چرا رهبر طالبان ملا هبت‌الله آخندزاده در برابر کمره‌های خبرنگاران ظاهر نمی‌شود؟ چرا موضع او در زمینۀ تصویر و فیلمبرداری سخت‌گیرانه است؟ حکم شریعت اسلام دربارۀ «عکس‌برداری و فیلمبرداری چیست؟
در اظهارات منسوب به ملا هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان، که در این اواخر در شبکه‌های اجتماعی به‌طور گسترده منتشر شد، او عکس‌برداری و فیلمبرداری را «حرام و ناروا» خواند. هرچند تأیید اعتبار این نوار صوتی از سوی منابع مستقل دشوار است، اما خود طالبان و حامیان آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی نگفته‌اند که این صوت از آقای آخندزاده نیست. ملا هبت‌الله آخندزاده که در تقریباً سه سال بعد از بازگشت طالبان به قدرت، هنوز در برابر هیچ کمره‌ای ظاهر نشده و هیچ تصویر تازه‌ای از وی وجود ندارد، در یک سخنرانی که غالباً به یک گردهمائی روحانیون و طلبه‌ها داشته، چنین می‌گوید:
"امروز علما حتی در رعایت سنت هم فروگزاری می‌کنند و در منکرات قرار دارند. از تصویر و فیلمبرداری یک چیز عادی ساخته‌اند. اگر به گردهمایی آن‌ها بروی، آنجا کمره‌ها و ویدئوهای‌شان است، نزد طلبه فیلم‌ها است. اگر به نام جهاد هم آن‌ها را می‌بینی، به تو می‌گویم مولانا! این فیصله من است، فیصله علماء است، فیلم‌های جهاد نیز ناروا است که تو آن را می‌بینی. متوجه شوید! در این ویدئو که شما کدام مجاهد را می‌بینید، این هم حرام است."
با اینکه عکاسی و فیلمبرداری در دور اول حاکمیت طالبان در سال‌های ۱۹۹۰ ممنوع بود، ولی بخش‌های فرهنگی و تبلیغاتی طالبان در سال‌های اخیر فیلم‌های ویدیوئی متعددی نشر کرده‌اند که برخی از آن‌ها از لحاظ مسلکی با کیفیت بالا تهیه شده است. اکثر مقامات بلندرتبۀ طالبان در حال حاضر در نشست‌های مطبوعاتی در برابر کمره‌هاحاضر می‌شوند و تیلفون‌های هوشمند دارای کمره‌ها دارند و در شبکه‌های اجتماعی از تصویر و ویدئو به‌طور گسترده استفاده می‌کنند.
در ویدئویی که در شبکه‌های اجتماعی نشر شده، ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان در یک گردهمایی، غالباً در مکۀ مکرمه یا مدینۀ منوره دیده می‌شود که در پاسخ به سوال‌های حاضرین دربارۀ موقف و نظر رهبری طالبان در مورد تصویر و ظاهرشدن در برابر کمره‌ها چنین می‌گوید:
"آرزوی این را داریم که روزی امیرالمومنین به تمام ملت ظاهر شوند و (همه او را) ببینند. اما من مطمئناً گفته می‌توانم که امیرالمومنین در غم ملت خود هستند اما در بخش تصویر ملاحظۀ علمی خود را دارند که ما هم قناعت نداریم تا حال."
حکم شریعت اسلام دربارۀ عکس و تصویر چیست؟
این سوال مطرح می‌شود که حکم شریعت دربارۀ تصویر به‌طور کل چیست؟ در زمان ظهور اسلام، بت‌پرستی در شبه جزیره عرب و ماورای آن در شرق، عمومیت داشت. پیامبر اسلام در قدم اول به مبارزه در برابر بت‌پرستی برخاست و مردم را به وحدانیت دعوت کرد. از این جهت ساختن مجسمه و تصویر اشیای ذی‌روح نکوهش شد. بعد از چندین دهه، هنگامی که کمرۀ عکاسی جدید در قرن نزده وارد شرق میانه شد و تصاویری بسیاری از شاه‌زادگان، بزرگان قبایل، علمای دین و دیگران گرفته شد، علمای دین با این سوال روبرو شدند که آیا این عکس‌برداری هم مانند رسم کردن تصویری است که در احادیث منع شده است؟
دکتر محمدالله صخره که از پوهنتون الازهر در مصر فارغ شده، می‌گوید برخی علمای دین در اول عکس‌برداری را نیز مشابه به ساختن تصویری ذی‌روح دانستند که در احادیث ممنوع شده، ولی سپس اکثریت علما با پی بردن به حقیقت، چند نکته را مطرح کردند؛ از جمله اینکه عکس‌برداری در عصر حاضر مشابه آن تصویرسازی از جاندار نیست که مقارن بُت‌سازی و بُت‌پرستی پنداشته می‌شُد.
