КМШнын Казакстандагы саммитине Украина, Молдова, Түркмөнстан президенттери келбеди. Бул өлкөлөрдөн байкоочу макамындагы өкүлдөр гана катышты.
2020-жылга чейин эсептелген аскерий кызматташтык концепциясына Кыргызстан, Армения, Азербайжан, Беларус, Орусия, Тажикстан, Өзбекстан президенттери гана кол койду.
Саммитте 2016-2020-жылга чек ара коопсуздугун бекемдөө боюнча кызматташтыктын жаңы программасы да кабыл алынды. Бул документ эгер КМШнын чек араларында кризистик кырдаал жаралса, аны жөнгө салуу үчүн чек ара жана башка мекемелердин тобун түзүүнү караштырат.
Бурабайдагы сегиз президент. Казакстан
Саммиттеги башкы темалардын бири - Ооганстандагы кырдаал болду.
Орус президенти Путиндин пикиринде, эгер коркунуч туулса, КМШ өлкөлөрү ага координацияланган негизде жооп берүүгө даяр болушу керек. Путин саммиттен кийинки пресс-конференцияда буларды белгиледи:
- Ооганстандагы кырдаал чынында жетер чегине жетти. Түрдүү багыттагы террорчулардын таасири артууда, алар экспансиясын кеңейтүү пландарын жашырган жок. Алардын максаттарынын бири – Борбор Азия аймагын жарып кирүү.
Сыр алдырбаган Түркмөнстан
Ооганстандын соңку айларда тынч эмес, атүгүл "Талибан" чабуулга өтүп жаткан түндүк аймактары менен Тажикстан, Өзбекстан, Түркмөнстан чектешет.
Тажикстан Ооганстандын Бадахшан, Тахар жана Кундуз провинциялары менен кесилишип, эки ортону Пяндж дарыясы бөлгөн тажик-ооган чек арасынын узундугу 1344 чакырым.
Борбор Азиядан армиясы эң көп жана коопсуздукка каражатты аябай сарптайт деген Өзбекстандын Ооганстан менен ортодон Амударья бөлгөн чек арасынын узундугу 137 чакырым.
Түркмөнстандын Ооганстан менен 745 чакырым чек арасы бар. Тажик-ооган чек арасынан айырмаланып, ал жерде тоо сыяктуу табигый тоскоолдуктар жок.
Бирок түркмөн бийликтери чек аранын ооган тарабындагы окуялар такыр эле тынчын албагандай түр көргөзүүдө.
“Азаттыктын” аймак боюнча эксперти Брюс Панниер мындай деди:
- Түркмөнстандын чек арасында коопсуздук көйгөйү бардыгын жеригенин айрым бир себептерден улам улантып жатышы таңкалычтуу. Президент Бердимухамедов алар жардам бере алат деп ойлгон айрым өлкөлөрдөн кепилдикти күтүп жаткандай. Кечээ мисалы түркмөн тышкы иштер министри Рашид Мередов Вашингтондо болду. Бирок мен алар Америка өкмөтүнөн ири аскерий жардам жана кепилдик аларына анчалык ишене албай турам. Чек ара боюнда атышуулар болгонуна карабай түркмөн бийликтерин "эң жакшы саясат - баарын жерип туруу" деген турумду карманганы мен үчүн түшүнүксүз.
Түркмөнстан өзү көз карандысыздык алгандан бери эле нейтралдуулук деген макамды карманып жүрөт. Андыктан, аскерий бирикмелерге кошулбаганы, келишимдерге кол койбогону ушуга байланыштуу. КМШнын мүчөсү болгон менен анын уставын да ратификациялаган эмес.
Казакстанга нааразылык
Казакстандагы саммитке Ашхабаддан өкмөттүн вице-премьери келди.
КМШ президенттери Ооганстандан туулган коркунуч жөнүндө айтып жатса, түркмөн президенти Гурбагулы Бердимухамедов бул күнү, мамлекеттик медиа кабарлагандай, пахта тазалоочу заводдун ачылышына катышты.
Саммит атүгүл түркмөн тарап демилгелеген дипломатиялык жаңжал менен коштолду десек да болот.
Түркмөнстандын Тышкы иштер министрлиги бүгүн казак президенти Нурсултан Назарбаевдин түркмөн-ооган чек арасындагы кырдаал боюнча айткан сөзүнө “кескин нааразылык” билдирип чыкты.
Расмий Ашхабад Назарбаевдин “биз Түркмөнстандын (Ооганстан менен) чек арасында болгон инциденттерди билебиз, ал эми Тажикстан үчүн тынчызданып турабыз” деген сөзүнө капаланды.
Түркмөн Тышкы иштер министрлиги казак президентинин айткандары чындыкка дал келбейт, Түркмөнстандын айланасындагы кырдаалга баа берүүдө “объективдүү маалыматты” жетекчиликке алышы керек деп эскертти.
Айрым маалыматтарга караганда, Түркмөнстан учурда урушка жарамдуу брондуу техникасынын, аскерлеринин 70% жакынын Ооганстан менен чек арасына жайгаштырып койгон. Президент Гурбангулы Бердимухамедов да ушул айдын башында Ташкентке барып, Ислам Каримов менен эки тараптуу сүйлөшүү өткөрүп келген.
Төрагалык Кыргызстанга өттү
Казакстандагы саммитте президенттер эл аралык терроризмге каршы күрөшүү боюнча биргелешкен билдирүү кабыл алышты. Ар түрдүү эсептерге караганда, Орусиядан жана КМШ өлкөлөрүнөн Сириядагы “Ислам мамлекети” тобунун ичинде согушуп жүргөндөрдүн саны 5 миңден 7 миңге чейин жетери айтылды.
Путин Орусиянын Сириядагы аракеттерин жана аба соккуларын мактап, Москванын өз алдында коалиция куроо ишинде жылыш бар деп ырастады.
Саммитте ошондой эле Чернобыль атомдук электр станциясындагы жарылуунун 25 жылдыгына байланыштуу кайрылуу кабыл алынды.
КМШнын келерки жыл үчүн төрагалыгы Кыргызстанга өттү. Президент Алмазбек Атамбаевдин айтымында, Кыргызстан өз төрагалыгы үчүн атайын концепция даярдап койду жана ал 2016-жылдын 16-сентябрында юбилейлик 25 - саммитти тосот.
