Vlasti Španije su u jesen 2024. objavile da su otkrile lanac snabdijevanja Rusiji sankcionisanih hemikalija, uključujući jedinjenja koja bi mogla biti korištena za proizvodnju hemijskog oružja i otrova sa nervnim agensima.
Izvoz takvih hemikalija iz Evropske unije u Rusiju sigurno bi izazvao alarm, s obzirom na povezanost ruskih sigurnosnih službi s napadima nervnim agensima na protivnike Kremlja, uključujući nedavno preminulog opozicionog lidera, Alekseja Navaljnog.
Vlasti u Madridu nisu objavile detalje o specifičnim hemikalijama u 13 tona koje su zaplijenile, niti o vrstama hemijskog oružja koje bi mogle pomoći u proizvodnji.
Međutim, istraga Radija Slobodna Evropa je otkrila da je zaplijenjeni tovar uključivao jedinjenje koje igra ključnu ulogu u ruskoj ratnoj mašineriji.
Ruski servis Radija Slobodna Evropa je analizirao video-zapise o zaplijeni koje su objavile španske vlasti i ustanovio da popis sadržaja iz zaplijenjenih bačvi ima široku primjenu u ruskoj vojnoj industriji, uključujući u proizvodnji dronova, interkontinentalnih balističkih raketa i baterija za nuklearne podmornice.
Spomenuto jedinjenje je snažan hemijski rastvarač pod nazivom N-Metil-2-pirrolidon, čija je skraćenica NMP, a ista skraćenica je uočena na etiketama nekih bačvi prikazanih u video-snimcima španske policije.
NMP - uveliko korišten u naftnoj i farmaceutskoj industriji - Evropska unija je stavila na listu robe koja je zabranjena za prodaju Rusiji.
Brisel je taj potez učinio u aprilu 2022. godine, šest sedmica nakon što je ruski predsjednik Vladimir Putin pokrenuo invaziju punog obima na Ukrajinu.
Globalna potrošnja NMP-a takođe je porasla zbog njegove upotrebe u proizvodnji litijum-jonskih baterija i mikrosklopova.
Etikete na bačvama prikazanim u video-snimcima španske policije takođe ukazuju na to da je zaplijenjeni NMP proizvela kineska hemijska kompanija, a broj kontejnera pokazuje da je pošiljka stigla u Barselonu tri mjeseca nakon što je napustila kinesku luku Ćingdao u junu, pokazala je analiza otpremnih zapisa koju je proveo Ruski servis Radija Slobodna Evropa.
Od početka sveobuhvatne invazije na Ukrajinu, NMP kineske proizvodnje kupila je podružnica sankcionisanog ruskog državnog konglomerata Rostec, koja je dobavljač za ruski Institut Kurčatov, proizvođača nuklearnog oružja pod sankcijama, koji razvija i dronove.
Nije jasno da li je roba prikazana u videu jedina pošiljka koju su španska policija i carinici zaplijenili u svojoj dvogodišnjoj istrazi o nedozvoljenoj trgovini robom dvostruke namjene.
Španske vlasti nisu objavile imena osoba ili kompanija koje se sumnjiče u ovom slučaju, a tamošnja policija nije odgovorila na upit Radija Slobodna Evropa o tome koja je supstanca ili jedinjenja zaplijenjeni u oktobarskoj raciji u luci u Barseloni.
'Kritična' hemikalija
Rusija ne proizvodi vlastiti NMP, zbog čega je zavisna od uvoza ovog spoja, koji je uvršten na listu kritičnih proizvoda za hemijsku industriju zemlje.
Prije ruske invazije na Ukrajinu 2022. godine, bilo je slučajeva da je ruski vojno-industrijski kompleks kupovao NMP proizveden na Zapadu.
Na primjer, ruska evidencija nabavke pokazuju da je sankcionisana ruska kompanija Uralelement 2018. godine kupila 1,5 tona njemačkog NMP-a od druge ruske firme, Uraltekhimport.
Uralelement, koji sebe opisuje kao "strateško preduzeće vojno-industrijskog kompleksa", dio je ruskog državnog odbrambenog konglomerata Korporacija za taktičke rakete, koji je takođe pod sankcijama Zapada od 2022. godine.
U julu 2021. godine, zamjenik ministra odbrane Aleksej Krivoručko posjetio je pogon Uralelementa. U poruci na web-stranici kompanije navodi se da je Krivoručko "potpisao važne odluke u vezi s proizvodnjom baterija specijalne namjene koje proizvodi Uralelement za vojnu jedinicu 40056".
