Бул арада мурдагы президент Бакиевдин Ынтымак курултайы кайра жанданды. Саясый партиялар болсо Курултай институтун баш мыйзамга киргизүү ураанын көтөрүүдө.
Кыргызстан курултайлардын кучагында
Ушу күндөрү Кыргызстандын саясый лексикасы курултайларга толду. Адегенде Ошто элдик курултай өтүп, андан көп өтпөй “Кумтөр” алтын кенинин тагдырын жалпы элдик курултайга койуу боюнча демилгечи топ пайда болду. Элдик экинчи курултай өткөн жекшембиде Таласта жыйналды. Эми кезек Нарынга ооду. Ал ортодо “Бүтүн Кыргызстан” жана “Ар-Намыс” партиялары курултайды Конституцияга киргизүү ураанын сүрөөнгө алды.
Оппозициянын 2008-жылдын жазындагы элдик курултайы.
Элдик курултайды өткөрүү демилгечи тобунун жетекчиси Түгөлбай Казаков анын өзгөчөлүгү туурасында буларды айтат:
- Республикалык элдик курултайда өлкөдөгү коомдук-саясий кырдаал жана андан чыгуунун жолдору каралат. Мындан сырткары элдик курултайды бийликти көзөмөлдөө милдети менен баш мыйзамга киргизүү демилгесинин жол-жоболору талкууга алынат. Мына ушул эки гана маселе күн тартибине коюлат. Уюштуруу иштеринде "көп түкүрсө көл болот" деген негизде иш алып барып жатабыз. Деги эле бирөөдөн көп каражат алып, анан алардын көзүн карап калууну туура эмес деп таптык. Ошондуктан курултайды уюштуруунун башына бир дагы саясий партияны тарткан жокпуз.
Ынтымак курултайы ордунан турганда
Өткөн жылы 23-мартта мурдагы президент Курманбек Бакиевдин демилгеси менен Ынтымак курултайы чакырылган болчу. 7-апрелден кийинки бийлик алмашуудан кийин ынтымак курултайынын ың-жыңы билинбей калган.
Жакындан тарта аталган курултайдын төрагасы Садыкбек Аблесов ынтымак курултайын өткөрүүгө даярдыктар жүрүп жатканын айта баштады:
Ынтымак курултайы, 2010-жылдын 24-марты.
- Курултайды декрет менен эч ким жойгон эмес. Себеби былтыр бул курултайдын делегаттарын жер-жерлерден эл өзү шайлаган да. Жобо боюнча Ынтымак курултайы бир жылда бир жолу өткөрүлүшү керек. Мына ошондуктан азыр даярдык көрүп, март айында уюштурууну ойлонуп жатабыз. Азыркы учурда кайсы бир партиялардан, коомчулуктун өкүлдөрүнөн сунуштар түшүп жатат. Мына ошолорду төркеңеште карап туруп анан ынтымак куралтайынын күн тартибин аныктайбыз.
Мындан сырткары “Ар-Намыс” жана “Бүтүн Кыргызстан” партиялары элдик курултайды баш мыйзамга киргизүү демилгеси менен чыгышты. “Бүтүн Кыргызстандын” төрагасы Адахан Мадумаров курултайдын иштөө тартиби мыйзам менен аныкталышы керек деген ойдо:
- Бул жанагы кокту-колот, уруу-уруулардын курултайы катары эмес, жалпы элдик курултай институтун баш мыйзамга киргизип, анын иштөө тартибин, курамын, макамын жана мөөнөттүн аныктаган конституциялык мыйзам иштелип чыгыш керек. Анан ким оюна келсе эле курултай чогулта койолу дегендин өзү туура эмес. Андай курултайлардын канчасын өткөрдүк. Ал курултайлардын макамы кандай болот? Кабыл алган чечимдерин кимдер аткарат? Бизде барбы мына ошолордун бардыгын аныктаган мыйзам? Жок да. Демек жок эле туруп ошонун баарын жасай берсе болбойт да.
Бийлик да курултай өткөрүүдөн куру калбайт
Ал ортодо бийликтин демилгеси менен жазда Суусамырда калктын түрдүү катмарларынын жана бардык саясий күчтөрдүн катышуусунда курултай өтө тургандыгы маалым болду. Бул тууралуу Жогорку Кеңештин төрагасы Акматбек Келдибеков мамлекет башчысы менен макулдашылгандыгын 31-январда өткөрүлгөн маалымат жыйынында билдирген.
