په افغانستان کې څلورمه مشورتي لویه جرګه نن پیل شوه. په دې جرګه کې د هغه ۴۰۰ طالب بندیانو د برخلیک په اړه بحث کېږي چې حکومتيې د نهخوشې کولو، خو طالبانيې پر خوشې کولو ټينګار کوي.
افغان حکومت په تېرو ۱۱ کلونو کې درې نورې مشورتي لویې جرګې ترسره کړي چې لږترلږه دوهيې د سولې پروسې اړوند وې.
که څه هم په افغانستان کې د لویو جرګو جوړول کلونه تاریخي مخینه لري، خو د مشورتي لویو جرګو جوړېدل له نږدې ۱۱ کلونو راهیسې دود شول.
جرګه د دې هېواد عنعنوي دود دی، خو اوسيې قانوني بڼه خپله کړې ده.
ارشیف
په افغانستان کې لومړنۍ لویه جرګه په ۱۷۴۷ لمریز کال کې په کندهار کې جوړه شوه چې له مخې یې احمد شاه ابدالي د معاصر افغانستان مشر وټاکل شو.
خو په وروستیو کلونو په ځانګړي ډول په ۱۳۸۲ کال کې د اساسي قانون له مخې په افغانستان کې د جرګو د جوړېدو لپاره ځانګړي شرایط وضع شول.
تاریخ لیکونکی غلام محمد محمدي چې له ۱۰ زیات تاریخي اثار یې چاپ شوي وايي، د افغانستان په اساسي قانون کې د لويو جرګو د جوړېدو او څرنګوالي په تړاو هر څه روښانه دي.
ښاغلی محمدي زیاتوي: "پخوا د جرګو جوړولو لپاره منظم قانون نهو جوړ شوی چې لویه جرګه باید څه ډول او څوک به پهکې ګډون کوي، په قبیلهیي ډول وه. اوس لویه جرګه په اساسي قانوني کې تعیین او مستعجل شوې. که د دې قانون په اساس نهجوړېږي، نو حقیقت کې دا د قانون نقض دی."
دا باور لري چې په تېرو ۱۱ کلونو کې چې کومې مشورتي لويې جرګې جوړې شوي د اساسي قانون له موادو سره ټکر لري او ډېری یې د مسؤلیت څخه د تېښتې په موخه جوړې شوې دي.
دی وايي دا ډول جرګې تر ډېره په پرېکړو کې د خلکو د ورګډولو په هدف ترسره شوي دي.
په افغانستان کې د سولې لومړۍ مشورتي لویه جرګه په ۱۳۸۹ لمریز کال کې د افغانستان د جمعیت ګوند د مشر برهانالدین رباني په مشرۍ ترسره شوه چې د ګډونوالو شمېر یې ۱۶۰۰ کسانو ته رسېد.
په دې جرګه کې پخواني ولسمشر حامد کرزي د سولې برنامه تأیید کړه، د سولې عالي شورا جوړه شوه او دغهشان د طالبانو یو شمېر بندیان خوشې شول.
ارشیف، حامد کرزی
دوهمه مشورتي لویه جرګه هم د حامد کرزي د ولسمشرۍ په وخت کې د ۱۳۹۲ کال د عقرب په ۳۰مه د جهادي مشر صبغت مجددي په مشرۍ جوړه شوه.
په دې مشورتي لویه جرګه کې هم ۲،۵۰۰ کسانو ګډون کړی و چې د افغانستان او امریکا ترمنځ امنیتي تړون تصویب شو، خو ظاهراً يې پایلې د ښاغلي کرزي لهخوا ونهمنل شوې.
او درېیمه مشورتي لویه جرګه تېر ۱۳۹۸ کال د ثور په نهمه نېټه جوړه شوه چې ۳،۲۰۰ کسانو پهکې ګډون کړی و او جهادي مشر عبدرب الرسول سیافيې مشري کوله.
د دې جرګې اصلي بحث طالبانو ته د سولې په برخه کې حدود ټاکل و چې د ګډونوالو له پنځه ورځني بحثونو وروستهيې افغان حکومت ته ۲۳ مادهییز پرېکړهلیک وړاندې کړ.
افغان حکومت وايي څلورمه مشورتي لویه جرګه کې به د هغه ۴۰۰ طالب بندیانو په سرنوشت بحث وشي چې په درنو جرمونو ککړ دي.
حکومت وايي په دې جرګه کې به دغهشان د تېر کال د جرګې په موضوعاتو هم بحثونه وشي.
په دې جرګه کې هم له ټول هېواد څخه ۳،۲۰۰ کسانو ګډون کړی.
د مشورتي لویې جرګې د جوړېدو د کمېسیون مشر معصوم ستانکزي په وینا چې دغه طالبان د قتل، مخدره موادو قاچاق او یو شمېر نورو جرمونو په تور محکوم دي او یو شمېر یې په اعدام محکوم دي.
