут рэгулярна, бо чытаю некалькі курсаў ў ЭГУ, і аднойчы разгаварылася з майстаркай у цырульні. Яна была вельмі нэгатыўна настроена да літоўскага ураду і увогуле да таго, што робіцца навокал. Але ж, сказала я асцярожна, прыкладваючы намаганьні ніякім чынам не абразіць “нацыянальнае пачуцьцё” маёй суразмоўніцы, вы зараз незалежныя... і вы да гэтага імкнуліся... хацелі незалежнасьці... вядома, бывае цяжка... але гэта выбар...
- Хто гэта хацеў?
- Ну, ўсе, здаецца. Літоўскі народ...
- Не ведаю я, хто хацеў. Я дык не. І вакол мяне ніхто. Я нічога такога не хацела. У мяне заўсёды былі сябры у Расеі. Я да іх езьдзіла.
Я прамаўчала, бо гэта супярэчыла маім уяўленьням пра тое, як увесь народ у агульным парыве... Да таго ж гэта была першая такая размова.
Потым я ўжо рэгулярна сустракала людзей працоўных прафэсій, што казалі прыблізна тое ж самае. Шафёр таксі, што калісьці працаваў на заводзе, якога цяпер няма, па дарозе ў аэрапорт пасьпеў расказаць, што тады “ведаеце... там быў калектыў...і неяк па-іншаму мы сябе адчувалі, і сяброўства было, і разам сьвяты азначалі, і упэўненыя былі, што пэнсія будзе.” Іншы, нейкі Рышард, што калісьці прыехаў да Вільні “з раёну,” а потым вазіў хлеб у крамы, ўсё успамінаў, як інтэрнат каштаваў тры рублі, а ў кожнаў сталоўцы, куды ён прывозіў хлеб, добрыя жанчыны казалі яму “хадзі, Рышард, паеш.” А аднойчы чалавек сталага ўзросту з моцным літоўскім акцэнтам, даведаўшыся, што я з Беларусі, сказаў: “Вось. Хоць адна краіна не дала сябе разграбіць. Захавала прамысловасьць. А мы – што мы. Нічога зараз няма. Адны банкі, ды ня нашы. Швэдзкія ды нямецкія.”
Гэтыя мае размовы, вядома, не маюць “статыстычнай вагі”: па іх нельга судзіць, як ставіцца да “новага жыцьця” літоўскае грамадзтва Але яны ёсьць так званым “культурным пасьведчаньнем”: яно паказвае, што ёсьць у грамадзтве і такія меркаваньні, і што яны ў асноўным належаць тым, хто, ужываючы выраз В.Акудовіча, жыве з мазаля.
Калі б ў той веснавы дзень 1990-га года нехта сказаў мне, што праз 20 гадоў нямала працоўных людзей будзе добра казаць пра “тую ўладу”, я б ніколі ў тое не паверыла.
Кожны раз у апошні дзень ў Вільні я раблю невялікі шопінг, бо дома трэба плаціць па “рахунку адсутнасьці.” Муж і дачка чакаюць мяне з раскрытымі дзюбамі і глядзяць, што я ў іх пакладу, і па іх тварах бачна, што яны тыдзень ня елі і не пілі, а толькі сумна глядзелі на дарогу, а ўчора нават зрабілі намаганьні выцерці пыл...
І ў кожнай краме, ў якую я заходзіла ў той панядзелак, гучалі калядныя шлягеры. Merry X-mas everyone, лілося адусюль толькі на ангельскай мове.
Merry X-mas, give me your heart, merry X-mass…