БЭКтин курултайы, 2010-жылдын 17-марты.
Бирок курултай институтун расмийлештирүү үчүн баш мыйзамды өзгөртүү боюнча жалпы элдик референдум өткөрүүгө туура келет. Ал эми былтыр кабыл алынган баш мыйзамда аны он жылга чейин өзгөртпөө эрежеси киргизилген.
Президенттик администрациянын жетекчиси Эмил Каптагаев азыркы бийликтин каршылаштарынын жогорудагыдай демилгеси менен макул экендигин ачыктады:
- Баш мыйзамды өзгөртпөйбүз деген менен ошондой турмуштук зарылдыктан улам чыгып калган жагдайларды кайрадан кароого туура келип жатат. Анткени мына партиялык тизме менен келген парламент өздөрүнүн партиялык кызыкчылыгы менен гана алек болуп калат экен. Чыныгы элдик кызыкчылыкты чагылдырып, бийликтин бардык бутактарынан отчет ала турган курултай керек экендиги көрүнүп калды.
Элдин үнүн угуубу же эптеп упай топтомойбу?
Анткен менен элдик курултай институтун киргизүү демилгесине каршы чыккандар да аз эмес. "Идеялардын борбору" коомдук уюмунун жетекчиси Аскарбек Асаналиев курултай аркылуу башкаруу түрдүү саясий кызыкчылыктардын кагылышуусуна алып келет деген ойдо:
- Бизде илгери курултай аркылуу башкарганбыз деген туура эмес. Курултай деген өзү монгол менен татар элдериники. Бул ошол учурдун масштабы боюнча туура болсо болгондур. Бирок азыркы учурда курултайды расмийлештирип, аны саясий талкуулардын аянтчасына айлантуунун коркунучтуу жагы бар экендигин эске алышыбыз керек. Муну саясатчылар учурда популисттик кадамдар үчүн колдонуп жатышат. Бул башкаруудагы анархияга алып келиши мүмкүн.
Айрым серепчилер болсо ар кандай саясий күчтөр курултайлар аркылуу президенттик шайлоонун алдында упай топтоо аракетин көрүүдө деп эсептешет.
Кыргызстан курултайлардын кучагында
Ушу күндөрү Кыргызстандын саясый лексикасы курултайларга толду. Адегенде Ошто элдик курултай өтүп, андан көп өтпөй “Кумтөр” алтын кенинин тагдырын жалпы элдик курултайга койуу боюнча демилгечи топ пайда болду. Элдик экинчи курултай өткөн жекшембиде Таласта жыйналды. Эми кезек Нарынга ооду. Ал ортодо “Бүтүн Кыргызстан” жана “Ар-Намыс” партиялары курултайды Конституцияга киргизүү ураанын сүрөөнгө алды.
Элдик курултайды өткөрүү демилгечи тобунун жетекчиси Түгөлбай Казаков анын өзгөчөлүгү туурасында буларды айтат:
- Республикалык элдик курултайда өлкөдөгү коомдук-саясий кырдаал жана андан чыгуунун жолдору каралат. Мындан сырткары элдик курултайды бийликти көзөмөлдөө милдети менен баш мыйзамга киргизүү демилгесинин жол-жоболору талкууга алынат. Мына ушул эки гана маселе күн тартибине коюлат. Уюштуруу иштеринде "көп түкүрсө көл болот" деген негизде иш алып барып жатабыз. Деги эле бирөөдөн көп каражат алып, анан алардын көзүн карап калууну туура эмес деп таптык. Ошондуктан курултайды уюштуруунун башына бир дагы саясий партияны тарткан жокпуз.
Ынтымак курултайы ордунан турганда
Өткөн жылы 23-мартта мурдагы президент Курманбек Бакиевдин демилгеси менен Ынтымак курултайы чакырылган болчу. 7-апрелден кийинки бийлик алмашуудан кийин ынтымак курултайынын ың-жыңы билинбей калган.
