Күлкү кербени

* * * * *

Бир жолу АКШнын президенти Рональд Рейган Жапонияга сапарга аттанат да, ал жерден дарс окуйт.

Өзү да элди күлдүрүүгө маш, чукугандай сөз тапкан Рональд Рейган угармандарын жандантыш үчүн бир тамаша кеп айта салат. Котормочу бир нерсе деп которот.

Калайык кыраан каткы болуп эле күлүп жатып калат. «Сөздөрүм элге жакты» деп Рейган да маашырланат.

Дарс бүткөн соң Рейган жапон котормочусуна терең ыраазычылыгын билдирип, сөз оюну камтылган бул татаал тамашаны жапондорго кантип которгонуна кызыгат.

Саал ыңгайсыз боло калып, котормочу агынан жарылган экен:

«Билесизби, мен азилиңиздин эч нерсесин которгон жокмун. Аларга жөн гана сизди «ушул жерден тамашага чалган бир сөздү да кошуп койду» деп айткан элем».

* * * * *

Рейган өзү калайыкты кыраан каткы күлдүргөн советтик анекдоттордун бири 1988-жылы 28-мартта видео тасмага түшүрүлгөн.

Президент Рейган «совет жарандарынын юмордук сезими мыкты жана алар өздөрүнүн саясий системасын курч сынга ала алышат» деп алдын-ала баса белгилөө менен төмөнкү азилди ортого салат:

СССРде автоунаа сатып алыш үчүн он жыл бою кезекте туруш керек. Ал эми автоунаа үчүн акчаны алдын-ала төлөп коюу зарыл.

Бир советтик кардар келип, алдын-ала акча төлөгөн соң, ага кызматкер мындай дейт:

- Абдан жакшы! Эми автоунааңыз үчүн он жылдан кийин келиңиз!

- Эртең мененби же кечкурун келейинби?

- Эми он жылдан кийин болгон соң, сизге кандай айырмасы бар?

- Жөн эле... бирок он жылдан кийин эртең менен үйүмө сантехник келет, ошону эле эскертип айтайын дегем! (Well, plumber is coming in the morning!)

* * * * *

1980-жылдардын этеги. Президент Рейган айткан башка бир анекдот.

«Бул анекдотту Михаил Горбачевге айтсам, ал өзү да каткырып жиберди» деп алгач сөз баштап, президент Рейган өзүн угуп жаткан калайыкка төмөнкү азилди сунуш кылган:

Орус (советтик киши) менен америкалык «Эркиндик деген эмне?» деген суроо боюнча талашып калышат.

Америкалык:

- Мен Вашингтондогу Ак Үйгө келип, үстөлдү өктөм чаап туруп: «Президент мырза, мага сиздин өлкөнү башкарган усулуңуз эч жакпайт!» деп айта алам.

Орус (советтик киши):

- Мен деле!..

- Чын элеби?

- Ооба! Мен Маскөөдөгү Кызыл аянтка келип, Кремлге кирип, КПСС БКнын баш катчысынын үстөлүн тарс эттире чаап, ачуулана айта алам: «Жолдош баш катчы! Мага Рейган АКШны кантип башкарып жатканы таптакыр жакпай турат!»

* * * * *

Рейган айткан кезектеги анекдот.

Совет өлкөсүндө 7 үй-бүлөнүн дээрлик бирөөндө гана автоунаа бар. Ал эми бюрократтар өкмөттүк машинелерди колдонушат. Алардын айдоочусу болот.

Бир ирет МАИга буйрук чыгыптыр: «Автоунааны катуу ылдамдыкта айдагандардын баары тең токтотулуп, жазага тартылсын! Ар бир айдоочу жазага тартылсын!»

Ошол күндөрү Горбачев Кремлден өз дачасына лимузин менен жөнөп калат. Ал өз айдоочусуна:

- Сен артка отургун, бул жолу машинени мен айдайын!

Аларды көргөн мотоциклчен эки МАИчинин бири машинени кубалап жетет да, берки кесиптешине кайтып келет:

- Тигилерге акчалай жазанын дүмүрчөгүн тапшырдыңбы?

- Жок.

- Эмнеге?

- Өтө маанилүү киши артында отурган экен!..

- Деги ким экен?

- Анысын эч аныктай албай койдум, бирок анын айдоочусу Горбачевдун өзү экен!

* * * * *

(Ар кыл Интернет булактарынан топтолуп, кыргызчага которулду).

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.

Байыртадан иероглифке негизденген жазмасы өнүгүп, бир нече миң жылдык көркөм мурасты, ой мурасын чагылдырып келген жана ар кыл диалекттери бар кытайлар өздөрүнүн эне тилинде (ханзуча) айырмалуу юморду өнүктүргөн. Алардын тамашаларынын арасында иероглифтик белгилердин бирдей окулушунун ар кыл маани туюнткандыгына негизделген азилдер да, ошондой эле, сабаттуу кытайлар же алардын жазмасын өздөштүргөн кишилер гана түшүнгөн мындай юморлордон тышкары, бардыгына күлкү тартуулаган кадыресе оозеки азилдер да камтылган.

Биз айрым кытай юморлорун Интернеттеги ар кыл тилдердеги булактардан алдык, айрымдарын өзүбүз да уктук.

* * * * *

–– Кана, айтыңызчы! Деги Сиз бактылуусузбу (ni xing fu ma)? –– Кытайдагы ири сыналгы каналы CCTV Жаңы жылдын ирегесинде уюштурган берүүдө алып баруучу ошол берүүнүн бир катышуучусунан сурап калды.

–– Менин тегатым Фу!.. –– деп тигил киши иймене жооп узатты.

