د لاسرسۍ وړ لېنکونه

تازه خبر
چهارشنبه ۱۶ لړم ۱۴۰۳ کابل ۱۲:۱۱

ځانګړی راپور

چهارشنبه ۱۶ لړم ۱۴۰۳

د مهالوېش پر اساس مشخص کول
لړم, ۱۴۰۳
شنبه یکشنبه دوشنبه سه شنبه چهارشنبه پنجشنبه جمعه
۲۸ ۲۹ ۳۰ ۱ ۲ ۳ ۴
۵ ۶ ۷ ۸ ۹ ۱۰ ۱۱
۱۲ ۱۳ ۱۴ ۱۵ ۱۶ ۱۷ ۱۸
۱۹ ۲۰ ۲۱ ۲۲ ۲۳ ۲۴ ۲۵
۲۶ ۲۷ ۲۸ ۲۹ ۳۰ ۱ ۲
د ۲۰۱۸م کال د مې پر لومړۍ نېټه په کابل کې د دوو ځانمرګي بریدونو له کبله ۲۵ کسان ووژل شول، چې ۹ تنه یې ژورنالېستان وو او په‌کې د ازادي راډیو درې خبریالان، سباوون کاکړ، عبادالله حنانزی او فرشته محرم درانۍ هم شامل وو>
د ۲۰۱۸م کال د مې پر لومړۍ نېټه په کابل کې د دوو ځانمرګي بریدونو له کبله ۲۵ کسان ووژل شول، چې ۹ تنه یې ژورنالېستان وو او په‌کې د ازادي راډیو درې خبریالان، سباوون کاکړ، عبادالله حنانزی او فرشته محرم درانۍ هم شامل وو>

یوشمېر افغان خبریالان او د وژلو شویو خبریالانو کورنۍ وایي، په افغانستان کې د دوی پر وړاندې د جرمونو معافیت لاهم دوام لري.

د اریانا نیوز خبریال او د سیاسي خپرونو پخوانی مسوول عبدالوارث حسرت وايي، د دندې له امله یې د طالبانو حکومت له‌خوا د ۲۰۲۲ کال د جنورۍ په ۳۰مه د څلور ورځو لپاره بندي او سخت شکنجه شوی دی.

"ما څو ورځې مخکې په خپله شخصي فېس‌بوک پاڼه خپل یو عکس خپور کړی و، باور وکړئ چې څو ځلې وګواښل شوم، په‌دې لړ کې یوه ورځ بیا امربالمعروف وغوښتم،
هرات مېشتې خبرياله

نوموړي ازادي راډیو سره په خبرو کې زیاته کړه: "ویې نیولم، لاسونه او سترګې یې راوتړلې، یوه توره کڅوړه یې راباندې کش کړه، موټر ته یې واچولم، کوم یو ساعت همدا کابل کې ګرځېدل، بیا یې ۹۰ریاست ته یوړم، هلته یې تحقیق وکړ وروسته یې قصبې (زندان) ته یوړم او بیا یې د بګرام زندان ته انتقال کړم."

په هرات ولایت کې یوه مېشته خبریاله چې د موضوع د حساسیت له امله نه‌غواړي نوم یې په راپور کې واخیستل شي بیا ازادي راډیو ته وویل، همدا څو ورځې مخکې د طالبانو د حکومت د ځایي چارواکو له‌خوا سخته ګواښل شوې چې دا یې د خبریالانو په وړاندې د جرم یوه بڼه بولي.

دغې خبریالې د غږ بدلولو په شرط ازادي راډیو ته وویل: "ما څو ورځې مخکې په خپله شخصي فېس‌بوک پاڼه خپل یو عکس خپور کړی و، باور وکړئ چې څو ځلې وګواښل شوم، په‌دې لړ کې یوه ورځ بیا امربالمعروف وغوښتم، سره له‌دې چې له ګواښونو وروسته ما خپل عکس لرې کړی و، خو دوی سکرین‌شاټ کړی و او هغه نېټه یې په نښه کړې وه."

د یادونې ده چې په افغانستان کې د طالبانو تر واکمنۍ مخکې هم خبریالان خوندي نه وو.
د ژورنالېستانو د خوندیتوب کمېټې (CPJ) په تازه شاخص کې ویل شوي، چې په تېره یوه لسیزه کې په افغانستان کې ۱۸ ژورنالېستان وژل شوي دي.

د دغې کمېټې په تازه راپور کې چې اکتوبر میاشتې په ۳۰مه نېټه خپور شو، افغانستان تر جنوبي سوډان ورسته له مجازاتو د ژورنالېستانو د قاتلانو د خوندیتوب په شاخص کې شپږم راغلی دی.