Жакындан тарта аталган курултайдын төрагасы Садыкбек Аблесов ынтымак курултайын өткөрүүгө даярдыктар жүрүп жатканын айта баштады:
- Курултайды декрет менен эч ким жойгон эмес. Себеби былтыр бул курултайдын делегаттарын жер-жерлерден эл өзү шайлаган да. Жобо боюнча Ынтымак курултайы бир жылда бир жолу өткөрүлүшү керек. Мына ошондуктан азыр даярдык көрүп, март айында уюштурууну ойлонуп жатабыз. Азыркы учурда кайсы бир партиялардан, коомчулуктун өкүлдөрүнөн сунуштар түшүп жатат. Мына ошолорду төркеңеште карап туруп анан ынтымак куралтайынын күн тартибин аныктайбыз.
Мындан сырткары “Ар-Намыс” жана “Бүтүн Кыргызстан” партиялары элдик курултайды баш мыйзамга киргизүү демилгеси менен чыгышты. “Бүтүн Кыргызстандын” төрагасы Адахан Мадумаров курултайдын иштөө тартиби мыйзам менен аныкталышы керек деген ойдо:
- Бул жанагы кокту-колот, уруу-уруулардын курултайы катары эмес, жалпы элдик курултай институтун баш мыйзамга киргизип, анын иштөө тартибин, курамын, макамын жана мөөнөттүн аныктаган конституциялык мыйзам иштелип чыгыш керек. Анан ким оюна келсе эле курултай чогулта койолу дегендин өзү туура эмес. Андай курултайлардын канчасын өткөрдүк. Ал курултайлардын макамы кандай болот? Кабыл алган чечимдерин кимдер аткарат? Бизде барбы мына ошолордун бардыгын аныктаган мыйзам? Жок да. Демек жок эле туруп ошонун баарын жасай берсе болбойт да.
Бийлик да курултай өткөрүүдөн куру калбайт
Ал ортодо бийликтин демилгеси менен жазда Суусамырда калктын түрдүү катмарларынын жана бардык саясий күчтөрдүн катышуусунда курултай өтө тургандыгы маалым болду. Бул тууралуу Жогорку Кеңештин төрагасы Акматбек Келдибеков мамлекет башчысы менен макулдашылгандыгын 31-январда өткөрүлгөн маалымат жыйынында билдирген.
Бирок курултай институтун расмийлештирүү үчүн баш мыйзамды өзгөртүү боюнча жалпы элдик референдум өткөрүүгө туура келет. Ал эми былтыр кабыл алынган баш мыйзамда аны он жылга чейин өзгөртпөө эрежеси киргизилген.
Президенттик администрациянын жетекчиси Эмил Каптагаев азыркы бийликтин каршылаштарынын жогорудагыдай демилгеси менен макул экендигин ачыктады:
- Баш мыйзамды өзгөртпөйбүз деген менен ошондой турмуштук зарылдыктан улам чыгып калган жагдайларды кайрадан кароого туура келип жатат. Анткени мына партиялык тизме менен келген парламент өздөрүнүн партиялык кызыкчылыгы менен гана алек болуп калат экен. Чыныгы элдик кызыкчылыкты чагылдырып, бийликтин бардык бутактарынан отчет ала турган курултай керек экендиги көрүнүп калды.
Элдин үнүн угуубу же эптеп упай топтомойбу?
Анткен менен элдик курултай институтун киргизүү демилгесине каршы чыккандар да аз эмес. "Идеялардын борбору" коомдук уюмунун жетекчиси Аскарбек Асаналиев курултай аркылуу башкаруу түрдүү саясий кызыкчылыктардын кагылышуусуна алып келет деген ойдо:
- Бизде илгери курултай аркылуу башкарганбыз деген туура эмес. Курултай деген өзү монгол менен татар элдериники. Бул ошол учурдун масштабы боюнча туура болсо болгондур. Бирок азыркы учурда курултайды расмийлештирип, аны саясий талкуулардын аянтчасына айлантуунун коркунучтуу жагы бар экендигин эске алышыбыз керек. Муну саясатчылар учурда популисттик кадамдар үчүн колдонуп жатышат. Бул башкаруудагы анархияга алып келиши мүмкүн.
Айрым серепчилер болсо ар кандай саясий күчтөр курултайлар аркылуу президенттик шайлоонун алдында упай топтоо аракетин көрүүдө деп эсептешет.
