Күлкү кербени

* * * * * * *

Бухара эмирин мыш кылды

Кожо Насирдин бир жолу Бухаранын эмири менен чогуу дасторкондо сый көрүп отурат.

Бир маалда баклажандан жасалган тамак алып келишет. Эмир аны “даамдуу экен” деп акырын гана айтаар замат Кожо Насирдин:

- О, ушундай сонун экен! Алла-таалам жараткан жашылча-мөмөлөрдүн мыктысы экен! – деп үнүн катуу чыгарып мактайт

Муну уккан ашпоз кымылдап, эртеси дагы бир жолу баклажандан тамак жасап алып келсе, эмир унчукпай коюптур. Кайран Кожо Насирдин да үн катпайт.

Үчүнчү күнү ашпоз баклажандан тамак алып келет, бирок эмир табакты четке жылдырып, ачууланат. Аны көрө сала Кожо Насирдин:

- Чынында да, баклажан Алла-таалам жараткан жашылчалардын ичинен эң начары! – деп үн салат.

- Кудай сени урду го, мурдагы күнү эле муну мактабадың беле? – деп сурайт эмир.

- Таксыр эмирим, мен Сизге кызмат кылам, бул эч нерсеге татыбаган баклажанга кантип кызмат кылмак элем!

* * * * * * *

Табытка түшүп кала көрбө!

Бир маркумдун жаназасынан соң калайык көрүстөнгө карай жол тарткан чак.

Эрмек кылып бири Кожо Насирдинден сураптыр:

- Кожоке, табытты көтөргөндө анын алдында жүргөн жакшыбы, же аркасыдабы? Балким, жан жагында жүрүү туура болоор?

- Э, бурадарым! Алардын эч айырмасы жок. Эң башкысы, ичине түшүп калбагыдай бол!

* * * * * * *

Дервиштин оозу жап болуптур

Сопулук тарыкаттардын бирин тутуп, терең билимге ээ болуп, думана катары улам жаңы аймакты кыдырып келе жаткан бир дервиш Кожо Насирдинди көрө сала:

- Темселеп жүрө бербей, бир кадыресе кишиге айланаар учуруң качан башталат, чырагым? – деп жекирет.

Кожо Насирдин дервиштен ызаат кыла сурайт:

- Урматтуум, менин көзүмдү ачып, бир укмуш окуяңдан айтсаңыз боло?

- Менин шыгым, өнөрүм көп. Кайсы бирин айтайын! Көп учурда мен түнкүсүн “заттардын дүйнөсү” деген ушул жалган дүйнөдөн оолактап, асмандын алгачкы катмарына чейин чыгып кетем, анан космос мейкиндигин, Көктүн ажайып чар тарабын суктана карап туруп, жерге кайтып келем.

- Урматтуу дервишим, ошол ыракаттанып турганыңызда сизди кандайдыр бир сыдырым жел менен желпилдетип тургандай учурду сездиңиз бекен?

Оюнда “муну ишендирип салдым” деп кымылдаган дервиш дароо жооп узатат:

- Албетте, жагымдуу жел айдап, желпилдетип турушту.

- Анда эмесе ошол Сизди желпилдетип жыргатып аткан – менин шалпаң кулак эшегимдин куйругу болчу да!

* * * * * * *

(Ар кыл интернет барактарынан иргелип которулду).

Куш тилиндей алгы сөз

Айтылуу Марк Твен, Бернард Шоу сыяктуу сатириктер эми туулбайт ко деп жаш кезимде ойлочу элем. Андан кийин түркиялык Азиз Несин, ирандык Хосроу Шахани Шарк (خسرو شاهانی شرق) сыяктуу калемгерлердин дарбыз ичине таттуу шире шыкалып алгандай юморго ширелген чыгармаларын окуган соң, ар бир доор юмор жаатында өз кереметинен куру калтырбастыгын түшүнгөн элем.

Эми XXI кылымдын башындагы украиндердин “Дизел-шоу”, кыргыздардын “Жарайт сити” сыяктуу тамашакөйлөрүнүн, кыргыз, казак, өзбек, орус ж.б. такмазачылардын жана маркум куудулдар Манас Бердибеков, Жаныбек Алыкулов, азыркы Күмөндөр, Жамбыл, Абдылда, Рахман, Борончу, Майрамбек, Тынар сыяктуу куудулдардын, Султан Акторпок, Төлөгөн Карыкеев (Кимбайке) сыяктуу юморчулардын өнөрлөрүнө күбө болгон соң, жаңы муундардын далай тамашалуу жана сатиранын кермек даамын каткан баяндары калайыкты күлдүрүп да, күйдүрүп да ойгото берет ко деп өзүмчө сүйүнүп койдум.

Төмөндө фарсы тилдүү жазуучу Хосроу Шахани Шарктын (02.1.1930, Нишапур, Иран – 20.5.2002) азил автобиографиясын (орус тилинен) которуп сунуштайбыз. Бул куш тилиндей автобиографиялык баянын Шахани аксакал “Амир Каабир” аттуу басма үйдүн өтүнүчү боюнча 1968-жылы жазган экен (келээрки жылы бул чакан чыгарманын 40 жылдыгы белгиленет экен, тообо!)

* * * * * * *

“Кишилер ушул менин тагдырым өтө бай жана нечен тар жол, тайгак кечүүдөн өткөн бир укмуш болсо керек деп ойлошот... Эгерде турмуштук чыйырым белгисиз кала берсе, анда болочокку биографтардын, изилдөөчүлөрдүн жана ар кыл антологиялык жыйнактарды түзүүчүлөрдүн сазайы окулат го. Чыгармачыл түйшүктөрдүн болочоктогу терең урматтуу изилдөөчүлөрүнө огожо болуу үчүн мен алардын назарына мына буларды өзгөчө таазим менен баяндап коюуга батынып жатам:

Аты – Хосроу.

Тегаты – Шахани Шарк.

Атасынын ысымы – Али Асгар (маркум болду). Урматтуу изилдөөчүлөр анын мүрзөсүн табууга далаалат кылбай эле койгону эп – бул убакытты текке кетирүүгө тете.

Энесинин ысымы – Алавийе Бейгам (маркум болду).

Туулган мезгили жана орду – 1930-жылдын 2-январы, Мешхед шаары. Демек, мен азыр 38демин.

Бою – 161 см, салмагы – 61 кило.

Өзгөчө белгилери – коюу өстүргөн кара муруту бар (албетте, азыркы таптагы сыпаты ушундай).

Байырлаган орду – азырынча Тегеран шаары, ал эми болочокто кайсы жер болот – муну Алла-таала гана билет...

Турмушундагы өзгөчө олуттуу окуялары - төрөлүүсү жана өлүмү.

Тагдырындагы өзгөчө айырмалуу учурлар – бала чагында суу астындагы кеменин же учак конуучу зор аскер кемесинин башчысы болууну самаган. Эми өзүм ким болуп чыктым, аны өз эркиңизче таразалап алыңыздар”.

Дагы төрт жылдан соң, 1972-жылы Шахани өмүр баянына мындайча кошумчалаган:

“Дагы эле мага алиги автобиографиялык баян дегенди жазып бериңизчи деп суранып калышты. Мен ары калчап, бери калчап ойлонуп туруп, мындан төрт-беш жыл илгери “Оюн коюунун комедиясы” аттуу жыйнагымдын жарык көрүшүнө карата өзүм жазып берген өмүр таржымакалым эң мыкты болгон экен деп чечтим. Тек гана буга кошумчалай кетээрим – бул жылдардын аралыгында тагдырымда эч кандай деле өзгөрүү болгон жок; өзүм деле эч кандай өзгөрүп кетпедим; бир гана айырмам ушул: чачым саал-паал агара түшүптүр жана өмүр жашым нөлдү көздөй бир нече жылга жакындаптыр”.

* * * * * * *

(P.S. Маалыматнаамаларда сатирик Шаханинин туулган шаары катары Нишапур көрсөтүлүп жүрөт, бирок ал өз өмүр баянында Мешхед шаарын сөз кылат. Бул жагдай дагы,демек, анын болочокку биографтары азык таап жеши үчүн кошумча изилдөө бутасын жана алар кызыл чеке болгуча талкуулашкандай суроочону жаратат).