يوشمېر خبريالان
يوشمېر خبريالان

ویل شوي چې د دغه شمېر وژل شویو خبریالانو له ډلې د ۱۳ تنو د وژلو مسوولیت د اسلامي دولت ډلې (داعش) خراسان څانګې منلی دی.

د راپور له‌مخې زیاتې وژنې په ۲۰۱۸م کال کې شوې دي، په ځانګړي ډول د ۲۰۱۸م کال د مې پر لومړۍ نېټه په کابل کې د دوو ځانمرګي بریدونو له کبله ۲۵ کسان ووژل شول، چې ۹ تنه یې ژورنالېستان وو او په‌کې د ازادي راډیو درې خبریالان، سباوون کاکړ، عبادالله حنانزی او فرشته محرم درانۍ هم شامل وو.

د یادو بریدونو مسوولیت هم د اسلامي دولت ډلې یا داعش منلی و.

د وسله‌والو ډلو په حملو کې یو قرباني خبریال چې دا هم وايي، د تېر جمهوري نظام پرمهال د ۲۰۲۰ کال په وروستیو کې د کابل په لوېدیځ کې د داعش وسله‌والې ډلې په یوه انتحاري حمله کې خپله او یو همکار یې سخت ټپیان شوي، انتقاد کوي چې چا يې پوښتنه نه‌ده کړې.

ده هم د موضوع د حساسیت له امله د نوم نه خپرولو او غږ بدلولو په شرط ازادي راډیو ته وویل: "هغه مهال ما یو ټلوېزیون سره د خبریال په توګه کار کاوه، د کابل په لوېدیځ کې په یو برید کې زه او زما کمره‌مېن همکار ټپیان شوو، که څه هم هغه مهال د خبریالانو ګڼو د ملاتړ بنسټونو فعالیتونه کول، هيچا زموږ پوښتنه ونه‌کړه، حتا زموږ په اړه یوه خبرپاڼه هم چا خپره نه‌کړه، دا حال همداسې دوام لري، خبریالان هغه مهال او اوس هم بندي، ټپیان، شکنجه او وهل ډبول کېږي."

دا خبریال دا ادعا هم کوي چې، د تېر جمهوري حکومت پرمهال د ځمکې د غصب یوې قضیې په اړه د راپور لپاره د پارلمان یو وکیل چې په خبره یې یاده قضیه کې یې لاس درلود، وهل ډبول شوی او د راپور د خپرېدو مخه یې ورنیولې ده.

په هلمند کې د ازادي راډیو د وژل شوي خبریال الیاس داعي ورور مجتبی محمدی وایي، د ورور له وژلو کېدو یې څلور کاله تېر شول، خو لا یې هم کورنۍ ته عدالت نه‌دی تامین شوی.

مجتبی چې له خپل ورور الیاس داعي سره په همدې پېښه کې سخت ټپي شوی و، ازادي راډیو ته یې وویل: "هغه مهال (حکومت) یو کس نیولی او ویل یې چې د داعي قاتل دی، دوی صرف مطبوعات او موږ چوپ کولو، خو زموږ سوال دا دی که رښتیا هغه کس و، نو ولې دا قضیه همداسې پاتې شوه او هغه سړی څه شو؟ موږ ته تر نن پورې د داعي د قاتلینو په اړه هيچا دقیق معلومات نه‌دي راکړي."

الیاس داعي د ۲۰۲۰ کال د نومبر پر ۱۲مه د هلمند په مرکز لښکرګاه کې د ده په موټر پسې د نښلول شوي مقناطیسي ماین په چاودنه کې ووژل شو.

هغه پېښه چې چا یې مسوولیت پرغاړه وانه‌خیست.

خو د افغانستان د خبریالانو سازمان مسوول حامد عبیدي وایي، افغانستان د تېر په پرتله اوس د افغان خبریالانو لپاره تر ټولو "خطرناک" هېواد دی چې، هيڅوک د طالبانو د حکومت له‌خوا پر خبریالانو د ده په ټکو د ظلمونو او جرمونه پوښتنه او مخنیوی نه‌شي کولای.

نوموړي ازادي راډیو ته وویل: "له جمهوریت وروسته کله چې طالبان واکمن شول، له بده‌مرغه د خبریالانو پر وړاندې د تاوتریخوالي پېښې زیاتې شوې، ان تر دې چې طالبان پرته له کوم دلیل او حقوقي چوکاټه خبریالان نیسي، شکنجه کوي يې، ځوروي يې او له بده‌مرغه تر اوسه یې په یوه قضیه کې هم عدالت تامین شوی نه‌دی."

