«یک موضوع که اندک جنبه اعتراضی داشته باشد، ما از سوی مسئولین حکومت مورد بازپرس قرار می گیریم، می گویند چرا این موضوعات را نشر می کنید، شما ضد حکومت هستید. در صورتی که اینگونه نیست، ما می خواهیم حقایق، شکایات و اعتراضات مردم را پوشش بدهیم.»
این یکی از معدود خبرنگاران محلی زن در مناطق مرکزی افغانستان است که می گوید خبرنگاری حرفه ای در افغانستان تحت حاکمیت طالبان، تقریباً غیرممکن به نظر می رسد.
از دید او محدودیت های شدید طالبان بر رسانه های آزاد، موانع زیادی را بر سر راه اطلاع رسانی استوار بر حقایق و ارائه اخبار متوازن قرار داده است.
گرفتن نام و محل کارش در این گزارش می پرهیزیم که هویتش در امان باشد. از بهر مصونیت، صدایش را هم تغییر داده ایم.
"به ما اخطار می دهند."
از کار روزنامه نگاری اش شش سال می گذرد، اما او می گوید که در نزدیک به سه سال اخیر در حاکمیت طالبان، صرفاً به دلیل اطلاع رسانی منصفانه، بارها از سوی اداره محلی استخبارات طالبان مورد بازپرس قرار گرفته است.
او به رادیو آزادی بیشتر می گوید:
«آنها {طالبان} به ما اخطار می دهند، می گویند دفعه بعد اگر چنین گزارش نشر کردید با شما برخورد جدی می کنیم. این باعث می شود که ما نتوانیم آزادانه مانند یک رسانه آزاد فعالیت کنیم و نمی توانیم در عرصه خبرنگاری و گزارش دهی دست باز داشته باشیم.»
یک خبرنگار محلی دیگر هم موافق است.
او که به دلیل مجازات احتمالی از سوی طالبان نخواست نامش در گزارش گنجانده شود، می‌گوید که رسانه‌ها هنوز نمی‌توانند که گزارش هایی خلاف پالیسی و مَیل طالبان تهیه و نشر کنند.
این خبرنگار محلی چشم دیدش را اینگونه بیان می کند. صدایش را تغییر داده ایم که در امان باشد.
«به عنوان یک خبرنگار می‌خواهم که در مورد تعداد مدارسی که با آمدن طالبان ایجاد شده گزارش تهیه کنم؛ اما متاسفانه ارقام در اختیارم قرار نمی‌گیرد که به چه تعداد مدارس ایجاد شده، هزینه‌های مدارس از کجا شده، چه تعداد در این مدارس آموزش می‌بینند و یا می‌خواهم در قسمت استخراج معادن و یا قراردادهایی که در جریان دو و نیم سال به امضا رسیده گزارش تهیه کنم که به چه پیمانه قرارداد امضا شده، با کدام شرکت‌ها و به کدام معیار ها. متاسفانه نمی‌توانم چنین گزارش‌ها را تهیه کنم.»
بازداشت خبرنگاران
نهادهای مدافع رسانه ها و روزنامه نگاران می گویند که طالبان از زمان بازگشت به قدرت نزدیک به سه سال قبل، با قرائت سختگیرانه از اسلام، آزادی بیان و رسانه های آزاد را سرکوب کرده اند. محتویات رسانه‌های این کشور هم به طور چشمگیری تغییر کرده است. به عنوان مثال، طالبان از انتشار و پخش موسیقی، سریال‌ها و برنامه‌های تفریحی در رسانه‌ها جلوگیری کرده اند.
در آستانه فرا رسیدن روز جهانی آزادی مطبوعات در ۱۴ ماه ثور، مرکز خبرنگاران افغانستان (AFJC) در بیانیه ای در ۹ ماه ثور از آزادی سه خبرنگار محلی در خوست، شش روز پس از بازداشت شان از سوی مقام های محلی طالبان در آن ولایت، خبر داد.
