په ایران کې له اجباري حجابه، په افغانستان کې تر ټولو حقونو له منځه وړل کېدو، په اوکراین کې د جګړې پر مهال د جنسي تاوتریخوالي د معافیت پر وړاندې له مبارزې، په هنګري کې د جنسیتي تاوتریخوالي پر وړاندې هڅو او په بوسنیا او هرزیګوینا کې د ښځو د وژل کېدو پر وړاندې هلې ځلې، داسې ښکاري چې د ښځو لپاره د باعزته او مساوي ژوند لپاره مبارزه هیڅکله هم دومره اړینه نه وه لکه اوس. او دې مبارزې ته نوره هم په لوړ غږ اړتیا ده.

د ښځو نړیواله ورځ هر ځای ورته مانا نلري، خو نن په افغانستان کې، دا ورځ هیڅ مانا نلري.

د ښځو نړیواله ورځ تاسي ته په څا مانا ده؟

مخکې لدې چې طالبان په 2021 کې واک ته ستانه شي، په افغانستان کې ښځو د مارچ اتمه د ستونزو او لاسته راوړنو په اړه د بحث لپاره کاروله، پداسې حال کې چې نارینه وو به د خپلو میرمنو یا میندو لپاره ګلونه اخیستل.

" بکتاش چې په کابل کې د ګلونو دوکاندار دی، وايي: اوس داسي نه ده. له هغه وروسته چې بدلونونه راغلل، له بده مرغه، بازار ښه نه دی، او اقتصادي وضعیت خراب دی."

له بلې خوا، د ښځو د ستونزو یا لاسته راوړنو په اړه لږترلږه په عامه توګه نور بحثونه نه کیږي.

د کندهار یوه اوسېدونکې چې نه غواړي د امنیتي دلایلو له کبله یې نوم په راپور کې راشي، وايي: په افغانستان کې ښځې نورې نه پوهیږي چې ولې د مارچ اتمه مهمه ده.

"موږ د تلویزیون او راډیو څخه اورو چې دا د ښځو نړیواله ورځ ده. د ښځو وضعیت ښه نه دی نو دوی د مارچ اتمه نه شي نمانځلی. په افغانستان کې بې وزلي ډېره زیاته ده او په ځانګړې توګه د ښځو لپاره ژوند سخت دی. زما هیله دا ده چې د ښځو وضعیت بدل شي."

اوس افغان ښځې د لوړو زده کړو او په ګڼو برخو کې د کار له حقه پرته له بیلابیلو محدودیتونو سره ژوند کوي.

د کندهار اوسېدونکې وايي: "که طالبان په واک کې پاته شي، دا باور کول ګران دی چې د ښځو وضعیت به ښه شي."

افغانستان په نړۍ کې یوازینی هیواد دی چې ښځې او نجونې د ثانوي او لوړو زده کړو څخه منع دي، پداسې حال کې چې په ورته وخت کې له ډیری نورو خنډونو سره هم مخامخ دي.

د بشري حقونو د څار (HRW) د ښځو د حقونو مرستیاله مشره هیتر بار وايي، د ښځو په دې نړیواله ورځ موږ ټول باید په نړۍ کې د ښځو د حقونو تر ټولو جدي بحران په اړه فکر وکړو - چې په افغانستان کې دی. دې ازادي راډيو ته وویل:

"او افغان ښځې داسي احساس لري چې نړۍ هیرې کړي دي. د دوی دا فکر سم دی. خو موږ کولی شو د دوی په مبارزه کې هیله او الهام هم ومومو، ځکه چې د دوی غیر معمولي زړورتیا او دا روښانه ده چې دوی به هیڅکله تر هغه وخته پورې تسلیم نشي چې د دوی حقونو ته په بشپړ ډول درناوی نه وي شوی."

یوه ایرانۍ ښځه چې د امنیتي دلایلو له کبله نه غواړي نوم یې په راپور کې راشي، وايي، "پر دې مځکه ښځيتوب یو جرم دی".

د دې هیواد چارواکو د اجباري حجاب لپاره هڅې ګړندۍ کړې دي. د بشري حقونو د څار نړیوالې ادارې په خپل وروستي راپور کې ویلي، د هغو ښځو ځورونه دوام لري چې په عامه ځایونو کې حجاب نه اغوندي.

د ښځو د وژل کېدو قضیې هم مخ پر زیاتیدو دي. ایران د کورني تاوتریخوالي پر وړاندې قانون نه لري چې له مخې يې قربانیان خوندي کړي او مجرمین مسؤل وګڼي.

