دهم دسمبر، روز جهانی حقوق بشر؛ وضعیت حقوق بشر در افغانستان چگونه است؟

با آنکه حکومت طالبان مدعی است که حقوق بشری همه در افغانستان تامین است؛این شهروندان تاکید می کنند که محدودیت‌ های جاری آزادی ‌های اساسی مردم را به ‌شدت آسیب زده و نیاز است جامعه جهانی برای بهبود وضعیت حقوق بشری در افغانستان اقدامات جدی کند.

بهار، باشنده کابل که به‌ دلیل محدودیت طالبان بر آموزش از ادامه آموزش محروم شده، می‌گوید روز جهانی حقوق بشر برای او یادآوری دردناک از فرصت‌ ها و آزادی‌ های از دست ‌رفته است.

او روز چهارشنبه ۱۰ دسمبر به رادیو آزادی گفت:

"به‌عنوان یک دختر افغان، این روز برای من اصلاً حس خوب ندارد. این روز قرار است روزی باشد که مردم جهان حقوق و آزادی‌ های ‌شان را تجلیل کنند، اما در افغانستان حتی ابتدایی‌ترین حقوق اسلامی و انسانی از ما زنان و دختران گرفته شده است. من سال‌ها برای یادگیری و بهترشدن خود تلاش کردم، اما امروز حتی اجازه بیرون شدن از خانه را ندارم."

حکومت طالبان پس از بازگشت دوباره به قدرت در سال ۲۰۲۱، آموزش دختران بالاتر از صنف ششم، تحصیل آنان در پوهنتون ها و انستیتیوت ‌های طبی، کار زنان در ادارات دولتی و غیردولتی و حتی گشت‌وگذار آزادانۀ آنان را ممنوع کرد.

نه‌تنها زنان، بلکه شماری از مردان نیز می‌گویند که حقوق‌ شان از سوی طالبان به‌گونه مداوم و آشکار نقض می‌شود.

یک باشنده ولایت لغمان که نخواست نامش گرفته شود، به شرط تغییر صدا به رادیو آزادی گفت:

"من در افغانستان چیزی به نام حقوق بشر نمی‌شناسم. اگر حق کار باشد، حق تعلیم باشد، حق زندگی آرام باشد، تمامی این حقوق در این‌جا نقض شده است. فعلاً در این‌جا دیکتاتوری حاکم است."

پسران و مردان در ولایت‌های مختلف می‌گویند طالبان با وضع محدودیت بر پوشش، ریش، ظاهر، نوع لباس، مدل مو و جلوگیری از فعالیت ‌های فرهنگی و هنری، آزادی‌ های فردی و اجتماعی آنان را نقض کرده‌اند.
این در حالی است که روز یکشنبه ۷ دسمبر، وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان چهار جوان را در شهرک جبرئیل ولایت هرات به دلیل نحوه پوشش آنان بازداشت کرد.

این جوانان اعضای گروه موسوم به «توماس شلبی» بودند که به‌گفتۀ خودشان به سریال انگلیسی "پیکی بلایندرز" علاقه‌مند بوده و پوشش ‌شان را با الهام از آن برگزیده بودند؛ اما طالبان آنان را به «ترویج فرهنگ بیگانه» متهم کردند.

شماری از نظامیان پیشین حکومت جمهوری می‌گویند که با خطر بازداشت‌ های خودسرانه، شکنجه و بدرفتاری طالبان روبه‌رو هستند و به دلیل سابقه کاری‌ شان در حکومت پیشین، هنگام استخدام در ادارات دولتی نیز با رفتار تبعیض‌آمیز طالبان مواجه می‌شوند.

یکی از آنان که نخواست نامش گرفته شود به رادیو آزادی گفت:

"در افغانستان زیر حاکمیت طالبان، نظامیان پیشین، چه سربازان ارتش، چه پولیس و چه نیروهای ویژه، از آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه‌اند. با وجود اعلام عفو عمومی دروغین، طالبان در بسیاری از ولایت‌ها به‌گونه هدفمند نیروهای پیشین را تعقیب، بازداشت، شکنجه یا حتی قتل می‌کنند."

هیئت معاونت سازمان ملل متحد «یونوما» در گزارش یکسال قبل خود گفته است که دست کم ۲۴ مورد بازداشت و شکنجهٔ خودسرانه، ۱۰ مورد بدرفتاری و تهدید و کشتار نظامیان پیشین را در ماه‌ها جولای، اگست و سپتمبر۲۰۲۴ مستند کرده است.

در این گزارش در مجموع بر نقض حقوق زنان و دختران، حملات داعش در افغانستان و تلفات ملکی، درگیری‌ های مرزی با کشورهای همسایه، بازداشت‌های خودسرانه کارمندان حکومتی پیشین، تهدیدهای لفظی شهروندان و کشتار غیرقانونی نیز یاد‌آوری شده و آمده که تطبیق قانون امر به معروف و نهی از منکر حکومت طالبان و وضع محدودیت‌های آنان سبب نقض حقوق بشری افغان‌ها شده است.