این نهاد حامی خبرنگاران که اکنون از خارج از افغانستان فعالیت می کند، در بیانیه ای در پنج ماه ثور گفته بود که اسماعیل سعادت، خبرنگار رادیو ناز، وحیدالله معصوم خبرنگار رادیو اقراء و احسان‌الله تسل خبرنگار رادیو اولس غگ در ۳ ثور به اتهام آنچه "پخش موسیقی و تماس تلفنی با شنوندگان زن" خوانده شد، از سوی اداره امر به معروف و نهی از منکر طالبان بازداشت شده بودند.
این نهاد ضمن ابراز نگرانی، خواستار آزادی "فوری و بدون قید و شرط" این خبرنگاران محلی شده بود.
پیش از این در ماه حوت پارسال، قوماندانی امنیۀ طالبان در خوست هر نوع تماس تلفنی زنان با رادیوها و تلویزیون‌های این ولایت را ممنوع کرده بود.
این فرماندهی در نامه‌ای به مسئولان رسانه‌ها هشدار داده بود در صورتی که زمینۀ تماس تلفنی زنان با رسانه‌ها را فراهم کنند، احضار خواهند شد و مورد پیگرد قرار خواهند گرفت.
پیش از این، مرکز خبرنگاران افغانستان در گزارشی به مناسبت ۲۷ حوت روز ملی خبرنگار گفته بود که در سال ۱۴۰۲ خورشیدی، ۱۳۹ مورد نقض حقوق رسانه‌ها و خبرنگاران را در این کشور ثبت کرده که شامل ۸۰ مورد تهدید و ۵۹ مورد بازداشت خبرنگاران است.
این مرکز افزوده است که بسیاری از این بازداشت‌ها موقتی بوده و از یک تا چند ساعت و چند روز و حتی چند هفته طول کشیده؛ اما در مواردی تا چندین ماه ادامه یافته است.
آیا طالبان خبرنگاران را شکنجه می کنند؟
خبرنگارانی که در افغانستان مانده اند، اغلب به دلیل ترس از طالبان در بارۀ آنچه بر آنان در زندان گذشته است، صحبت نمی‌کنند؛ اما مرتضی بهبودی خبرنگار فرانسوی افغان الاصل که پس از ده ماه از قید طالبان آزاد شد بعد از ترک افغانستان گفت که در زندان طالبان شکنجه شده بود.
بهبودی پس از بازگشت به پاریس در یک نشست خبری در ماه عقرب سال گذشته از وضعیت توقیف خود اینگونه قصه کرد: «من در واقع احساس می‌کردم که توسط آنها {طالبان} ربوده شده ام، زیرا نه قضاوتی وجود داشت، نه هیچ چیز، در یک آیندۀ نامعلوم در اتاق‌های دو سه متری، با یازده یا دوازده نفر، گاهی اوقات با اعضای داعش و دیگران یکجا بودم همیشه مورد آزار و اذیت قرار می‌گرفتم. آنها آزادی‌ام را گرفتند و من را لت و کوب می‌کردند.»
اما طالبان در این باره اظهار نظر نکردند.
پیش از این، وارث حسرت مجری و مسئول سابق برنامه‌های سیاسی تلویزیون خصوصی آریانا در کابل و خالد قادری مجری رادیوی محلی نوروز در هرات پس از رسیدن به اروپا در سال گذشته به رادیو آزادی گفته بودند که در زندان طالبان مورد شکنجه و ضرب و شتم قرار گرفتند.
روایت طالبان در مورد فعالیت رسانه ها در افغانستان
همزمان با نگرانی‌های فزاینده در بارۀ محدودیت‌ها بر کار رسانه‌ها و خبرنگاران در افغانستان، حکومت طالبان از حمایت از خبرنگاران حرف می زند.
حمد الله فطرت، معاون سخنگوی حکومت طالبان در پیامی به مناسبت ۲۷ حوت روز ملی خبرنگار گفته بود که امیدوار اند که خبرنگاران با توجه به ارزش‌های اسلامی و منافع ملی، حقایق را به گونۀ واقعی انعکاس دهند:
«امارت اسلامی ضمن ارائۀ به موقع معلومات به خبرنگاران از امنیت، حمایت و ایجاد سهولت‌های لازم به آنان در محدودۀ امکانات اطمینان می‌دهد.امید است که خبرنگاران فعالیت و نشرات‌شان را طوری عیار سازند که در زمینه‌های امنیت روانی جامعه و تنویر اذهان عامه موثر واقع شود.»