"د ښځو نړیواله ورځ زما لپاره خوږه ده، خو نړیوال یې په اړه ښايي بېل احساس ولري. دا ځکه چې موږ په ټوله نړۍ کې د نورو ښځو غوندي شرایط نلرو او موږ له دوی سره وصل نه یو. داسې احساس لرو لکه موږ چې د نړۍ یوه جلا برخه یو".

جګړه او ځورونه

د جنګ ځپلو سیمو د ښځو په اړه معلومات نور هم زړه بوږنوونکي دي. د ملګرو ملتونو د معلوماتو له مخې، یوازې په یوه لسیزه کې، د وسله والې جګړې په 50 کیلومترۍ کې د ژوند کوونکو ښځو شمیر 612 ملیونه ته لوړ شوی دی، چې دا 50 سلنه زیاتوالی ښيي.

په دوی کې د اوکراین ښځې هم دي. له 2014م کال راهیسې په دې هیواد کې جګړه روانه ده. دې جګړې پر ډیری خلکو نه هیریدونکې اغیز کړی دی. په دوی کې یوه لیودمیلا هسینوا ده.

لودمیلا، چې په اصل کې د ډونیڅک اوسیدونکې ده، په ۲۰۱۹ کال کې د روسیې امنیتي ځواکونو بندي کړه او د اوکراین د پلوۍ په فعالیتونو تورنه شوه. دا د توقیف پرمهال د ناوړه ګټه اخیستنې له بیلابیلو بڼو سره مخامخ شوې ده.

لودمیلا سینووا وايي چې هغه ښځو چې له جګړې تیریږي او شکنجه یا ناوړه چلند ورسره شوی وي، دا احساس یې له لاسه ورکړی دی چې حتی د خوښۍ یوه شېبه هم شته.

"ما دا په تیرو دوو کلونو کې دا خبره په ځان کې هم لیدلې ده. زه غواړم چې ټولې ښځې بیرته د خوښۍ احساس ترلاسه کړي. لږترلږه د یوې شیبې لپاره، لږترلږه د څو دقیقو لپاره."

او هغه شېبه چې یو څوک چارواکو ته ستا په اړه یوازي په دې خاطر معلومات ورکړي چې تاسي د جګړې مخالفت کوئ؟

روسۍ ښځه لیدیا پرودوفسکایا په دې احساس ښه پوهیږي.

کله چې په اوکراین کې جګړه پیل شوه، لیدیا په ټولنیزو رسنیو کې د جګړې ضد پیغامونه نشرول پیل کړل. د هغې پر وړاندې شکایت ثبت شو، تهدید ورته وشو او بیا لیدیا پریکړه وکړه چې روسیه پریږدي.

اوس هغه په فرانسه کې ژوند کوي او وايي چې د دې لپاره، د مارچ اتمه تل د نوي پیل سره تړاو لري.

"زما ټول ژوند چې ما په شمال کې ژوند کړی دی. ژمی تل زما لپاره ډیر اوږد و. پسرلی یو نوی څه دی. او د مارچ اتمه ماته وايي: ژمی پای ته رسیدلی، یوازې ښې، خوښۍ او ښادۍ راتلونکې دي!"

هغه څه چې دا یې د ټولو ښځو لپاره غواړي، آزادي ده. د مشرانو، همکارانو او کورنیو له خوا د ښځو درناوی دی.

د دې په څیر، جولیانا هم روسیه پریښوده. اوس دا په هسپانیه کې ژوند کوي او وايي چې تر کډه کېدو وروسته، د مارچ د اتمې په اړه د هغې لید بدل شو. د هغې لپاره، دا ورځ د ښځو د حقونو د زیانمنونکي وضعیت څرګندونه کوي.

"د دې ورځې هدف د ښځو او مساوي حقونو ملاتړ دی چې دوی د نولسمې پیړۍ په پای کې او د شلمې پیړۍ په پیل کې مبارزه وکړه. ځينو د حقونو لپاره خپل سرونه ورکړل."

نستا بازار هم خپل هیواد پریښود. د بشري حقونو فعاله او د دوو لوڼو مور، له بیلاروسه پولنډ ته ولاړه او هلته د داسي ښځو ملاتړ کوي چې د کورني او جنسي تاوتریخوالي څخه ژوندۍ پاتې شوي دي.

دا ټینګار کوي چې د جنسیت نابرابري او تبعیض لا شته او ښځې لاهم باید د خپلو حقونو لپاره مبارزه وکړي - له همدې امله د ښځو نړیواله ورځ مهمه ده.

"په ورته وخت کې، دا د ځان، زموږ د لاسته راوړنو، زموږ د کار مثبتې پایلې، او د خورولۍ ځواک د نمانځلو ورځ ده."