Otvoreni podaci pokazuju da je vojna jedinica 40056 dio onoga što je sada Glavna uprava za istraživanje dubokog mora (GUGI). Pod okriljem GUGI-a, tajna podmornica za nadzor, neformalno poznata kao Lošarik, doživjela je katastrofalnu nesreću 2019. dok je provodila testove u Barentsovom moru.
Za nesreću je kasnije okrivljen kratki spoj u odjeljku za baterije.
Drugi kupac NMP-a prije ruske invazije na Ukrajinu bila je Arzamas istraživačko-proizvodna kompanija Temp-Avia, takođe dio Korporacija za taktičke rakete, koja proizvodi elektroniku za ruske vojne avione i dronove s raketnim sistemima, pokazuju podaci o državnim nabavkama.
U proljeće 2023. godine, direktor Temp-Avije je izjavio da se "opterećenje proizvodnje u vezi s" ruskim ratom protiv Ukrajine "više puta povećalo".
Još jedan kupac NMP-a bio je Centralni projektno-tehnološki biro polimernih materijala sa probnom proizvodnjom, koji je isporučivao materijale fabrici Votkinsk, proizvođaču interkontinentalnih balističkih projektila Topol-M.
Otprilike polovina od 29 javno dostupnih državnih nabavki NMP-a prije 2022. godine, koje je pregledao Ruski servis Radija Slobodna Evropa, su od državnih kompanija povezanih s vojno-industrijskim kompleksom.
Od invazije na Ukrajinu 2022. godine, NMP kineske proizvodnje je takođe kupio Institut za plastiku Petrov, podružnica Rosteca.
Korporativni podaci pokazuju da je jedan od ključnih kupaca i Sveruski institut za vazduhoplovne materijale (VIAM) pri Institutu Kurčatov, na čijem je čelu bliski saradnik ruskog predsjednika Vladimira Putina, Mihail Kovalčuk.
Viši naučnik pri VIAM-a je na okruglom stolu prošle godine govorio o "razvoju državnih bespilotnih letelica za posebne namjene, uzimajući u obzir sisteme protivvazdušne odbrane", a govorio je i "o iskustvima u razvoju materijala i aditivnih tehnologija za proizvodnju sistema bespilotnih letjelica".
Praćenje pošiljke
Ruski servis Radija Slobodna Evropa je, analizirajući etikete na bačvama prikazanim u video-snimcima španske policije, identifikovala proizvođača zaplijenjenog NMP-a kao kinesku kompaniju BYN Electronic Material, u čijem je asortimanu i ovaj rastvarač.
Video takođe pokazuje broj kontejnera, YMLU3377990, koji ukazuje da je vlasnik kineska brodarska kompanija YangMing Marine Transport Corp.
Web-stranica kompanije otkriva rutu zaplijenjene pošiljke: napustila je kinesku luku Ćingdao 19. juna i stigla u Singapur 10. jula.
Dana 28. jula, krenula je za Barselonu, gdje je stigla 21. septembra – tri sedmice prije nego što je španska policija objavila zapljenu.
Podaci koje je analizirao Ruski servis Radija Slobodna Evropa, pokazuju da je NMP, koji je proizvela kineska kompanija BYN, kupila ruska firma Aventel RUS 2023. godine.
Prije ruske invazije na Ukrajinu 2022. godine, Aventel RUS je pokušao da postane dobavljač NMP-a za fabriku Sverdlov, ruskog proizvođača eksploziva koji je pod američkim sankcijama, ali u tome nije uspio.
'Operacija Epruveta'
Španska istraga, sprovedena uz pomoć Evropske kancelarije za borbu protiv prevara, počela je 2022. godine pod kodnim nazivom "Operacija Probirka", što je ruska riječ za "epruvetu".
Španska policija je navela da se usredotočila na špansku kompaniju "kojom upravljaju građani ruskog porijekla", koja je razvila složenu mrežu za isporuku "ilegalnih hemijskih proizvoda u Rusiju".
Španska firma je imala podružnicu u Moskvi koja je bila krajnji primalac hemikalija, iako je njihovo konačno odredište bilo skriveno kroz lažne kompanije u trećim zemljama, uključujući Jermeniju i Kirgistan, koje su služile kao posrednici, tvrdi policija Španije.
Rekli su da su pošiljke bile preusmjerene u Rusiju kopnenim putem do tih fiktivnih primalaca, što je shema koja je korištena za usmjeravanje sankcionisane elektronike dvostruke namjene u Rusiju kroz Centralnu Aziju, zaobišavši napore Sjedinjenih Država i Evropske unije da blokiraju globalne lance snabdijevanja za rusku vojsku.
Španska policija, koja je u najavi racije u oktobru rekla da istražuje slučaj, nije odgovorila na zahtjev za komentar o trenutnom toku istrage.