"خواهرم ۴ ماه پیش که ۳ کودک داشت، بخاطر دسترسی نداشتن به خدمات صحی، وقتی که قرار بود طفل چهارمش به دنیا بیاید، بسیار شرایط دشواری را متحمل شد."
او می گوید که در محل زندگی‌شان قابله و مرکز صحی وجود ندارد و به دلیل دور بودن مرکز صحی و دشوار گذر بودن راه، نتوانستند خواهرش را به‌موقع به مرکز صحی منتقل کنند.
این روایت تنها یک نمونه از سرگذشت خانواده‌هایی است که با محرومیت از خدمات صحی، جان مادران و نوزادانشان را از دست می‌دهند.
روایت مرگ و میر مادران و نوزادان در افغانستان در حالی ادامه دارد که طالبان در ماه دسمبر سال ۲۰۲۴ زنان و دختران را از تحصیل در انستیتوت‌های طبی منع کردند.
این ممنوعیت درحالی وضع شده که بر اساس گزارش ماه سپتمبر ۲۰۲۳ دفتر هماهنگی امور بشردوستانۀ ملل متحد (اوچا)، افغانستان با ۶۹۹ مرگ در هر ۱۰۰ هزار تولد زنده، یکی از بالاترین ارقام مرگ و میر مادران و نوزادان را در جهان دارد.
"از مرکز صحی دور بودیم و سیله‌ای (موتر) هم نداشتیم که مریض خود را سر وقت به مرکز صحی برسانیم، به همو خاطر طفلک بیچاره ضایع شد."
این صدای پدری است که می‌گوید، به دلیل عدم دسترسی به خدمات صحی ۵ کودکش را از دست داده و حالا برای نجات جان کودک ششمش، ناچار به ترک خانه و دار و ندارش شده است.
او که باشندۀ ولسوالی لاش و جوین ولایت فراه است، به دلیل حساسیت‌های خانوادگی نخواست نامش در گزارش گرفته شود.
او به رادیو آزادی گفت که دوری از مرکز صحی و نبود کارکنان صحی در محل زندگی‌شان از جمله قابله سبب شد که مواشی‌اش را بفروشد و خانۀ اصلی‌اش را ترک کند.
او که قبلا حدود ۴۰ تا ۴۵ کیلومتر با مرکز صحی فاصله داشت، حالا به جایی نقل مکان کرده که با مرکز صحی فاصلۀ زیادی ندارد.
"نزدیک به مرکز صحی آمدیم، جایی آمدیم که کرایه می‌دهیم، جایی آمدیم که نه مواشی داریم، نه حاصلات داریم و نی زمین است و نه چیز دیگری، چون همه چیز را رها کردیم و نزدیکتر آمدیم که 5 طفلم از دست رفته و خدای نکرده نشود که طفل ششم و هفتم از دست برود."
این پدر که اکنون تنها یک فرزند دارد، می‌گوید که در قریه‌شان هیچ قابلۀ آموزش‌دیده وجود ندارد و در چهار سال گذشته ۵ کودکشان را از دست داده‌اند.
آمار تازه‌ای از مرگ و میر نوزادان در افغانستان وجود ندارد، اما فروزان قریشی، قابله در یکی از کیلینک‌های قره‌باغ کابل می‌گوید، در ده ماه نخست سال جاری خورشیدی تنها در این کلینیک 20 کودک مرده به دنیا آمده است.
او به رادیو آزادی گفت:
"به علت این که به شفاخانه مراجعه نکردند، فولیک اسید نگرفتند، کلسیم نگرفتن و ملاقات صحی خود را تکمیل نکردند، به همین دلیل طفل‌هایشان ضایع شدند."
ممنوعیت اخیر طالبان بر تحصیل زنان و دختران در انستیتوت‌های طبی نگرانی از افزایش موارد مرگ و میر مادران و نوزادان را بیشتر کرده.
تام فلچر، معاون سرمنشی ملل متحد در امور بشردوستانه و هماهنگ‌کنندۀ کمک‌های اضطراری، درباره پیامدهای این ممنوعیت گفته است که این تصمیم از ورود ۳۶ هزار قابله به مراکز صحی در چند سال آینده جلوگیری خواهد کرد و سبب افزایش چشمگیر مرگ و میر مادران و نوزادان خواهد شد.
