AI казак бийлигин кыйноолорду токтотууга чакырды

Атап айтканда, абактагыларды кыйноолорду токтотулат жана 2011-жылы күздө өлкө батышындагы Жаңы-Өзөн шаарында болгон антиөкмөттүк толкундоону басуудагы тартип коргоо органдарынын курал колдонуусу кеңири иликтенет деген убадасын аткарбады деп сындайт.

Мангыстау облусунун Жаңы-Өзөн шаарында 2011-жылдын 16-декабрындагы болгон кандуу окуя президент Нурсултан Назарбаевдин бийлиги үчүн “жууса өчкүс” так катары кала берчүдөй. Калаанын борбордук аянтындагы мунайчылардын жети ай токтобогон нааразылык чыгууларын курал атып басуу кезинде расмий маалымат боюнча 15 адам набыт болгон. Андан бир жарым жылдан кийин казак бийликтери кандуу коогалаң кылдат иликтенип, күнөөлүүлөр жазасын алды деп жарыя кылган.

Бирок Эл аралык мунапыс уюмунун соңку докладында расмий Астана сөзүнүн өтөсүнө чыкпады, окуя аягына чейин жана кеңири тергелбеди деп күнөөлөнөт. Жаңы доклад “Эски адаттар: Казакстанда токтобогон кыйноолор жана башка катаал мамилелер” деп аталат.

Адам укугун коргоочу уюмдун Европа жана Борбор Азия программасынын директорунун орун басары Давид Диаз – Жогес “Азаттыкка” маегинде аталган иликтөөдө келтирилген мындай бир мисалга токтолду:

- Башкы прокуратура бизге берген маалымат боюнча, зобун-зордуктар менен коштолгон тополоңду уюштурган деп күнөөлөнүп, 16 чакты адам жана ага катышкан деп 130дан көп адам кармалган. Бирок ошол күнкү Жаңы-Өзөндүн борбордук полицияканасындагы расмий тизмеде булоонго байланыштуу кармалган 700 адамдын аты-жөнү жазылган. Бизде азыр аны далилдегендей мүмкүнчүлүгүбүз жок. Биз ошон үчүн Жаңы-Өзөндөгү окуяларды толук иликтөөгө чакыруудабыз.

Давид Диаз – Жогестин айтышынча, Жаңы-Өзөндөгү коогалаңга байланыштуу кармалган адамдардан сурак учурунда жана убактылуу кармоочу абак жайда көргөн кордуктары, сот учурундагы калыстардын сөзүн укпай койгон учурлар тууралуу бейөкмөт уюмдарга бүгүнкүгө чейин маалыматтар түшүүдө.

Жаңыөзөндүк активист Роза Тулетаева антиөкмөттүк тополоңдун катышуучусу ирети оболу жети жылга кесилип, кийин жаза мөөнөтү беш жылга кыскартылат. Ал сотто убактылуу абак жайда аны түрдүүчө, уят-сыйыты жок кыйнашканын, 14 жашар кызына кысым жасалганын айткан. Роза Тулетаева ушундай беймыйзамсыздыкка кабылдык деген 37 адамдын бири.

Диссидент калемгер Арон Атабек азыр 60 жашта. 2006-жылы Алматынын четиндеги Шанырак кыштагында болгон башаламандыктан кийин 18 жылга кесилген. 2010-12-жылдары эл аралык мыйзамдарга каршы эки жыл жалгыз орундук камерада кармалган.

Эл аралык мунапыс уюму жаңы изилдөөсүндө бул жана башка фактыларга Казак жетекчилигинин көңүлүн бурат.

- Биз докладда бизди тынчсыздандырган жаңы маалыматтарды көрсөттүк, -дейт Давид Диаз – Жогес. - Алар кыйноолор жана башка катаал мамилелер жөнүндө эмес, камактагылардын негизги укугу тууралуу. Бизди көп нерселер тынчсыздандырат, анын ичинде абактагы мөөнөтүнүн үчтөн бирин шарты катаал жана ден соолугу үчүн абдан зыяндуу жалгыз адамдык абак жайда өткөргөн Арон Атабек менен болгон мыйзамсыздыкка көңүл бургубуз келет. Бизди абактагылардын укуктарын чектөө да кооптондурат. Алар эл аралык стандарт боюнча кармалууга тийиш. Алардын кээ бирлери үй-бүлөсү менен чектелген шартта гана жолуга алат. Мисалы, буту шал жана майыптардын арабасы менен жүргөн Жасулан Сулайманов түрмөдөгү убагынын көбүн татыктуу медициналык кароосу жок өткөргөн.

Ушундан келип, Эл аралык мунапыс уюму Казакстандын жетекчилигин Жаңы-Өзөн окуясы боюнча бейтарап эл аралык иликтөө өткөрүүгө, тартип сактоо органдарындагы адам укугун бузууларды иликтөө үчүн бейөкмөттүк мекеме түзгөнгө үндөйт.

Жаңы-Өзөн окуясына байланыштуу “Азаттык” радиосуна угармандан келген мына бул кат жалпы маанайга бир сүртүм боёк кошот: “Жаңы-Өзөн бул казактардын жүрөгүндөгү дарт. Өлкөдө суициддер өтө көп болууда. Себеби казактар адилеттүүлүктү талап кылса, бийлик аларга Жаңы-Өзөндөгүдөй мамиле кылат. Ашыкча чарчап-чаалыккан адамдар минтип жашаганды каалашпайт. Балким, күчтүү адамдар өз саатын күтөөр. Бирок элдин баары эле чыдай албайт”.