معصوم ستانکزی
د ولسي جرګې غړې شینکۍ کړوخېل بیا وایي، له ټولو نیمګړتیاوو سره سره چې ښایي د مشورتي جرګې په جوړېدو کې وي، مېکانیزمیې باید د ولس په خیر وکارول شي.
د افغانستان د اساسي قانون شپږم فصل د لویې جرګې د جوړېدا اهمیت او د جرګې صلاحیتونو ته ځانګړی شوی.
د اساسي قانون په ۱۱۰ ماده کې راغلي، "د افغانستان د خلکو ارادې مهمه مرجعه" بیانوي.
د اساسي قانون په ۱۱۱ ماده کې راغلي لویه جرګه په هغه حالت کې جوړېږي او خلک لوی تصمیمونه نیسي لکه استقلال، ځکمنۍ بشپړتیا، اساسي قانون تعدیل او کله چې ولسمشر محاکمه کېږي.
د سولې مشورتي لویه جرګه د ولسمشر غني په وینا پیلېږي
په پام کې ده د سولې مشورتي لویه جرګه په څو ساعتونو کې د ولسمشر محمد اشرف غني په وینا پیل شي.
افغان حکومت ویلي دي چې دا بندیان د درنو جرمونو په خاطر محکوم شوي او ولسمشر یې د خوشې کولو صلاحیت نه لري.
د افغانستان پلازمېنه کابل نن د سولې د مشورتي لویې جرګې کوربه دی.
دا درې ورځنۍ لویه جرګه به د هغو شاوخوا ۴۰۰ بندیانو د برخلیک په اړه ولسمشر ته سلامشورې ورکړي چې حکومت یې خطرناک بندیان بولي.
د سولې د مشورتي لویې جرګې د عامه اړیکو او مطبوعاتو د کمیټې غړي عنایت ساپي پرون ماښام آزادۍ راډیو ته وویل چې د جرګې د جوړېدو لپاره تیارۍ بشپړې شوي.
هغه زیاته کړه: "د مشورتي لویې جرګې لپاره ټول چمتووالی نیول شوی دی او تیارۍ او تدابیر یې ټول بشپړ شوي دي، له ولایتونو څخه د دې جرګې غړي کابل ته رارسېدلي او نن به دا جرګه د جلالتمآب ولسمشر محمداشرف غني له خوا رسماً پیل شي."
د ښاغلي ساپي په وینا په دې جرګه کې به شاوخوا ۳۲۰۰ کسان ګډون وکړي.
ولسمشراشرف غني تېره جمعه ویلي و، چې د افغانستان د اساسي قانون او د جزا د قانون له مخې دی د ۴۰۰ بندیانو د خوشې کولو صلاحیت نه لري نو ځکه د هغو د برخلیک په اړه مشورتي لویه جرګه رابولي. افغان حکومت وايي چې دا څلور سوه بندیان د لویو جرمونو په خاطر په جزا محکوم شوي دي.
ولسمشر غني
ولسمشرغني پرون تېر ماښام په ارګ کې د سولې د مشورتي لویې جرګې له اداري پلاوي سره د کتنې پر مهال وویل چې د نننۍ لویې جرګې پرېکړه لیک باید د سولې مرکچي پلاوي، طالبانو او نړۍ ته واضح پیغامونه ولري.
د ارګ د خبرپاڼې له مخې افغان ولسمشر په دې کتنه کې نن- د زمري ۱۷مه نېټه د دې جرګې د جوېدو ورځ تاریخي او تاریخ جوړوونکې ورځ بللې ده.
خو طالبانو د سولې د مشورتي لویې جرګې د جوړېدو په غبرګون کې ویلي دي چې دا جرګه د طالب بندیانو د برخلیک په اړه د سلامشورو په پلمه رابلل کېږي خو دوی په دې اړه په خپل بیان کې زیاتوي چې ښايي له دې لویې جرګې د افغانستان د خلکو د هیلو او ارمانونو پرضد کار واخیستل شي.
د نننۍ جرګې د امنیت لپاره کلک تدابیر نیول شوي دي.
د سولې د مشورتي لویې جرګې امنیتي کمېسیون په یو بیان کې له خلکو غوښتي دي چې د دې غونډې په دریو ورځو کې د کابل او ولایتونو ترمنځ له تګ راتګ څخه ډډه وکړي.
تازه: "عبدالله عبدالله د مشورتي لویې جرګې د مشر په توګه وړاندیز شوی"
د ملي مصالحې عالي شورا مشر عبدالله عبدالله ته یو نږدې کس ازادي راډیو ته وايي چې د مشورتي لویې جرګې مشري عبدالله عبدالله ته وړاندیز شوې او ښاغلي عبدالله هم منلې ده.
تر اوسه په رسمي توګه په دې اړه څه نهدي ویل شوي.