د طالبانو حکومت ویاند ذبیح‌الله مجاهد د دغو ادعاو او انتقادونو په اړه تازه د ازادي راډیو پوښتنې ځواب نه‌کړې، خو مخکې یې ویلي چې د اسلامي شریعت او ملي ارزښتونو په چوکاټ کې د خبریالانو او رسنیو د کار دوام ته ژمن دي.

مزار شريف کې پر خبريالانو د بريد يوه صحنه
مزار شريف کې پر خبريالانو د بريد يوه صحنه

د یادونې ده، چې د طالبانو حکومت په افغانستان کې تر بیا واکمنېدو وروسته له درې کلونو په زیاته موده کې ډېری خبریالان نیولي او بندیان کړي یې دي، چې ځيني یې بېرته خوشې شوي او ځيني یې لا هم دوی سره په زندان کې دي.

ویل کېږي چې په غزني کې د خوشحال راډیو مسوول حکمت ارین او د افغان غږ خبریال مهدي انصاري اوس هم طالبانو سره بندیان دي.

خو د طالبانو حکومت ویاند ذبیح‌الله مجاهد مخکې ادعا کړې وه، چې ډېری خبریالان د دوی د کار له امله نه، بلکې د شخصي مواردو له امله نیول شوي، هغه څه چې خبریالان او د رسنیو مسوولین یې ردوي.

که څه هم په‌دې اړه دقیق ارقام نه‌شته چې طالبانو پر افغانستان له بیا واکمنېدو وروسته څومره کسان نیولي او بندیان کړي، خو د ملګروملتونو په هغه راپور کې چې د ۲۰۲۳ کال د اګست په ۲۲مه خپور شوی راغلي، د ۲۰۲۱ کال راهیسې دې سازمان ۸۰۰ غیرقانوني وژنې او خپل‌سري نیونې، ۱۴۴ د شکنجې او بد چلند موارد، ۲۱۸ غیر قانوني وژنې او د پخواني دولت د ۱۴ کارکوونکو او امنیتي پرسونل د ورکېدو موارد ثبت کړي دي.

د ملګروملتونو عمومي اسامبلې په ۲۰۱۳ کال کې د دوو فرانسوي ژورنالېستانو د وژل کېدو په غبرګون کې د خپلې عمومي اسامبلې په پرېکړه‌لیک کې د نوامبر دوهمه د خبریالانو پر وړاندې جرمونو ته د معافیت د پای ته رسولو د نړیوالې ورځې په توګه اعلان کړه.

دغه سازمان په خپل یاد پرېکړه‌لیک کې له غړو هېوادونو غوښتي چې د دغه معافیت پر وړاندې مبارزه وکړي او د دې پرېکړه‌لیک غړي هېوادونه باید د خبریالانو او د رسنیو د کارکوونکو پر وړاندې د تاوتریخوالي د مخنیوي، حساب ورکونې، د جرمونو عاملین د عدالت منګولو ته د سپارلو او د قربانیانو د درملنې د ډاډمن او امن ځای ته د انتقال لپاره هڅې وکړي.

ارشیف: په افغانستان کې یوې خبري غونډې انځور
ارشیف: په افغانستان کې یوې خبري غونډې انځور

د طالبانو د حکومت له‌خوا داسې هڅې پيل شوي چې، د تصویري رسنیو یا ټلوېزیونونو خپرونې بندې او غږیزې یا صوتي بڼې ته یې واړوي.

په افغانستان کې پر انځوریزو رسنیو وروسته ترهغه فشارونه زیات شوي چې، د طالبانو د امرباالمعروف او نهي عن‌المنکر وزارت په خپل قانون کې د ژوندیو موجوداتو د انځورونو پر خپرولو بندیز ولګاوه.

بعضې علما کرام چې دي، چې ډېر لوی لوی عالمان دي، په عربو کې دي، په عجمو کې دي، پاکستان کې دي، افغانستان کې دي، له‌دې شي (انځور) نه ممانعت نه‌کوي."
جلال‌الدين حقاني

د دغه قانون، چې د ۱۴۰۳ لمریز کال د زمري په لسمه نېټه توشیح او رسمي جریده کې خپور شو، د ۱۷مې مادې په درېیم بند کې رسنۍ د دې امر په رعایتولو مکلفې شوې دي.

د امرباالمعروف او نهي عن‌المنکر وزارت محتسبان د ژوندیو موجوداتو انځورونه" ناروا" بولي، چې دغه عالم یې یوه بېلګه ده.

"‌د قیامت په ورځ به هغه شخص ته سخت عذاب ورکول کېږي چې هغه تصویر جوړونکي وي."