توقف کار دو تلویزیون خصوصی در افغانستان
اما چند هفته پس از این اظهارات، حکومت طالبان فعالیت دو تلویزیون خصوصی را متوقف کرد.
خبیب غفران، سخنگوی وزارت اطلاعات و فرهنگ حکومت طالبان در آخرهای ماه حمل گفت که شبکه های تلویزیونی "بریا" و "نور" به دلیل آنچه او رعایت نکردن "اصول روزنامه نگاری" خواند، تعلیق شدند.
فرانس پرس گزارش داد که تلویزیون بریا متعلق به حبیب الرحمن حکمتیار، پسر گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی افغانستان است. به تازگی، از افزایش اختلاف بین گلبدین حکمتیار و طالبان گزارش می شود.
به اساس گزارش، حبیب الرحمن حکمتیار، در شبکه اجتماعی اکس، توییتر سابق گفت: "بریا ارزش های دینی و ملی را در نظر داشت نه ارزش های طالبان را."
شبکه تلویزیونی "نور" متعلق به صلاح الدین ربانی از چهره های مخالف طالبان است. ربانی پسر برهان الدین ربانی رئیس جمهور سابق افغانستان در حال حاضر در بیرون از افغانستان زندگی می کند. او از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ به عنوان وزیر خارجه افغانستان در جمهوری مخلوع کار کرده بود.
مرکز خبرنگاران افغانستان در بیانیه‌ای گفت که کمیسیون رسانه‌ای افغانستان بارها به تلویزیون «بریا» به دلیل پخش سخنان گلبدین حکمتیار، هشدار داده بود. در بیانیه همچنین آمده است که تلویزیون "نور" به دلیل پخش موسیقی و چهره های بدون پوشش مجریان زن هشدار دریافت کرده بود.
یک حامی خبرنگاران: "تشدید سرکوب رسانه ها از سوی طالبان"
کمیتۀ بین المللی حفاظت از ژورنالیستان مستقر در نیویارک وضعیت آزادی رسانه‌ها در افغانستان را وخیم خوانده است.
به لیه یی هماهنگ کنندۀ برنامۀ آسیایی این کمیته در ۲۵ ماه حوت سال گذشته به رادیو آزادی گفت که از تشدید سرکوب رسانه‌ها توسط طالبان نگران است.
«به دلیل ادامۀ محدودیت‌ها و فشار بر رسانه‌ها و ژورنالیستان در افغانستان نگران و خشمگین هستیم. از زمان سقوط کابل، طالبان سرکوب رسانه‌ها را در افغانستان تشدید کرده اند. کمیتۀ حفاظت از ژورنالیستان چندین مورد سانسور، حمله، بازداشت خودسرانه، تلاشی خانه‌ها و محدودیت‌ها بر ژورنالیستان زن را مستندسازی کرده است.»
یک خبرنگار محلی زن: "احساس خیلی بدی دارم."
مسئول یک رسانه خصوصی محلی که به دلیل ترس از احتمال مجازات از سوی طالبان نمی خواهد نام و صدایش در گزارش گنجانده شود، به رادیو آزادی گفت که ریاست اطلاعات و فرهنگ طالبان در ولایت شان اوایل سال گذشته طی یک مکتوب به تمام رسانه های محلی دستور داد که پیش از نشر هر گزارشی باید متن آن با رئیس اطلاعات و فرهنگ ولایت شان در میان گذاشته شود.
به گفته این منبع آگاه، در مکتوب آمده است که نباید از امواج رسانه های محلی موسیقی و صدای زنان پخش شود و نیز از استخدام زنان به عنوان همکار خودداری شود.