دا وايي، ښځو ته له ډیرې مودې راهیسې درس ورکړل شوی چې دوی باید د نورو اړتیاوو ته لومړیتوب ورکړي. خو اوس وخت راغلی چې دوی ځان ته پام وکړي.

تاوتریخوالی او بدنامي

دا په ځانګړي ډول د جنسیت پر بنسټ د تاوتریخوالي د پراخو قضیو په برخه کې حقیقت لري.

د ملګرو ملتونو د اټکلونو له مخې، په ټوله نړۍ کې په درو کې یوه ښځه د تاوتریخوالي سره مخامخ شوې، او په هرو لسو دقیقو کې یوه ښځه وژل کیږي. وضعیت حتی په هغو هیوادونو کې هم ډیر ښه نه دی چې قانوني چوکاټونه او د ساتنې سیسټمونه لري.

د برناډیټ اوروز مخ اوس د ټول هنګري په حافظه کې نقش پاته دی.

په ۲۰۱۹م کال کې، دا خپل پخواني میړه وهلې وه او عکس یې پر ټولنیزو رسنیو خپور شو. اوس دا د کورني تاوتریخوالي پر ضد فعاله ده او وايي چې د مارچ اتمه د ټولو ښځو لپاره د درناوي، پیژندنې او ملاتړ ورځ ده.

برناډیټ وايي:

"دا مهمه ده چې د ښځو مساوات ته وده ورکړل شي او په دې ورځ او د کال په نورو ورځو کې د تبعیض او تاوتریخوالي سره مبارزه وشي،"

هغه ټینګار کوي چې ټولې ښځې باید د ارزښت احساس وکړي او نه یوازې نن بلکې هره ورځ.

"زه غواړم چې ټولو ښځو ته هغه درناوی او وقار ورکړل شي چې دوی یې مستحقې دي او هرڅوک په خپل ژوند کې خوښۍ او توازن ومومي."

د قرغزستان بلاګ لیکونکې باتمکان ژولبولدویوا دا ورځ د خپلو دوو لوڼو سره ونمانځي.

"په دې ورځ، زه غواړم د ځان او ټولو ښځو لپاره نیکې هیلې ولرم. زه هیله لرم چې هیڅکله له ښځو ناوړه ګټه وانخیستل شي او د دوی پر وړاندې هیڅ ډول تاوتریخوالی ونشي. هیله لرم دوی تل خوشحاله وي، اوښکې توی نکړي او هیڅوک د زندان تر شا نه وي."

خو د بوسنیا او هرزیګوینا سیودا کادیچ د مارچ اتمه د خپلې لور الما سره تېره نکړه، چې په ۲۰۲۱ کال کې د دې پخواني مېړه وروسته له هغه ووژله چې دې چارواکو ته تر ۱۰۰ زیات واري راپور ورکړی و.

"زه به ښځو ته ووایم چې د ځان پاملرنه وکړي او د هغه چا سره د ژوند په اړه محتاطې وي چې ورسره بد چلند کوي. او چپ پاتې نه شئ،"

سیودا کادیچ زیاتوي: "زه له ټولو ښځو غواړم چې منظمې شي، چې ټول پوه شي چې هیڅ ښځه باید بیا هیڅکله ونه وژل شي."

حتی کله چې دوی د ستونزو ډکې اړیکې پریږدي، ننګونې بیا هم وي.

د بوسنیا او هرزیګوینا یوه ښځه د نوم نه ښودلو په شرط وايي چې ستونزې تر طلاق وروسته هم پای ته نه رسیږي.

د هغې لپاره، د مارچ اتمه د بریالیتوب یوه ځانګړې ورځ ده دا د خپل پخواني مېړه له کوره د شړل کېدو له تهدید سره مخامخ وه نو دې پخپله د مېړه له باره ځان خلاص کړ.

"نه د مارچ اتمه او نه هم د ښځو او میندو لپاره قوانین شته. هغه جګړه چې زما په څیر ښځې یې په ښو یا بدو شرایطو کې کوي، په ندرت سره موږ ته اجازه راکوي چې د خوندیتوب احساس وکړو. د درناوي یا مرستې هڅه خو هلته پریږده."

"زه غواړم چې هیڅ ښځه په خپله مبارزه کې د یوازیتوب احساس ونه کړي"

اریتا ګاشي، چې په کوسوو کې د یوازينیو والدینو ټولنې مشري کوي، وايي چې د یوازي میندو لپاره ننګونې ډیری دي او ډیری وختونه د دوی غوښتنې نه اوریدل کیږي.

تاوتریخوالی او توپیري چلند تل علني نه لیدل کیږي خو په روح کې احساس کیږي. له همدې امله د ښځو نړیواله ورځ د هغه ځواک او قرباني یادونه کوي چې ښځې یې کله ناکله په پټه خوله زغمي.