خو داسې برېښي چې له دغه امر سره د طالبانو د حکومت یوشمېر لوړپوړي چارواکي او ان د دوی مشهور مفتیان موافق نه‌‌دي.

پر انځورونو د بندیز له قانون او په‌دې برخه کې پر رسنیو له فشارونو سره هم‌مهاله پخواني جهادي قومندان او د طالبانو د حکومت د کورنیو چارو د سرپرست وزیر پلار جلال‌الدین حقاني ته منسوبه هغه زړه ویډیو بیا رابرسیره شوې چې نوموړی په‌کې وایي، ګڼ‌شمېر عرب او عجم علما تصویر ناروا نه بولي.

هغه وايي: "دا چې د پوره عکسونو ممنوعیت په شريعت کې راغلی دی، اوس عامو علماو په‌دې شي کې ایا تسهل کړی دی؟ چشم پوشي یې کړې ده، غفلت یې کړی دی؟ یا اکثره علما دې شي نه منع نه‌کوي؟ د وخت له علماو نه چې موږ دا پوښتنه کړې ده، په کتابونو کې په‌دې اړه کومه مشخصه مسئله نه‌شته. بعضې علما په هغه اصلي حکم باندې چې کوم ثابت شوی دی، دلیل راوړي او منع کوي یې. بعضې علما کرام چې دي، چې ډېر لوی لوی عالمان دي، په عربو کې دي، په عجمو کې دي، پاکستان کې دي، افغانستان کې دي، له‌دې شي (انځور) نه ممانعت نه‌کوي."

جلال‌الدين حقاني
جلال‌الدين حقاني

پر دې سربېره د یوشمېر هغو طالب پلوه مفتیانو خبرې هم ټولنیزو رسنیو ته راوتلي چې د کمرې انځورونه د بندیز وړ نه بولي.

دې ډله کې د طالبانو د یوه مشهور مفتي شیخ رحیم‌الله حقاني چې د ۲۰۲۲ کال په اګست کې په کابل کې یوه چاودنه کې ووژل شو، خبرې هم رامخته شوي.

د اسلامي فقهې ټولې ټولنې له الاظهره نیولې، د عربستان سعودي، شام، عراق، فلسطین او مغرب ټول علما پر دې موافق دي چې دغه تصویر چې موږ او تاسو یې اخلو، د هغو تصاویرو له ډلې نه‌دي.
ډاکټر محمدالله سخره

نوموړی چې یوې غونډې ته وینا کوي، د کمرې ویډیو او انځور له هندارې سره تشبيه کوي او وایي، دا وړانګه ده او نه هغه تصویر چې شریعت کې يې منع راغلې.

هغه وايي: "چې ښیښې ته ولاړ یې، زما له بدنه شعاع وځي، ښیښې نه را واپس شوه، زما په سترګو ولګېده او ما خپل ځان ښیښه کې ولیده. په ښیښه کې تاته ځان څرنګه ښکاري، په دغې کمره کې هم دا ښیښه لګېدلې ده، زما د بدن شعاع په‌دې ښیښه لګیږي، دلته ریکارډر لګېدلی، دغه شعاع جذبوي، بس دا شعاع دي، دا تصویر نه‌دی، تصویر له رنګه جوړیږي او دغې کمره کې رنګ نه‌شته، بلکې په‌‌دې کې شعاع ده."

ډاکټر محمدالله سخره چې د مصر له الاظهر پوهنتون څخه د فارغو شویو علماو له ډلې دی، ازادي راډیو ته وویل، تصویر او مجسمې هغه خاص حالت کې منع شوي چې د شرک او یا هم عبادت کولو ویره یې موجوده وي.

نوموړی وايي: "دلته مسئله پر دې اساس ده چې د شرک خطر په‌کې نه وي. د عبادت خطر په‌کې نه وي. پخوانیو خلکو مجسمې او تصویرونه جوړول او بیا یې د هغو عبادت کاوه. له‌دې معلومیږي چې په‌دې اړه نصوص او روایات په خاصو حالاتو پورې تړلي دي. د اسلامي فقهې ټولې ټولنې له الاظهره نیولې، د عربستان سعودي، شام، عراق، فلسطین او مغرب ټول علما پر دې موافق دي چې دغه تصویر چې موږ او تاسو یې اخلو، د هغو تصاویرو له ډلې نه‌دي. دا د حالت ثبتول دي، دا تصویر هغه حالت ته ورته دی چې انسان خپله څېره په اوبو یا هنداره کې وګوري."

