"Азаттык": Азыркы COVID-19 инфекциясынын коркунучуна байланышкан өзгөчө абалда балдардын сыртка чыкпай, окууга барбай, такай ата-энесинин маңдайында болгону алардын психологиялык абалына кандай таасир этет?
Асылбек Жооданбеков: Жакшы жери кыргызстандыктардын көбү айылда жашайт. Короосунда, огородунда иштегенге, таза аба жутканга мүмкүнчүлүгү бар. Шаарда батирлерде жашагандар бүгүн эң оор сыноодо. Бул абдан чыңалуу жаратат. Ошондуктан, ата-эненин абалды туура баалашы, туруктуу болушу, педагогикалык сабаты чоң мааниге ээ.
"Азаттык": Бирок, ата-эне дагы - жалпы карантинге байланыштуу аргасыз үйдө отуруп калгандар. Алар дагы сөзсүз стресс абалында. Мындайда кандай тобокелдиктер бар? Аны кыйгап өтүүнүн кандай жолдорун сунуш кыласыз?
Асылбек Жооданбеков: Ата-энеге караганда балада чыңалуу басымдуу. Эмне үчүн? Анткени, ата-энеде маалымат бар. Дүйнөлүк абалды, өкмөттүн аргасыз чараларын, коркунучту жана мүмкүнчүлүктөрдү сезип, туюп турат. Бала, мектеп жашына чейинки бала андан бетер аны сезбейт да. Ошондуктан, ата-эненин балага жоопкерчиликтүү мамилеси керек.
Мен дагы стресстемин деп эле ата-эне балага кыйкыра бергени жоопкерсиздиктин, педагогикалык сабатсыздыктын көрсөткүчү болот. Эмне кылуу керек? Убакытты бала менен чогуу өткөргөнгө аракет кылып, күндөлүк жадыбалды, күн тартибин бала менен чогуу түзүш керек. Анткени, баладагы салттуу күн жадыбалы учурда бузулду. Ошондуктан, мисалы, атасы огороддо иштеп атса же энеси үйдө манты жасап атса “кел балам, деп чогуу кыймылдайлы” десе, экөөнө тең пайдалу болот.
"Азаттык": Ата-эне өзү балдар менен убакытты чогуу өткөргөнгө даярбы?
Асылбек Жооданбеков: Баары даяр деп айта албайбыз. Бул - ата-энелердин ирденүүсүнө, билимине байланышкан маселе. Бирок, бүгүнкү жаштар, ирденген ата-энелер муну жасай алат. Ошол эле мезгилде чыңалуунун үстүнө чыңалуу жаратып, балага басым кылган ата-эне да жок эмес. Ошондуктан, биз дагы, адистер онлайн вебинарларды уюштуруп, кеңеш бергенге аракет кылып атабыз.
"Азаттык": Балдарга басым жасоо, урушуу же көңүл бурбай коюу кандай кесепеттерге алып келиши мүмкүн?
Асылбек Жооданбеков: Бул жерде бала бакча курагындагыларга ата-эненин көзөмөлү керек болсо, чоңоюп калган өспүрүм балдарга көбүрөөк эркиндик керек. Акылдашпай, тигини жаса, муну жаса деп эле аркасынан түшүп алсак, “мен ата-энеңмин, айтканымды кыласың”,“чоңдор сүйлөгөндө унчукпагыла” деп авторитардык мамиле кыла берсек жараны ырбатабыз. Биз балдардын чоңойгонун билбей эле басым жасап атпайбызбы.
Албетте, ар бир үй-бүлөдө конфликт бар, жок десе калп айткан болот. Баланы стресстик абалга жеткирген чыңалуу оор кесепеттерге алып келиши ыктымал. Өспүрүмдөр курч болот. Терс аракеттерге барышы мүмкүн. Ошон үчүн “кел, ушул күндөрү бир алтын эреже иштеп чыгып алалычы” деп, бала өзү тандагыдай шарт түзүп берсек, чыңалууну кыйгап өтөбүз. Тилекке каршы бул мектепте да, үйдө да, коомдо да калыптанган эмес.
Балдарыбызга конфликтти чечүүнүн жолдорун үйрөтөлү. Кантип үйрөтөбүз? Адегенде “кел, отуруп алып чыңалуу эмнеден келип чыкты?” деп баарлашалы.
"Азаттык": Өспүрүм курактагы балдарга кандай кеңеш бере аласыз? Азыр кээ бир балдарыбыз өмүрдүн баркын түшүнбөй, эмоциясын кармай албай, өздөрүнө кол салганга чейин барып атышпайбы.
Негизи, суициддин эки түрү болот: парасуицид, псевдосуицид. Бизде псевдосуицидге барып атышат. Бул - балдардын жансоогасы. Мени түшүнүп койгулачы деген акыркы кыйкырыгы. Үнүн жеткирүүнүн ушундай жолун тандап алып атат.
Асылбек Жооданбеков: Суицид маселесине келгенде дагы эле ата-энеге басым жасоого туура келет. Негизи, суициддин эки түрү болот: парасуицид, псевдосуицид. Бизде псевдосуицидге барып атышат. Бул - балдардын жансоогасы. Мени түшүнүп койгулачы деген акыркы кыйкырыгы. Үнүн жеткирүүнүн ушундай жолун тандап алып атат. Азыр муундарды теориясы деген чыкпадыбы. Мисалы, 2000-жылдардан беркилер Z мууну деп атышпайбы. Булардын дүйнө таанымы мурдагылардан айырмаланат. Мисалы, сиз экөөбүздүн өз ата-энелерибизден көп айырмабыз жок. Интернет абдан өнүккөн акыркы жыйырма жылда коом да өзгөрдү.
Ошондуктан, ата-энелерге “Келгиле, балдарыбызды түшүнгөнгө аракет кылалы. Бүгүн балдар башкача. Ошондуктан, компромисске келе турган аракеттерди кылсак үйдө сөзсүз бакубатчылык болот. Күтүүсүздүктөр болбойт” деп айтаар элем.
Балдарга “Урматтуу балдарыбыз, кыздарыбыз, ата-эне тигил же бул аракетти силердин жакшылыгыңар үчүн кылып атат. Бирок, кээ бир учурда аларга маалымат жетпегендиги үчүн, силерди тааныбаганы үчүн катуу тийип алышы мүмкүн. Ошондуктан, ата-эне менен ачык сүйлөшкүлө, баарлашкыла” деп айтат элем.
Эскертүү!
«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: кайсы бир саясий партияга, топко үгүттөгөн, же каралаган, бир нече жолу кайталап жиберилген, адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлер жарыяланбайт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер сайтка чыкпайт. Модератор пикирлерди жарыялоо же андан баш тартуу укугун өзүнө калтырат.
