بابه سکندر باشندۀ قریۀ رزدار شهر کولاب تاجیکستان، یکی از هزاران دهقانی است که در این سرزمین سرشار از آب، با مشکل کمبود آب مواجه است.
او به رادیو آزادی می‌گوید:
"گندم کشت کرده بودیم، حاصل آن را گرفتیم، اگر آب می‌بود، می‌شد دوباره کشت کنیم، حاصل دیگری بگیریم و محصولات دیگری داشته باشیم. آب نیست، حیرانیم که چه کار کنیم."
نیستان رجب‌ووا، یکی دیگر از باشنده‌گان قریۀ رزدار نیز از مشکل مشابهی می‌گوید:
"ما زمین‌های آبی برای استفادۀ شخصی و زمین برای کشت پنبه داریم. خودم ۱۶ هکتار زمین دارم، ولی مدت سه سال می‌شود که به‌سوی زمین‌های خود نرفته‌ام. سوال می‌شود که چرا؟ چون‌که در کانال آب نمی‌آید."
تاجیکستان دریاهای خروشانی دارد که ظرفیت تولید انرژی برق در این کشور را می‌تواند به پیمانۀ زیادی افزایش دهد، اما این کشور، علاوه بر کمبود آب با مشکلات کمبود برق و پرچاوی مکرر برق مواجه است.
این مشکلات در مناطق مختلف، از جمله در شهرهای بزرگ و حتی دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، به چشم می‌خورد.
یکی از باشنده‌گان دوشنبه که به علت حساسیت موضوع نخواست نامش فاش شود، می‌گوید:
"برای سه ساعت برق می‌دهند، بعد قطع می‌کنند، برق و آب که باشد خوب می‌شود، بدون آب و برق، زندگی مشکل است."
یکی دیگر از باشنده‌گان شهر دوشنبه نیز می‌گوید:
"برق را قطع می‌کنند. چرا برق‌های ما را برای سه ساعت قطع می‌کنند و این وضعیت بارها تکرار می‌شود؟"
اما مشکل اساسی در کجاست؟ چرا در کشوری که سرشار از منابع آب است و ظرفیت بالای تولید انرژی دارد، شهروندان آن همچنان با کمبود آب و برق مواجه‌اند؟
طاهر سفر، خبرنگار بخش تاجیکستان رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی، به این پرسش پاسخ می‌دهد و می‌گوید:
"تأمین مردم با انرژی برق از مشکلات اساسی برای حکومت تاجیکستان در بیش از سی سال اخیر بوده که با وجود اعمار نیروگاه‌های زیاد، تا حال حل نشده و بیشتر در فصل سرما مردم تاجیکستان در ساعت معین برق دارند و ناچار هستند که باقی شب و روز را در تاریکی و سردی سپری کنند. اگرچه امام علی رحمان رئیس‌جمهور تاجیکستان چندی پیش گفت که پیشرفت اقتصادی و نیاز در حال افزایش مردم به نیروی برق، سبب آن است تا نیروی برق کافی نباشد، ولی اقتصاددان‌ها و سازمان‌های بین‌المللی گفته‌اند که مدیریت نادرست، از جمله «فساد در شرکت برق تاجیک» بزرگ‌ترین شرکت انرژی این کشور، باعث مشکلات، بی‌برق و کمبود آب برای مردم تاجیکستان شده است."
بند «نورک» که توسط اتحاد جماهیر شوروی سابق در امتداد دریای وخش و در حدود ۷۵ کیلومتری شهر دوشنبه در غرب تاجیکستان ساخته شده است، دارای ۹ واحد تولید برق است. این پروژه بین سال‌های ۱۹۶۱ و ۱۹۸۰ میلادی اجرا شد؛ اولین فاز آن در سال ۱۹۷۲ و آخرین فاز آن در سال ۱۹۷۹ به بهره‌برداری رسید. این بند ظرفیت ۵۴ میلیون مترمکعب آب را دارد.
با این حال، ساخت بند برق نورک نیز نتوانسته مشکلات مربوط به آب و برق را در تاجیکستان به طور کامل حل کند.