افغانستان کې د يوې تصويري رسنۍ تخنيک‌خونه
افغانستان کې د يوې تصويري رسنۍ تخنيک‌خونه

د انځور په اړه همدې ضد او نقیض دریځ او د امر باالمعروف قانون بیا خبریالان له ګڼو ستونزو سره مخامخ کړي دي اوعملا په درېیو ولایتونو کندهار، تخار او بادغیس کې د ملي ټلوېزیون خپرونې بندې شوې دي.

د امر بالمعروف ځواب تل ګونګ و او ویل یې چې ممکن تلوېزیوني خپرونې استثناتو کې راشي."
حامد عبيدي

د افغانستان د خبریالانو د ملاتړ مرکز مشر حامد عبیدي وایي، د امر باالمعروف او نهي عن‌المنکر وزارت مسوولان د رسنیو له مدیرانو سره پرله‌پسې غونډې لري او هغوی ته وایي چې قوانین یې پلي کړي.

ښاغلی عبیدي وایي، کابل کې د تلوېزیونونو برخه‌لیک لا هم مبهم دی او په خبره یې د امر باالمعروف لوړپوړو چارواکو ویلي چې، ممکن تلوېزیوني نشرات له بندیزه مستثنا کړي.

نوموړی وايي: "د طالبانو د امرباالمعروف ادارې له تېرو دوه میاشتو را په‌دې خوا د رسنیو له مدیرانو سره منظمې جلسې درلودې. دغو جلسو کې له ټولو څخه غوښتنه شوې وه چې د امربالمعروف قانون په خپلو خپرونو کې په پام کې ونیسي او پلی یې کړي. که څه هم د تصویر موضوع څو ځله یاده شوې، په خاص ډول د تلوېزیون په برخه کې، ځکه تلوېزیون بې تصویره معنا نه‌لري، د امر بالمعروف ځواب تل ګونګ و او ویل یې چې ممکن تلوېزیوني خپرونې استثناتو کې راشي."

پر رسنیو د همدې ډول فشارونو وروسته کابل کې د رسنیو یوشمېر مسوولان کندهار ته تللي او هلته یې د طالبانو د حکومت له ویاند ذبیح‌الله مجاهد سره کتلي دي.

په کابل کې د دوو رسنیو مسوولینو د موضوع د حساسیت له امله د نوم او غږ د نه خپرېدو په شرط ازادي راډیو ته وویل، دوی تېره اوونۍ کندهار کې د طالبانو د حکومت له ویاند ذبیح‌الله مجاهد سره د تصویري رسنیو د بندیز د (اوازو) په اړه غږېدلي دي، چې د دوی په خبره مجاهد دا موضوع رد کړې ده.

د طالبانو د اطلاعاتو او کلتور وزارت یو چارواکي هم ازادي راډیو ته ویلي چې، دوی تر اوسه د رسنیو له‌خوا د بشپړ تصویر او فلم بندولو پلان نه‌لري.

په کابل کې د یوه تلوېزیون مسوول چې نه‌یې غوښتل نوم او غږ یې خپور شي ازادي راډیو ته وویل، د امر باالمعروف یوشمېر چارواکي پر دوی فشار راوړي چې تصویري نشرات بند کړي، خو په وینا یې د طالبانو د حکومت نور مشران او چارواکي بیا له دوی سره په غیر رسمي غونډو کې ډاډ ورکوي چې داسې څه خبره نه‌شته.

بل لور ته په کابل کې د ریاست الوزرا په ګډون ګڼې ادارې او وزارتونه لا هم د خپلو غونډو او لاسته‌راوړنو راپورونه په ویډیویي بڼه خپروي.

د طالب چارواکو ترمنځ پر یوشمېر مسایلو د مخالفت موضوع نوې نه‌ده، بلکې له‌دې وړاندې د نجونو د ښونځیو په ګډون پر یوشمېر نورو مسئلو هم دوی یو د بل د خبرو مخالفت کړی دی.

خو څه چې ښکاره دي، هغه دا ده چې په اکثره دغه ډول مخالفتي مسئلو کې د طالبانو د مشر ملاهبت‌الله اخندزاده فرمانونه او د امرباالمعروف او نهي عن‌المنکر وزارت تګ‌لارې پلې شوي دي.

د رسنیو په برخه کې یوه ورته تګ‌لاره چې مخالفت سره مخ وه، هغه رسنیو کې د نجونو ظاهرېدل و، خو وروسته بیا د امر باالمعروف او نهي عن‌المنکر وزارت وویل چې نجونې دې د ټلوېزیون سکرین ته په راتګ ماسک تړي چې دا کار همداسې عملي شو.

نور راوښيه

XS
SM
MD
LG