دا یوه ورځ ده چې ما ته زما مبارزه را پیادوي خو د کوچنیو بریاوو یادونه هم کوي چې ډیری وختونه یې نور له پامه غورځوي. دا د مخ پر وړاندې تللو، او له هغه د کم څه نه منلو غوښتنه ده چې موږ یې مستحقې یو."

ګاشي زیاتوي، هره ښځه باید فرصت ولري چې پرته له خنډونو ژوند جوړ کړي او د هغه څه لپاره ارزښت ولري چې دا ده او د هغه څه لپاره، چې دې ترلاسه کړي دي.

"زه غواړم چې ښځې د یو بل ملاتړ وکړي ځکه چې موږ یوځای کولی شو هغه خنډونه مات کړو چې زموږ پر وړاندې ایښودل شوي دي."

د هنګري فعاله ویرا میرو هم ورته هیله لري. هغه د اتم د مارچ د اصلي مانا پر بیرته راګرځولو باندي ټینګار کوي چې یوه ورځ به اتم د مارچ نمانځلو ته هيڅ اړتیا نه وي.

"د ښځو نړیواله ورځ د ښځو د مساوي حقونو د غوښتنې لپاره رامنځته شوې وه. بیا د نارینه وو دا ورځ د ګلونو او چاکلیټو په ورځ بدله کړه."

تاسي د ښځو په نړیواله ورځ څه غواړئ؟

کله چې سارا ووجیسیچ د مونټینیګرو په یوه لیسه کې د جنسي ځورونې په اړه خبرې وکړې، هیڅ تصور يې نه کاوه چې نور خلک به هم وهڅوي چې د ورسره شوي بد چلند راپور به ورکړي. دا وايي، د ښځو لپاره لاهم ډیر کار پاته دی.

"زما لپاره، د مارچ اتمه د ګلونو، ډالیو او مبارکیو ورځ نه ده. دا هغه ورځ ده چې باید موږ ته راپیاد کړي چې څومره کار لا هم په مخکې پاتې دی."

سارا غواړي چې ښځې خوندي وي، غږ یې واورېدل شي، درناوی یې وشي او که دوی قرباني وي، نو د دوی د کیسو ريښتینولي تر پوښتنې لاندې رانشي.

"زه هیله لرم چې موږ بیا هیڅکله چپ نه شو او په پای کې د ځان لپاره د مبارزې قدرت راټول کړو."

که څه هم د ښځو شاهدۍ او همدارنګه د بشري حقونو د بیلابیلو سازمانونو راپورونه ښیي چې د نمانځلو لپاره لږ دلیل او د اندیښنې لپاره ډیر څه شته، دا پدې مانا نه ده چې د ښځو نړیواله ورځ باید هېره شي.

په چک جمهوریت کې د چارلس پوهنتون د جنډر مطالعاتو پروفیسوره تیریزا ییراتووا وايي، که د تاریخ په اوږدو کې ښځو مبارزه نه وای کړې، یوازې په افغانستان کې نه، په هیڅ ځای کې به ښځو د زده کړې حق نه درلود، او نه به یې د اولاد زېږولو په اړه د پریکړې حق درلود.

"زه فکر کوم چې د ښځو نړیواله ورځ باید ونمانځل شي چې تاریخ په یاد ولرو او ووینو چې موږ څومره لیري راغلي یو. او په تیرو وختونو کې ښځو د هغو ازادیو په تر لاسه کولو کې څومره مهم رول درلودلی دی چې موږ یې اوس لرو."

دا زیاتوي چې موږ د بشري حقونو په برخه کې شاتګ وینو او وینو چې د ښځو ضد او د جنسیت ضد غورځنګونه زیات شوي دي.

"موږ باید هغه څه ته دوام ورکړو چې ښځو له تیرو 200 یا زیاتو کلونو راهیسي کړي دي. او د ناپوهۍ او هغو کسانو پر وړاندې مقاومت وکړو چې مرستې ته د اړتیا لرونکو خلکو پر ضد خوښتونه پر مخ وړي."

د ښځو دا نړیواله ورځ ښايي د ښځو پر وړاندې د توپیري چلند بیلګې، د آزادي غوندي ارزښت ته دوامداره ننګونې، او د ډیموکراسۍ روان نړیوال بحران په عصري تاریخ کې تر بل هر وخت، د زیات فکر او بیا ارزونې لپاره یوه شیبه وي.

خو یوه خبره جوته ده او هغه دا چې بشپړ جنسیتي برابرۍ ته لا هم اوږده لاره پاته ده.