از سوی هم شماری از خبرنگاران افغان نیز می‌گویند که در چهار سال گذشته با بازداشت، خشونت، سانسور، محدودیت، تهدید و حتی تهدید به مرگ روبه‌رو شده‌اند؛ مواردی که به گفته آنان نمونه آشکار نقض آزادی رسانه‌ها است.
یکی از این خبرنگاران به رادیو آزادی گفت:

"من در افغانستان چیزی به نام حقوق بشر نمی‌شناسم؛ مصونیت حقیقت، صدای مردم و آینه واقعیت ‌های جامعه است. خواست ما این است که به حقوق ما احترام شود، امنیت ‌ما تضمین گردد، فشار و سانسور پایان یابد و برای زنان خبرنگار شرایط مصئون کاری فراهم شود. آزادی بیان یک ارزش جمعی جامعه است و باید میان مردم حفظ شود."

این زنان و دختران، خبرنگاران، نظامیان پیشین و اقلیت ‌ها در حالی از نقض حقوق خود سخن می‌زنند که چهارشنبه دهم دسمبر در سراسر جهان به عنوان روز جهانی حقوق بشر گرامی داشته می‌شود.

ریچارد بنیت، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر افغانستان، به مناسبت این روز در شبکۀ ایکس نوشته است که حقوق بشر اساس سازمان ملل متحد برای پاسداری از صلح، برابری و کرامت انسانی است؛ تا از بی‌ عدالتی ‌های جلوگیری شود که امروز بسیاری، از جمله در افغانستان، با آن روبه‌رو اند.
او افزوده است که در این روز جهان باید بر یک اصل استوار بماند: حقوق بشر جهانی و غیرقابل ‌مذاکره است و بی‌عدالتی هیچ‌گاه نباید به امر عادی تبدیل شود.

بنیت چند روز پیش نیز در سفرش به قطر گفته بود که با اعضای جامعه جهانی در دوحه درباره وضعیت حقوق بشر در افغانستان گفت‌وگوهای سازنده‌ای داشته است.
او تأکید کرده بود که کشورها باید در تعامل با طالبان اصولی عمل کنند، بر احترام به حقوق بشر پافشاری کرده، صدای زنان و قربانیان نقض حقوق بشر را بشنوند و خواهان پاسخ‌گویی شوند.

در همین حال سازمان‌های حقوق بشری نقض جاری حقوق بشر در افغانستان را «عمیقاً نگران‌کننده» و «خطرناک برای آینده کشور» توصیف می‌کنند.

شهرزاد اکبر، رئیس سازمان رواداری و رئیس کمیسیون مستقل حقوق بشر در نظام جمهوری، در صحبت با رادیو آزادی گفت:

"برای ثبت، مستندسازی و پیگیری نقض حقوق بشر در افغانستان باید از ابزارهای متعدد استفاده شود؛ چون وضعیت بسیار شدید و گسترده است. در ماه اکتوبر شاهد تصویب قطعنامه شورای حقوق بشر برای ایجاد میکانیزم تحقیقی همه‌جانبه درباره افغانستان بودیم؛ میکانیزمی بسیار نیرومند برای مستندسازی و پیگیری نقض حقوق بشر. در کنار آن، محکمه بین‌المللی جزایی نیز در مورد افغانستان تحقیق دارد که می‌تواند راهکاری مؤثر برای پایان دادن به فرهنگ معافیت باشد."

رادیو آزادی تلاش کرد نظر حکومت طالبان را نیز در مورد اظهارات ذکر شده در گزارش به دست آورد، اما ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، به پرسش‌ها پاسخ نداد.

با این حال طالبان ادعا می‌کنند حقوق زنان و دختران در چارچوب «شریعت اسلامی» تأمین است، به فرمان عفو عمومی رهبرشان در قبال نظامیان پیشین پایبند اند و در قالب منافع ملی و ارزش‌های اسلامی به آزادی بیان احترام می‌گذارند.

اما نهادهای حامی حقوق بشر، سازمان‌های بین‌المللی و جامعه جهانی همواره طالبان را به نقض حقوق بشر، از جمله حقوق زنان و دختران، اقلیت‌ها، کارمندان پیشین حکومت و خبرنگاران، متهم می‌کنند.

سازمان عفو بین‌الملل در ماه اگست سال جاری گفت که می‌گوید جهان نباید مبارزهٔ افغان‌ها برای آزادی و عدالت را نادیده بگیرد و باید برای حمایت از حقوق بشر در افغانستان اقدام کند.

این نهاد با اشاره به چهار سال حاکمیت طالبان گفته است که آنان با «مصونیت از مجازات» زندگی مردم را ویران کرده‌اند.

۷۷ سال پیش، در سال ۱۹۴۸، اعلامیه جهانی حقوق بشر به تصویب رسید؛ اعلامیه‌ای ۳۰ ماده‌ای که همه انسان‌ ها را از نگاه حقوق و کرامت انسانی برابر می‌داند و یکی از مهمترین دستاوردهای تاریخ بشر به شمار می‌رود.
به مناسبت تصویب همین اعلامیه، سازمان ملل متحد روز ۱۰ دسمبر را «روز جهانی حقوق بشر» نام‌گذاری کرده است.

این سازمان هدف از مشخص‌کردن این روز را ایجاد زندگی بدون تبعیض، با هر نوع معیار جنسیت، زبان، قومیت، مذهب، نژاد، سیاست یا اقتصاد، در سراسر جهان عنوان می‌کند و تأکید دارد که با رعایت حقوق بشر، جوامع می‌توانند آینده‌ای صلح‌آمیز، برابر و پایدار بسازند.

شعار روز جهانی حقوق بشر برای سال ۲۰۲۵ "حقوق بشر: نیازهای اساسیِ روزانۀ ما" است.