فلچر افزود که این ممنوعیت در کشوری وضع شده که در حال حاضر یک سوم زنان بدون حمایت خدمات صحی حرفه‌ای زایمان می‌کنند و در آن عوارض قابل پیشگیری زایمان و بارداری هر دو ساعت جان یک زن را می‌گیرد.
سمیرا یفتلی، متخصص نسایی و ولادی و استاد پوهنتون آنلاین طب کابل در تبعید برای بانوان، در بارۀ پیامدهای این ممنوعیت چنین می‌گوید:
"سه یا چهار سال است که ما فارغ نداریم، پوهنتون‌های طبی فارغ ندارند، محصلان قابله‌ها تا به حال به دریچه و یا روزنه‌ای برای خود فکر می‌کردند و به گونه‌ای در انستیتوت‌ها درس می‌خواندند به امید روزی که این‌ها بتوانند به عنوان یک فرد موثر و قابلۀ موثر در یک خانواده، جامعه، روستا، محله و ولسوالی بروند کار کنند و جان یک فرد، خانم حامله و یک نوزاد را نجات دهند، اما این حالا وجود ندارد. پس ما گفته می‌توانیم که آمار مرگ و میر تا حد زیادی بلند برود."
این درحالیست که توقف کمک‌های خارجی ایالا متحدۀ امریکا به این نگرانی‌ها افزوده است.
اخیراً پیو اسمیت، رئیس منطقه‌ای صندوق جمعیت ملل متحد در آسیا و اقیانوسیه به خبرگزاری فرانس پرس گفت:
"بدیهی است که ما نسبت به از دست دادن بودجه بسیار نگران هستیم. با توجه به میزان زندگی‌هایی که تحت تاثیر این موضوع قرار می‌گیرند، اگر فقط افغانستان را مثال بزنم، بین سال‌های 2025 تا 2028، تخمین می‌زنیم که عدم حمایت ایالات متحده منجر به 1200 مرگ مادر و 109 هزار مورد بارداری غیرعمدی خواهد شد."
شرافت زمان، سخنگوی وزارت صحت عامه حکومت طالبان، به پرسش‌های رادیو آزادی در مورد این نگرانی‌ها پاسخ نداد.
اما نور جلال جلالی، سرپرست وزارت صحت عامه حکومت طالبان، به تاریخ ۲۵ دسمبر ۲۰۲۴ در یک کنفرانس خبری گفته بود که ۷۲ درصد از ساکنان ولسوالی‌های افغانستان به خدمات صحی ثانوی دسترسی ندارند.
افغانستان در دور نخست حاکمیت طالبان هم یکی از مرگبارترین کشورها برای مادران بود. بر اساس آمار بانک جهانی، میزان مرگ و میر مادران در سال ۲۰۰۰ در افغانستان ۱۳۴۶ مورد در هر ۱۰۰ هزار تولد زنده بود، اما این آمار در سال ۲۰۲۰، یعنی یک سال پیش از حاکمیت دوبارۀ طالبان، به ۶۲۰ مورد کاهش یافته بود. ناظران می‌گویند که حضور فعال جامعه جهانی عمدتاً ایالات متحده در افغانستان در کاهش آمار مرگ و میر مادران نقش کلیدی داشت.
سازمان جهانی صحت (دبلیو اچ او) در ماه جوزای سال جاری گفته بود که مرگ و میرهای قابل پیشگیری، روزانه جان ۲۴ مادر و ۱۶۷ نوزاد را در افغانستان می‌گیرد.
به باور کارشناسان، تداوم ممنوعیت تحصیل زنان در رشته‌های طبی و محدودیت حضور آنان در بخش خدمات صحی، افغانستان را بار دیگر به سال‌های گذشته خواهد برد؛ موقعی که مادران و نوزادان بیش از هر زمان دیگری قربانی نبود خدمات صحی و قابله‌های آموزش‌دیده می‌شدند.