یک خبرنگار زن در یکی از ولایات مرکزی افغانستان که به گفته اش از کار کردن منع شده است، به رادیو آزادی چنین می گوید:
«من احساس خیلی بدی دارم به جرم اینکه یک زن هستم و نمی توانم در جامعه آزادانه زندگی کنم و نمی توانم مانند سابق در میان جامعه بروم و از طریق مسلک خود صدای خود را به گوش جهانیان برسانم، فعلا اگر ببینید من واقعا در شرایط سخت زندگی می کنم، مثلا روحیه من افسرده شده، انگیزه ندارم برخی مشکلات روانی هم به من وجود آمده که برایم خیلی سخت می گذرد.»
محدودیت های طالبان "کارمندان ما را دل زده و بی انگیزه کرد."
ارقام نهادهای پشتیبان رسانه‌ها نشان می‌دهد که طی نزدیک سه سال گذشته که طالبان دوباره بر افغانستان حاکم شده اند، صد‌ها رسانه در این کشور مسدود شده اند، هزاران خبرنگار عمدتا خبرنگاران زن بیکار شده و صد‌ها تن هم افغانستان را ترک کرده اند.
سازمان گزارشگران بدون مرز قبلاً گفته بود که از زمان برگشت طالبان به قدرت در افغانستان، بیش از هشتاد درصد خبرنگاران زن وظایف‌شان را از دست داده اند.
این سازمان همچنان گفته بود که در یازده ولایت _ بادغیس، هلمند، دایکندی، غزنی، میدان وردک، نیمروز، نورستان، پکتیکا، پکتیا، سمنگان و زابل _ هیچ خبرنگار زن حضور ندارد.
یک خبرنگار زن دیگر که مسئولیت یک رادیوی خصوصی ویژه زنان را در ولایت هرات در غرب افغانستان به عهده داشت و نمی خواهد به دلایل امنیتی نامش گرفته شود می گوید که به دلیل محدودیت های گسترده طالبان بر کار خبرنگاران زن و همچنان مشکلات مالی مجبور شد که نشرات رسانه محلی خود را متوقف کند.
«البته محدودیت هایی که در اواخر بالای رسانه ها وضع شده بود به ویژه رسانه که در حوزه خانم ها فعالیت داشت 80 درصد کارمندان ما خانم بودند. متاسفانه این محدودیت ها کارمندان ما را دل زده و بی انگیزه کرد، برخی ها خود را از رسانه دور کردند چون شرایط حجاب نمی کرد.»
یک خبرنگار دیگر که به دلایل امنیتی از گرفتن نامش خودداری می کند، به رادیو آزادی می گوید که پس از آنکه طالبان مانع نشر گزارش های خبری او در رسانه های محلی شده اند، او به طور پنهانی اخبار و گزارش های محلش را به رسانه های بیرون از افغانستان می فرستد.
صدای این خبرنگار محلی را تغییر داده ایم که در امان باشد. او می گوید که این کار خطر آفرین است، اما باید صدای مردم را به جهان برساند:
«من کار خود را می کنم و مسئولیت خود را به عنوان یک جوان ادا می کنم و در کنار مردم خود هستم و صدای مردم خود را در هر وقت و زمان و هر گوشه که دسترسی داشته باشم گزارش می کنم و صدای آنان را انعکاس می دهم تا جهان ببیند که مردم افغانستان با چه چالش های مواجه اند.»
چرا رسانه های آزاد مهم است؟
به لیه یی از کمیتۀ بین‌المللی حفاظت از ژورنالیستان می‌گوید که آزادی بیان و آزادی رسانه‌ها برای انعکاس مشکلات موجود در افغانستان از اهمیت زیاد برخوردار است:
«آزادی رسانه‌ها و آزادی بیان در افغانستان مهم است زیرا این کشور با یکی از بزرگترین بحران بشری در جهان مواجه است. افغانستان با فقر گسترده و آفات دست و پنجه نرم می‌کند. این توانایی طالبان را در زمینۀ برآورده کردن نیاز‌های اساسی شهروندان آزمایش می‌کند. بنابراین دسترسی به اطلاعات موثق و قابل اعتماد در این زمان حساس می‌تواند در خصوص نجات زندگی و معیشت کمک کند.»