Дал ушул жооп бүткүл Кытайда “дүңк!” эте таркап, калайыкты маашырлантты.

(Болжолдуу салыштырсак, Арстан Алай орус тилинде “Зимы не будет” –– “Кыш (быйыл) болбойт” деп айтам деп, “Зима не будет!” деп орусча ката сүйлөп, көзү ачыктык жоромолун айткан соң, Евразиядагы ар кыл этностордон куралган бүткүл орус тилдүү калайык ушунчалык ызгаар кыштын маалында кыраан каткы күлгөн учурду элестете алабыз).

Тамашанын жөнү мындай: CCTV каналыгын кабарчысы Жаңы жыл ирегесинде “Сиз бактылуусузбу (ni xing fu ma)?” деген кадыресе суроого “ооба” деген жоопту гана күткөндөй. Анткени Жаңы жыл ирегесинде кишилердин бардыгы эле бул майрамдын эйфориясы менен жагымдуу жооп узатышат эмеспи.

Ал эми тигил киши дал ушундай жагымдуу жоопту айткысы келбей, бирок терс маанайдагы жоопту да ачыкка чыгаруудан ийменип: “Менин тегатым (фамилиям) Фу” деп калк эле аңкоолонуп жооп айткан экен.

(Суроо катары айтылган (ni xing fu ma) сүйлөм “Сиздин тегатыңыз Фу беле?” дегендей да аңдалат).

Ушул жоопту сыналгыдан көргөн соң, бай жана кедей катмарларга кайрадан ачык бөлүнө баштаган Кытайда Интернет аркылуу ар кыл тамаша жооптор нөшөрдөй жааган экен. Ошол азилдердин бир варианты:

–– Кана, айтыңызчы! Жакында сиз үйлөнгөн экенсиз, деги Сиз бактылуусузбу (ni xing fu ma)?

–– Менин тегатым Фу!..

–– Сизге турмушка чыккан аялыңыз деле өзүн бактылуу сезсе керек?

–– Эми анын тегаты да Фу болуп калды!..

* * * * *

Өткөн кылымдын экинчи жарымында Кытайда «төрт модернизация» деген уран чакырылган. Анда өлкөнү улуттук коргонуу, илим, технология жана өнөр жайда жаңылантуу маселелери козголгон. Акыры анын да жемиши болуп, Кытай космоско киши (тайконавт) учурган, терең космостук долбоорлорду жүзөгө ашыра баштаган, технологиялык табылгалар аркылуу карапайым кишилердин турмушун да жанданткан ири мамлекет болуп калды.

Ошону менен бирге бул төрт ураан калайык тарабынан юморго да айланып, коомдогу өзгөрүүлөрдүн айрым өзгөчөлүктөрү да саналат: эркектер аялзатынан кем калбай, чачтарын боёп, тим эле кыздардай жасанып киришти; ал эми айымдар Интернеттен көзүн албай отура берип, тим эле үй күчүккө айланышты; ал эми үй жаныбарларын сатып алгандардын айрымдары аларга тим эле баласындай өзгөчө кам көрүп, алардын туулган күнүн өткөрүп, өзгөчө чапандарды, оюнчуктарды сатып берип, бирок өз жакындарына өгөйсүнгөн мамиледе болуп калышты; жалгыз гана балага ээ болуу керек деген мыйзамдык чектөө шартында адаттан тыш өзүмчүл өскөн эрке талтаң балдар коомдук жайда адепсиздигин көрсөтө баштады.

Ошондо калайыкта мындайча анекдот чыкты: «төрт модернизация саясаты акыры өз түшүмүн берди: эркектер аялзат сыпатына өтүштү, аялдар үй күчүккө айланышты, үй жаныбарлары ак сөөккө теңелишти, ак сөөктөр маданиятсыз болуп калышты».

* * * * *

Жалпыга түшүнүктүү (иероглифке байланбаган) азилдерден.

Кара көз айнек тагынган бир сокур киши көчөдө ар кимден тыйын сурап тилемчилик кылып жатыптыр.

Тилемчинин жанынан бир аракеч киши өтүп баратып, тигинин астындагы табакка 100 юан таштап койду.

Ал андан ары өтүп кетип, кайра кылчайса, берки сокур делген кайырчы юан акчаны «жасалма эмеспи» деп Күнгө каратып алып, тим эле тигиле текшерип жаткан экен.

Ачууланган тигил киши артка кайтып келип, сокурдан акчаны тартып алды:

- Калпычы акмак турбайсыңбы! Эмнеге элди алдап жатасың?

Анда тиги тилемчи айтат дейт:

- Байкебай, мени кечириңиз! Чыныгы сокур тилемчи - менин досум. Ал ажатканага кетип, «ордума туруп турсаң» деп менден өтүнгөн. Өзүм болсо дудук эле тилемчимин!

- А-а, ошондой беле! Анда ала бер!.. –– деп тиги аракеч киши 100 юанды беркиге кайтарып, андан ары басып кетиптир дейт.

* * * * *

Полициячы бир таксичини токтотуп, автоунаанын ичин шектүү көзү менен карап, анан таксичиге барак сунду:

–– Мына бул барактагы сүрөттөрдү карасаңыз! Ушундагыларга окшогон кишилерди байкаган жоксузбу?

–– Кана, карайынчы!

Андан соң такчиси кагазды беркиге кайра кайтарды:

–– Бирөө эле саал окшошуп турат!

–– Опе-ей, айтыңызчы, ал - ким? Каякта?!.

–– Бул барактагы солдон үчүнчү турган кишинин сүрөтү Сизге куюп койгондой окшош экен! –– деп таксичи айтканда, полициячы кол шилтеп басып кетти.

* * * * *

(TT)