‘Demokraci’, ‘traditë’, ‘propagandë’, ‘bateri’, ‘epidemi’, ‘komshinj’, ‘amanet’, ‘ajvar’ - këto janë disa nga fjalët që nuk kanë nevojë për përkthim nga shqipja në serbisht dhe anasjelltas.
Këto dhe qindra fjalë të tjera, të cilat nuk kanë nevojë për përkthim, janë identifikuar nga një grup studentësh, nga Universiteti i Prishtinës dhe Universiteti i Beogradit në kuadër të projektit të organizatës joqeveritare, Integra, dhe Qendrës për Çështje Afirmative, me qëllim të promovimit të bashkëpunimit mes të rinjve nga Kosova dhe Serbia.
Disa prej tyre janë Borivoje Laziq nga Bujanoci, i cili studion albanologji në Beograd dhe Elvira Kryeziu, studente e gazetarisë në Universitetin e Prishtinës. Më 20 nëntor ata morën pjesë në prezantimin e “Fjalorit të fjalëve që nuk kanë nevojë për përkthim” në Prishtinë.
“Kur flitet për Kosovën apo Serbinë gjithmonë ka disa tema të pakëndshme që krijojnë përçarje mes nesh. Këto janë gjëra për të cilat në fakt duhet të shkruhet”, tha Borivoje Llaziq në një deklaratë për Radion Evropa e Lirë.
Pas studimeve bazë për Gjuhë, Letërsi dhe Kulturë Shqiptare u regjistrua në master. Ai tregon se si, edhe pse vjen nga Bujanoci - një qytet në jug të Serbisë me shumicë shqiptare - ai nuk e dinte gjuhën e fqinjëve të tij, por e dëgjonte dhe e donte muzikën e tyre.
“Dashuria për gjuhën shqipe ka lindur përmes muzikës. Mbaj mend që në gjimnaz kam dëgjuar disa këngë dhe nuk e kam kuptuar asnjë fjalë të vetme. Më pëlqeu ajo energji pozitive, fillova të hulumtoj dhe kuptova se ka një departament [të gjuhës shqipe] në Beograd. Bisedova me prindërit e mi dhe ata u kënaqën me idenë [për të studiuar albanologji]”, tha Llaziq.
Ai shtoi se pikërisht për shkak të gjuhës shqipe ka takuar shumë njerëz nga Kosova, me të cilët shoqërohet dhe bashkëpunon sot.
Dhe, ëndrra e Elvira Kryeziut ishte të dinte gjuhë. Përveç gjuhës amtare shqipe, ajo flet rrjedhshëm edhe turqisht, italisht dhe anglisht, por po mëson edhe serbisht.
Në një prononcim për Radion Evropa e Lirë, ajo vlerësoi se gjuha është “element kyç” për njohjen e kulturës së një populli.
“Është kënaqësi të takosh njerëz të rinj, gjuhën dhe kulturën e tyre. E morëm vesh se sa jemi të njëjtë”, tha ajo.
Elvira Kryeziu kujtoi gjithashtu se sa e habitur ishte kur, së bashku me Borivoj Llaziqin, identifikuan një numër të madh fjalësh që nuk kishin nevojë për përkthim.
“E pyeta Borivojin: A është kjo e njëjta fjalë? Ai tha po. Dhe pastaj ishte vetëm po, po, po, janë të njëjtat fjalë”, u shpreh ajo.
Cili është qëllimi i “Fjalorit për fjalë që nuk kanë nevojë për përkthim”?
Nora Bezera, gjuhëtare dhe autore e “Fjalorit të fjalëve që nuk kanë nevojë për përkthim”, deklaroi se një grup studentësh nga Universiteti i Beogradit dhe ai i Prishtinës kanë identifikuar mbi 2000 fjalë që përdoren në komunitetin shqiptar dhe serb.
Megjithatë, u botuan vetëm ato fjalë që "janë në një farë mënyre karakteristike për kulturën dhe traditën e përbashkët".
“Thelbi i projektit nuk ishte vetëm gjetja e fjalëve, por bashkimi i të rinjve nga Kosova dhe Serbia. Duke pasur parasysh se njerëzit tanë kanë jetuar në fqinjësi me shekuj, por vetëndarja e të dy komuniteteve ka bërë që ne të mos i njohim kulturat e njëri-tjetrit dhe, rrjedhimisht, as gjuhët tona”, tha ajo.
Një synim tjetër i krijimit të “Fjalorit të fjalëve që nuk kanë nevojë për përkthim” është vënia në dukje e ngjashmërive ndërmjet serbëve dhe shqiptarëve.
Marija Oroviq, profesoreshë dhe bashkautore e këtij fjalori, tha se disa fjalë të përdorura, si në gjuhën serbe, ashtu edhe në gjuhën shqipe, në fakt përfaqësojnë "traditën e përbashkët të të dy kombeve".
“Një fjalë e tillë është 'qef' [qejf]. Përdoret për të përshkruar përvojën e shijimit të momentit, pa një qëllim ose qëllim të veçantë. Kjo fjalë thekson rëndësinë e momenteve të vogla por të çmuara në jetë që na bëjnë të lumtur”, shpjegoi ajo.
Nora Bezera theksoi gjithashtu se serbët dhe shqiptarët shpesh komunikojnë në anglisht dhe se kjo është arsyeja pse programi i studimeve të Ballkanistikës në Prishtinë dhe Albanologjisë në Beograd janë "një urë lidhëse midis dy popujve që kanë ndarë paragjykime të rrënjosura me shekuj".
“Ata janë një brez i ri që duke njohur palën tjetër, traditat dhe kulturën e saj, do të kuptojnë se sa të ngjashëm dhe të afërt jeni, kështu që do t'i thyejnë ato paragjykime me përfshirjen e tyre”, tha Bezera.
Studimet Ballkanike është një program studimi katërvjeçar, i cili u hap në Universitetin e Prishtinës në vitin 2021 me qëllim, ndër tjerash, të promovojë komunikimin ndërgjuhësor dhe ndërkulturor në Kosovë dhe në rajonin e Ballkanit Perëndimor. Përveç shqipes, studentët mësojnë edhe gjuhë të tjera ballkanike si serbisht, boshnjakisht, kroatisht apo maqedonisht.
Nga ana tjetër, Departamenti i Gjuhës Shqipe në Fakultetin Filologjik të Beogradit ekziston tash e 90 vjet.