در حال حاضر، بند برق راغون در جنوب تاجیکستان در حال ساخت است. این بند بر دریای خروشان وخش که از کوه‌های پامیر سرچشمه می‌گیرد و به "سرخ آب" نیز مشهور است، ساخته می‌شود. وخش، یکی از دریاهای معروف آسیای میانه، از تاجیکستان و قرغیزستان می‌گذرد و به دریای آمو می‌ریزد.
طرح ساخت بند راغون به دوران شوروی سابق بازمی‌گردد. در دوران جنگ داخلی تاجیکستان، این پروژه راکد ماند، اما رکود در ساخت بند راغون تنها به جنگ داخلی مربوط نمی‌شود؛ ازبکستان نیز یکی از مخالفان سرسخت این پروژه بود.
سعدالدین عاشور، خبرنگار بخش ازبکستان رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی، با اشاره به مخالفت‌های ازبکستان می‌گوید:
"در زمانی که اسلام کریموف رئیس‌جمهور ازبکستان بود، به دلیل کینه و عداوت شخصی که با امام علی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان، داشت، با اعمار بند برق راغون مخالفت می‌کرد. با مرگ کریموف و به قدرت رسیدن شوکت میرضیایف، روابط بهتر و این مشکل حل شد. دلیل دیگر مخالفت این بود که ازبکستان نگران کاهش آب بود، اما تاجیکستان اطمینان داد که آب کم نمی‌شود و ازبکستان از مخالفت خود دست کشید."
سعدالدین عاشور به یک نکته مهم دیگر نیز اشاره می‌کند:
"البته در ازبکستان مسئلۀ برق یک مشکل است، زیرا توسط گاز و از طریق گرانبها تولید می شود، وقتی‌که راغون به فعالیت کامل آغاز کند، برق ارزانتر وارد ازبکستان می‌شود و از این طریق، ازبکستان منفعت خواهد برد."
طاهر سفر، خبرنگار بخش تاجیکستان رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی، نیز می‌گوید:
"حالا تاجیکستان امید خود را به نیروگاه برق آبی راغون بسته که رئیس جمهور امام علی رحمان آن را مسئلۀ حیات و ممات تاجیکستان خوانده. این بند دارای شش واحد تولید برق آبی است و در صورت ظرفیت کامل، راغون تا هفده میلیارد کیلووات ساعت برق تولید خواهد کرد که به قول مقامات، این نیرو نه تنها برای استفادۀ داخلی، بلکه برای انتقال برق به پاکستان و افغانستان هم کافی خواهد بود. اما در حال حاضر فقط دو واحد تولید برق آن کار می‌کند و برای پر شدن کاسۀ بند راغون، به یکدهۀ دیگر نیاز است ".
در صورت ارتقای ظرفیت انرژی برق در تاجیکستان، به ویژه با تکمیل شدن بند برق راغون، منفعت آن برای افغانستان چیست؟
آذرخش حافظی، عضو هیئت رهبری اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری افغانستان و کارشناس امور اقتصادی به این سوال پاسخ می دهد و می گوید:
"تکمیل شدن بند راغون در تاجیکستان، برای افغانستان بسیار مفید است. زیرا افغانستان نیازمند برق است و قرار است که از همین بند۳۰۰ میگاوات برق به افغانستان داده شود و یکهزار میگاوات برق دیگر هم از طریق افغانستان به پاکستان صادر خواهد شد. پاکستان حداقل به چهار هزار میگاوات برق بطور مبرم نیاز دارد، تاجیکستان می تواند با ارتقای نهایی ظرفیت بند های خود، این ضرورت را برطرف کند. تاثیرات آن، نه تنها روی تامین انرژی برق فوری، برای مفاد افغانستان است، همچنین افغانستان از بابت حق ترانزیت برق تاجیکستان و سایر کشورها به آسیای جنوبی، نه تنها مفاد مالی حاصل می‌کند، بلکه از لحاظ امنیت، همکاری و همگرایی منطقوی نیز به نفع افغانستان است."
آرش همایون
نسخهٔ صوتی گزارش را اینجا بشنوید:
