Кытайдын Шинжаң-уйгур автоном районундагы мусулман, анын ичинде уйгур үй-бүлөлөргө такай көз салып турууга кытай аткаминерлери дайындалган.
«Туугандар» деп атап коюшкан бул адамдар негизинен күйөөлөрү лагерлерде камакта отурган уйгур аялдардын үйлөрүнө эки айда бир барып, бир жумадай жашашат.
«Эркин Азия» радиосунун маалыматына караганда, мындай «туугандар» уйгур аялдары менен кадимкидей чогуу-чаран оокат кылып, бала тарбиялап, ал тургай бир сөрүдө укташат.
2016-жылдын соңунан баштап Кытайдын Шинжаң районундагы мусулмандар, анын ичинде уйгурлар өз жашоосу тууралуу маалымат берип, саясий көз караштары менен бөлүшүп туруш үчүн үйлөрүнө кытай аткаминерлерин чакырып турууга милдеттенме алышкан.
«Биригип, үй-бүлө кур» деген программанын алкагында атайын даярдалган кадрлар уйгур үй-бүлөлөрүнө барып кытай тилин үйрөтүшөт, Бээжиндин аймактагы саясатын даңазалашат жана үйдүн кожойкелери менен чогуу бир сөрүдө укташат. Анткени алардын күйөөлөрү расмий Бээжин «саясий тарибиялоочу лагерь» деп атаган жайларда отурушат.
«Эркин Азия» радиосунун уйгур кызматы Кашкардагы мына ушундай «туугандын» милдетин аткарган аткаминердин бирин кепке тарткан. Аты-жөнүн ачык айтууну туура көрбөгөн ал адам Йенгисар аймагындагы өзү көзөмөлдөгөн кыштакта 70-80дей үй-бүлөнүн атайын «туугандары» бар экенин айтат.
«Туугандар эки айда бир келип, жакындары менен күнү-түнү бирге болушат. Алар жаңы идеялар менен келип ал үй-бүлөнүн көз карашын өзгөртүүгө жардам беришет. Ошондой эле жашоо-турмуш тууралуу сүйлөшүшөт. Бул убактын ичинде ортодо бири-бирине болгон сезимдери жаралат», - дейт ал.
Ошондой эле ал «туугандар кышында үй-бүлө мүчөлөрү менен кошо эки-үчтөн болуп бир төшөккө жатып алышарын» айтып берген.
«Үйдүн кожоюну жок үй-бүлөлөр кытай эркек аткаминерлерди жакынындай кабыл алууга каршы эмеспи?» - деген суроого: «Алар тескерисинче аябай кызыкчылыгы бар» деген жооп кайтарды.
Башка булактардан түшкөн маалыматтарга караганда мына ушундай кытай «туугандарын» үйүндө жашатууга каршы чыккан уйгурларга кошумча кысым көрсөтүлүп, ал тургай лагерлерге камалып кеткендери да бар.
Керебети жок үйлөрдө баары кыдырата төшөк салып сөрүнүн үстүндө укташат. Муну кытайлык аткаминер өөн деле көрбөйт. Бул маалыматты Йенгисар аймагындагы дагы бир «тууган» ырастады. Ал буга нааразы экенин айтып, «бир да аял арызданган эмес» дейт.
Баш кеңсеси Нью-Йоркто жайгашкан (HRW) уюмунун маалыматына ылайык, «Биригип, үй-бүлө кур» өнөктүгү 2017-жылдын соңунда кыйла кеңейтилип, Шинжаңдагы айыл-кыштактарга эки айда бир жолу 100 миңден ашуун аткаминер миллиондой кадрларды уйгур үй-бүлөлөрүнө жиберүүгө даярдаш үчүн барышчу.
2018-жылдан бери кадрлар мусулман үй-бүлөлөрүндө бир жума эмес, алты күн жашай алышат. Алар өзүлөрү менен кошо спирт ичимдиктерин жана чочко этин да ала барышат.
Баш кеңсеси Нью-Йоркто жайгашкан «Human Rights Watch» (HRW) уюму бул тажрыйбаны «күчтөп ассимиляция кылуу» деп атап, муну менен Бээжин негизги адам укуктарын гана бузбастан, аймактагы нааразылыкты тутантышы мүмкүн экенин кошумчалады.
Диний ишенимин жана социалдык жашоо образын күчкө салып өзгөрткөн Шинжаңдагы «саясий тарбия берүүчү лагерлерде» ислам динин тутунган аз улуттардын миллиондой өкүлү, атап айтканда, уйгурлар, казактар жана кыргыздар бар экени тууралуу маалыматтар 2015-жылдан бери айтыла баштаган. Бээжин бул дооматтарды четке кагып келет. Бириккен Улуттар Уюмунун эсебинде, бул лагерлерде кеминде 1 миллиондой киши кармалып турат. Эки жылдан бери Кыргызстандагы кытайлык кыргыздардын өкүлдөрү да Шинжаңдагы жакындары кармалып жатканын айтып келишет.
«Human Rights Watch» бул тажрыйбаны «күчтөп ассимиляция кылуу» деп атап, муну менен Бээжин негизги адам укуктарын гана бузбастан, аймактагы нааразылыкты тутантышы мүмкүн экенин кошумчалады.