وی می‌گوید که تصویر در صدر اسلام نکوهش شد چون جامعۀ آن زمان به بت‌پرستی و تصویرپرستی نزدیک بود. او می‌افزاید که اکثریت علمای معاصر عکاسی را «حبس ظل»، یا مانند دیدن تصویر در آب و آیینه دانسته و با بیان این اصل که احکام با شرایط خود وابستگی دارد، جایز می‌دانند.
"اگر قرار باشد که انسان امروز عکاسی را قیاس بکند به ظاهر بعضی روایت‌ها که از خود سیاقی داشته و سباقی داشته و لحاقی داشته، پس این موضوعی می‌شود که سوار شدن موتر و موضوعات مختلف حتی وجود کمره در شرکت‌ها، در ساخت اسلحه، در صنعت هم باید ممنوع قرار داده شود که از این حرج عظیم و مشقت بزرگ به وجود می‌آید."
فضل‌هادی وزین: علمای دینی؛ نظریات متعددی دارند
دکتر فضل هادی وزین، عالم دین و استاد پوهنتون، می‌گوید نزد عالمان دینی معاصر در بخش تصویر و فیلمبرداری عمدتاً سه نظر وجود دارد. نظر اول که به ظاهر متن حدیث پیامبر اسلام اتکا می‌کند، هر نوع تصویر را مطلقاً حرام می‌داند. دیدگاه دوم که نسبت به دیدگاه اول معتدل‌تر است، تصویر را در حد ضروریات مانند موارد تذکره، پاسپورت، شناسایی، تصویربرداری درس‌ها و موارد دیگر از این قبیل را جایز می‌داند. اما گروه سوم با دلایلی موجه که از تعریف تصویر دارند، عکاسی و فیلمبرداری را روا می‌دانند:
"اما گروه سوم بنابر دلایل موجه‌ای که دارند، از جمله اینکه تعریف تصویر که در حقیقت مضاهات (شباهت) به خلق الله نیست، یعنی مثل اینکه در حدیث آمده برای عبادت تصویربرداری نمی‌شود و این هر دو گزینه که سبب تحریم شناخته می‌شوند، بر تصویربرداری و ویدئو گرفتن امروزی تطبیق نمی‌شود. در جایی که محرمات نباشد، یعنی تصویر برهنه، غیراخلاقی و داخل شدن به خصوصیات افراد و هتک حرمت نباشد، تصویر را جایز می‌دانند."
پیشینۀ تصویر و مجسمه‌سازی در تمدن اسلامی
با رجوع به آثار ساختمان و فرهنگ اسلامی در طی قرون، دیده می‌شود که تصویر و مجسمه‌سازی از صدر اسلام چندان محبوبیت نداشته است. معماران و انجینیران اکثر دیوارهای مساجد، زیارت‌ها و قصرها را با نوشتن آیات قرآن کریم و اشعار عربی و فارسی با خط نستعلیق و دیگر انواع خطوط زینت‌کاری می‌کردند.
از تصویر نباتات و برگ‌های گل و درخت هم استفاده می‌شد و نقش‌هایی از اشکال هندسی مکرر در سقف گنبدها و کنار قوس‌های ساختمان نقاشی می‌شد. اما تصاویر برجستۀ حیوانات بر دیوارهای قصرها از دوره‌های مختلف تمدن اسلامی در شرق میانه، آسیای مرکزی، جنوب اروپا و هند دیده نمی‌شود.
استثنائاتی هم وجود دارد، مانند مدرسه کمال‌الدین بهزاد در هرات که به قرن پانزدهم میلادی برمی‌گردد و حیاط شیران در قصر غرناطه در جنوب اسپانیا که زمانی مهد تمدن اندلسی در اروپا بود. در این حیاط قصر الحمراء مجموعه‌ای از مجسمه‌های شیران ساخته شده است که دور یک فواره قرار دارند و از دهان آن‌ها آب می‌ریزد.
