د افغانستان د بشري حقونو خپلواک کمېسیون، ۲۰۱۷ میلادي کال په افغانستان کې له ستونزو او تاوتریخوالو ډک کال ګڼي او وايي، په دغه کال کې یې له بشري حقونو د سرغړونو ۸۰۰۰ قضیې ثبت کړې دي.
دغه کمېسیون وايي، په دغه کال کې په افغانستان کې څه باندې ۵۰۰۰ کسان وژل شوي او د ۳۷۷۸ کسانو پر وړاندې، د بشري حقونو د سرغړونو پېښې ثبت شوې دي.
په دوی کې د خلکو د شکنجې او له زندانیانو سره د ناوړه چلند ۱۰۰ او د جنګ په لومړیو لیکو کې له ماشومانو نه د ناوړه ګټه اخیستنې ۳۰۰ قضیې شاملې دي.
سربېره پر دې دغه کمېسیون په ۲۰۱۷ میلادي کال کې د ښځو پر وړاندې د تاوتریخوالو ګڼو نورو پېښو ته هم ګوته نیسي.
د افغانستان د بشري حقونو د خپلواک کمېسیون ویاند بلال صدیقي وايي:
"۲۰۱۷ میلادي کال د افغانستان د خلکو لپاره له ستونزو ډک کال و، ملکي تلفات په لوړه کچه وو، د بشري حقونو او بشري ارزښتونو خلاف چلندونه اوس هم شته او دا هغه موضوعګانې دي چې د بشري حقونو پر ارزښتونو یې سیوری کړی دی. حکومت کولای شي په دې برخو کې کار وکړي چې موږ د وضعیت د ښه کېدو شاهدان واوسو."
همدا شان د افغانستان د بشري حقونو خپلواک کمېسیون، په دغه کال کې ملکي تلفات، د ازادۍ او شخصي امنیت نشتوالی او د ناوړه چلند د مخنیوي د لارو نشتوالی، د بشري حقونو د سرغړونو، نور موارد ګڼي.
دغه کمېسیون وايي، د تاوتریخوالي د عاملینو او د بشري حقونو د سرغړوونکو معافیت او په دې برخه کې د حکومت کمروزي اقدامات لامل شوي چې په ۲۰۱۷ میلادي کال کې د بشري حقونو خوندیتوب محسوس نهشي.
سربېره پر دې په افغانستان کې د اروپايي ټولنې سفیر پیري مایدون له ازادي راډیو سره په خبرو کې له افغان حکومته وغوښتل چې د بشري حقونو موضوع په ۲۰۱۸ میلادي کې په لومړیتوبونو کې وشمېري.
دی وايي:
"د ښځو د حقونو موضوع زموږ لپاره عمده ده. که د بشري حقونو وضعیت ته پام وکړو، هر کار چې د بشري حقونو لپاره کولای شو باید ویې کړو. په مجموع کې د بشري حقونو موضوع باید د حکومت په کاري اجنډا کې وي.۲۰۱۸ میلادي کال د بشري حقونو خوندیتوب، سولې او ډموکراسۍ ته د تمې یو بل فرصت دی."
د واده او د کورنۍ د جوړولو، د ملکیت، کار، زدهکړو، روغتیا، د ماشومانو او د بیان د ازادۍ حقونه هغه موارد دي چې په افغانستان کې د اروپايي ټولنې سفیر پیري مایدون پرې ټینګار کوي.
سربېره پر دې د ولسي جرګې غړې نظیفه ذکي د بشري حقونو د سرغړونو د مخنیوي په برخه کې حکومت کمزوری ګڼي وايي، په ۲۰۱۷ میلادي کال دولت نهیوازې دا چې په یاده برخه کې یې پرمختګ نهدی کړی، بلکې په شا شوی دی.
دا وايي:
"په تېر یو کال کې که د هېواد په کچه ووینو، بشري حقونه پهکې تر پښو لاندې شوي، همدارنګه د بشري حقوقو سرغړوونکي او سلګونه نور موارد دي چې په هېواد کې ترسره شوي. کله چې په یوه هېواد کې امنیت نهوي او خلکیې زیانمن شي، د نظام لپاره یې ستونزې جوړولی شي."
د مېرمن ذکي په خبره که په ۲۰۱۸ میلادي کال کې بشري حقونو ته پام ونهشي، د خلکو وضعیت به نور هم خراب شي.
دا چې حکومت د دغو انتقادونو پر وړاندې څه وايي، د ولسمشر د ویاند د دفتر سرپرست شاهحسین مرتضوي يې په اړه وايي:
"هېڅڅوک له قانون نه پورته نهدی، حکومت د بشري حقونو سرغړونې نهشي منلی، خو ډېری دغه سرغړونې د ترورېستي ډلو او مخالفینو لهخوا کېږي چې ملکي خلکیې هدف دی. حکومت د اساسي قانون او بشري حقونو ټولو ارزښتونو ته ژمن دی او د پلي کېدو لپارهیې خپلې ټولې هڅې ترسره کوي."
سره له دې چې حکومت وايي، له دغو ټولو ګواښونو سره سره توانېدلی چې د خلکو حقونه تأمین کړي، خو په ۲۰۱۷ میلادي کال کې د بشري حقونو د سرغړونو په اړه یوازې د هېواد د ملي شورا غړي او د بشري حقونو خپلواک کمېسیون د حکومت پر کمزورۍ انتقاد نهکوي، بلکې ځینو نړیوالو سازمانونو هم په ۲۰۱۷ میلادي کال کې په افغانستان کې پر بشري حقونو اندېښنې ښودلې دي.
له دغو ستونزه سره سره افغانستان په ۲۰۱۷ میلادي کال کې د ملګرو ملتونو د بشري حقونو د شورا غړیتوب خپل کړ.
ځیني کابل ښاریان وايي، تر هغې چې په حکومت کې دننه اختلافات حل نهشي او د بشري حقونو د تأمینولو لپاره، پروګرامونه ترتیب نهشي، د هېواد خلک به د پردیو د اهدافو قرباني کېږي.
احمد الله ازادي راډیو ته وویل:
"د بشري حقونو په برخه کې کار کافي نهدی، باید په کلیو او ولسوالیو کې د خلکو له غوښتنو سره سم کارونه وشي، په کلیو کې د خلکو د حقونو لپاره هېڅ کار نهدی شوی."
د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د سرمنشي ځانګړی استازی تداميچې یاماموتو، د افغان حکومت له مشرانو غواړي په دې برخه کې باید خپلې ژمنې په جدي توګه عملي کړي چې د بشري حقونو تأمین او سوکالي چې د خلکو هیله ده او له لاسهیې تللې، بېرته خپله کړي.
راپور: خان محمد سیند