حکومت طالبان در دو سال گذشته، سعی کرده است که صدای موسیقی را در افغانستان با زور خاموش کند.
در جهان بینی طالبان موسیقی حرام است. اما هنرمندان با این دیدگاه موافق نیستند و می گویند که موسیقی بخش مهم نیازهای جامعه بشری است.
شاید عبدالخالق نوری نمی دانست که مطلع آهنگ محلی اش در تابستان سال ۱۴۰۰ هجری خورشیدی به حقیقت زندگی هنری اش تبدیل خواهد شد.
بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان، مسیر زندگی نوری شصت و یک ساله و نان آور خانواده شش نفره را به عنوان خواننده محلی در هرات تغییر داد.
او پس از ممنوعیت موسیقی از سوی حکومت طالبان در تقریبا دو سال گذشته با ریکشای خود در شهر هرات در غرب افغانستان مسافربری می کند.
اما دوری اجباری از آوازخوانی بر روح و روانش تاثیر کرده است:
"یک نوع دلتنگی برایم پیدا شده است. قبلا دل کلان و انگیزه داشتم، شعر می ساختم و بسیار کار می کردم و زحمت می کشیدم؛ اما اکنون دلم خرد شده است به مرگ نزدیک شده ام. احساس می کنم نفسم کم شده است و درست تنفس کرده نمی توانم."
تا پیش از برگشت طالبان به قدرت در افغانستان در دو سال گذشته، در جاده بادمرغان شهر هرات ده ها دفتر موسیقی فعال بود و از هر طرف صدای ساز و آواز شنیده می شد.
اما اکنون جای این دفترهای هنری را دکان های تیل فروشی، تعمیرگاه های موتر و کارگاه های آهنگری گرفته است.
مثل نوری بسیاری از هنرمندان محلی ای که در افغانستان مانده اند به کارهای خلاف حرفه ای شان روی آورده اند و از اوضاع اقتصادی خراب شکایت می کنند.
ممنوعیت گسترده طالبان بر موسیقی باعث شده که صدها هنرمند موسیقی از ترس جان شان افغانستان را ترک کنند.
آریا خلیل ۳۵ ساله یکی از آنهاست.
او در اکتوبر۲۰۲۱، همراه با دو دخترش افغانستان را ترک کرد و به جرمنی مهاجر شد. وی میگوید:
"مجبورشدم که خانه خود را ترک کنم. مجبور شدم که سازهای خود را که مثل اولادهای من بودند، آلات موسیقی ای که از دوستانم بودند، این ها را مجبور شدم که گور کنم. این خیلی سخت است. مثل این است که من بچه خود را داخل باغچه گور بکنم."
اما آریا به فعالیت های هنری اش دردیارغربت ادامه ونام جدیدترین آهنگش را گریخته مانده است بامحتوای مربوط به اوضاع پناهجویان افغان دربیرون ازافغانستان.
"موسیقی مطلقا حرام است."
در جهان بینی طالبان موسیقی حرام است.
طالبان بلافاصله پس از بازگشت به قدرت در تابستان سال ۲۰۲۱ موسیقی را ممنوع کردند. آنان ابزار و آلات موسیقی مثل هارمونیه و طبله و توله را نابود کردند.
در دور اول حاکمیت طالبان در افغانستان در سال های نیمه دوم دهه نود میلادی هم موسیقی ممنوع بود.
عزیز الرحمان مهاجر رئیس امر به معروف و نهی از منکر طالبان در هرات به رادیو آزادی می گوید که حکومت طالبان در زمینه ممنوعیت موسیقی هرگز کوتاه نخواهد آمد:
"موسیقی مطلقا حرام است. از نگاه فقه اسلامی حرام است و ما نمی توانیم که برای آواز خوانان جواز فعالیت بدهیم چون حرام است و خداوند ناراض می شود."
به تازگی، وزارت امر به معروف و نهی از منکر حکومت طالبان با نشر تصاویری از به آتش کشیده شدن آلات موسیقی در توییتی نوشت که، وسایل و آلاتی که به گفته مقام های طالبان برای "ترویج موسیقی و فساد از آن استفاده میشد" را آتش زدها ند.
مخالفت با موقف سختگیرانه طالبان در برابر موسیقی
اما برخی ها می گویند که این دیدگاه طالبان از قرائت سختگیرانه شان از دین اسلام نشئت گرفته است.
محمد محق پژوهشگر علوم اسلامی است. او به رادیو آزادی می گوید که حکم قطعی در مورد موسیقی در قرآن وجود ندارد. محق اینگونه توضیح می دهد:
"قضیه موسیقی یک قضیه اختلافی است. اگر کسی شخصاً طرفدار این نظریه است که موسیقی جایز نیست، می تواند از او اجنتاب کند. اما چون حکم قطعی در قرآن وجود ندارد و حدیث معتبری در این زمینه وجودندارد و اجماع در میان فقها نیست. و آنهم در مسایلی که محل اختلاف بوده و مجبور ساختن مردم به پیروی از یک دیدگاه و آنهم دیدگاه تندروانه کارغلط است. و جامعه را به طرف بدویت و دوری ازهنر و فرهنگ سوق می دهد."
داکتراحمد ناصر سرمست بنیانگذار و رئیس انستیتوت ملی موسیقی افغانستان است که فعالیتش در داخل کشور متوقف شده است.
داکتر سرمست ماه ها است که با استادان و دانش آموزان انستیتوتش از پرتگال فعالیت می کند.
او به رادیو آزادی می گوید که موقف سختگیرانه طالبان در برابر موسیقی برای فرهنگ افغانستان زیانبار است:
"سیاست های طالبان دو مشکل دارد. یک، میراث غنی موسیقی افغانستان به طرف پرتابگاه نابودی سوق می دهد. و از طرف دیگر نبود موسیقی، افغانستان را به یک جامعه بیمار، با روان بیمار و خشونت زا تبدیل می کند."
اهمیت موسیقی برای جوامع بشری
از سرمست پرسیدم که چرا موسیقی برای جامعه مهم است؟
او اینگونه توضیح می دهد:
"موسیقی در دوره های مختلف تکامل جوامع بشری، بخش جدا ناپذیری از زنده گی اجتماعی و مذهبی انسان ها بوده و امروز از جایگاه ویژه در تمام ابعاد زنده گی جوامع بشری برخورداراست."
داکتر سرمست در مورد اهمیت موسیقی بیشتر می گوید:
"تجربه جوامع بشری نشان داده که امروز موسیقی در جایگاه طبابت قرار دارد. امروز از موسیقی و از نیروی روان درمانی موسیقی در اکثریت شفاخانه های کشورهای پیشرفته استفاده می شود. نتایج یافته های محققین نشان داده که موسیقی می تواند نقش کلیدی در رشد ذهن و روح و روان و حافظه انسان ها داشته باشد. به همو خاطر است که در کشورهای پیشرفته موسیقی امروز جز نصاب معارف شان است."
با وصف ممنوعیت گسترده طالبان بر موسیقی در افغانستان، بسیاری از هنرمندان افغان به این باورند که هرگز نمی توان صدای موسیقی را برای ابد خاموش کرد.
خلیل آریا آوازخوان جوان یکی از آنها است.
"میخ بر تابوت موسیقی افغانستان کوبیده شده است. اما هیچ وقت صدای موسیقی را خاموش کرده نمیتوانند.{موسیقی} در زیرزمینی های افغانستان رشد می کند و روزی می رسد که صدای موسیقی از همان زیر زمینی ها بلند شود."
شاهپورصابر
