“Манас” эпосун ЮНЕСКОнун тизмесине тарыхый баалуу мурас катары киргизүү сунушу 2000-жылдан бери эле айтылып келген. Бирок “Манас” эпосунун 1000 жылдыгы белгиленгенинен улам ЮНЕСКО буга макул болгон эмес.
ЮНЕСКО иштери боюнча улуттук катчы болуп иштеп келген Жыпар Жекшеевдин айтымында, ЮНЕСКОдон келген катка өлкөнүн президенти, ал учурдагы Билим берүү министри, тышкы иштер министри көңүл бурбай отурушуп, ал кат Кыргыз эл жазуучусу Бексултан Жакиевдин колуна тиет. Бексултан Жакиев “Манасчылар, төкмө акындар, дастанчылар” номинациясын ЮНЕСКОго сунуштап, ал өтүп, анын негизинде Кыргызстанда манасчылар мектептери ачылды.
Кечээ жакында “Манас” ЮНЕСКОго Кытайдын атынан кирип кеткенден кийин Жыпар Жекшеев төмөнкүдөй кат жөнөткөнүн жыйында маалымдады:
- Мен мына ЮНЕСКОго доо катымды жибердим. "Бул силердин күнөөңөр болуп калды. Кытайдын, дагы башка мамлекеттердин мындай сунушту берүүгө акысы бар. Бирок силер мыйзамга ылайык, "Манастын" мекени деп бизге кайрылышыңар керек болчу. Бизге айтпай туруп кабыл алып койдуңар. Биздин сунушубузду болсо кабыл албай койгон элеңер" деп катуу айттым. Ушундай катыма, Кудайга шүгүр, жооп келди. ЮНЕСКО мындай деп жазат: "Мына, биз силерге мөөнөт берели. 2010-жылдын 31-августуна чейин номинацияны кыргыз тарап Кытай менен макулдашып, биргелешип өткөрөлү деген макулдугун алгыла да, “Манас” Кыргызстан жана Кытай мамлекеттеринин атынан сунушталсын. Ал эми мурунку Кытайдын атынан кирген номинацияны биз алып коюуга макулбуз". Ушундай жооп келди бизге.
Белгилүү манасчы Сапарбек Касмамбетовдун пикиринде, кытайлык кыргыз манасчысы Жусуп Мамайдын “Манасы” оозеки айтылбай, жазылып чогултулган:
- Кагазга түшүрөйүн деп, мен “Манасты” ушул кезге чейин жазалган жокмун. “Манасты” тасмага түшүрүп, магнитофонго жаздырып, анан кагазга түшүрүүгө болот экен. Мындан улам, Кытайдагы Мамай жөнүндө айткым келип жатат. 8 килограммдык китеп чыгарыптыр, Манастын уруктарын да кошуп. Бирок мен Мамайдын китебин окуганда, анчалык таасир алганым жок.
“Кыргыз таануу” борборунда өткөн жыйында “Манасты” кайтарып алуу боюнча ЮНЕСКОго Кайрылуунун жолдору талкууланып, Кыргыз эл жазуучусу Асан Жакшылыков ЮНЕСКОго “Титулдук улуттун эл аралык укук мааниси” деген докладын сунуштаарын ортого салды:
- “Титулдук улут” дегендин маанисин, ал эл аралык укукта кандай корголо тургандыгын, ал эми Кытайдагы кыргыздар диаспора болуп кала тургандыгын, биз болсо титулдук мамлекеттик эл экендигибизди белгилеп туруп, ООНдун титулдук улутка берген укугу менен “Манасты” кайтарып алууга жолубуз бар. Мисалы, Орусияга миграция менен кетип жаткандардын ичинде эки манасчы кетсе, кийин Орусия, мисалы, “Манас” биздики десе болбойт да. Анан Кытайдын 200 миң адамдан турган диаспорасына Кыргызстандын титулдук мамлекеттин руханий дөөлөтүн өткөрүп бериши - БУУнун өзүнүн эл аралык документине жооп бербейт. Биз муну керек болсо БУУнун Генералдык Ассамблеясында чечсек болот.
