"Жылуулугу жок машинеде жашап жатабыз"

"Мына 9400 евро, бул кесиптешимдики 12 миң 200 евро, мунуку 36 миң евро. Ал жети жылдан бери иштейт. Бул 2,5 жылдан бери иштейт. Аныкы 18 миң евро".

Түндүк-Батыш Европада иш таштаган айдоочулар компания канча бересе экенин унааларынын маңдайкы тарабына ушинтип жазып алышкан.

Нидерланддагы Венло шаарында фурасын жүгү менен токтотуп койгон кыргызстандык үч айдоочунун бири Кудайберди Тентиев. Ал эки жыл мурун Литвадагы логистикалык компанияга ишке орношкон. Компания бул аралыкта майда кырсыктардан тарта, күйүүчү майга кеткен чыгымдарды, иштөө тартибинин жана башка эрежелердин бузулушун жүйө кылып, айлыгынан 9300 еврону кармап калганын айтып берди.

"Биринчи каденциядан баштап эле окууга деп 1400 евро акчабызды кармап алды. Айып пул деп дагы кармап алды. Экинчи каденциядан кайтып келгенибизде силердин келишим боюнча экиге бөлүп алмакпыз деп, дагы 600 евро окууга деп кармашты. Айтор, ар бир каденциядан кайтып келгенде ала беришет. Эки жылдан бери ушинтип иштеп жададык. “Бир жыл мурунку силердин бир боксуңар иштебей калыптыр, ага 1800 евро чыгым” дейт. Бизде мындан башка жол калган жок. Анан профсоюзга келдик. Акыркы үмүтүбүз ушул болду".

Унаа токтотуучу жайда же паркингдде Кудайберди Тентиев менен кошо дагы үч айдоочу нааразылыгын билдирип турат. Үчөө Кыргызстандын, бирөө Өзбекстандын жараны.

Алардын айрымдарынын бул жерде турганына эки айга чукулдаган. Венло шаарына 16-февралда келгенин айткан Тентиев бир айга чукул убакыттан бери машиненин ичинде эч кандай жылуулугу жок жашап жатат.

"Мына ушул жерде жатабыз. Түнкүсүн -3 градус суук болду. Азыр -1 экен. Бүгүн газ баллон да түгөнүп калыптыр. Мен 16-февралда токтогом. Бул кесиптешим 21-февралда токтоду. Бул 5-февралда. Бардыгыбыздын унаабызда жылуулукту өчүрүп салган. Машинабыз да жүрбөйт, жылуулук жок" деди айдоочу.

Бул окуяны Нидерланддагы Road Transport Due Diligence Foundation уюму иликтеп жатканы белгилүү болду.

Чөлкөмдөгү айдоочулардын иш шарттарына мониторинг жүргүзгөн бул уюм литвалык компаниялардын өкүлдөрү айдоочуларга басым көрсөтүү максатында жүк ташуучу унаалардын кыймылдаткычтарын бөгөттөп койгонун билдирди.

Ушундан улам айдоочулар электр жарыгы жана жылуулугу жок унааларда күн кечирүүгө аргасыз экенин уюмдун өкүлү Эдвин Атема билдирди.

"Биз кырдаалды иликтеп көрдүк. Учурда айдоочуларга биздин кошуун жардам көрсөтүп жатат. Айдоочулар өз унааларында бир нече айлап жашап жатат. Иш берүүчүлөрдүн айлык төлөп берүү шарттары түшүнүксүз. Айдоочулардын айтымында, компаниялар аларга акча төлөөнүн жол-жобосун толук чечмелеген документтерин жөнөтүүдөн баш тарткан. Биз Европанын ондогон унаа токтоочу жайларында ушундай көрүнүштөрдү көрүп жатабыз. Бул жакта мындай жагдайлар адам укуктарын бузуу деп эсептелинет. Алардын кийинки тагдыры тууралуу айта турган болсок, азыр алар кошуундан жардам алышат. Алардын укуктарын коргогон жактоочуну жалдап беребиз. Тилекке каршы, айдоочулардын укугун бузган мындай учурлардын саны көбөйдү".

Литвада орто эсеп менен эл аралык каттамга чыккан айдоочуларга маршрутка жана аралыкка жараша күнүнө 60 евродон 80 еврого чейин же айына 2000 евродон жогору айлык төлөнөт. Адатта, бир каденция 2 же 3 айга созулат. Башкача айтканда, айдоочу ушунча убакыт машине айдап, айлыгын ар каденцияда бир жолу колуна алат.

“Азаттык” менен сүйлөшкөн Нидерланддагы үч айдоочу өздөрү ишке орношкон литвалык компанияны Baltic Transline деп аташты. Алар ишкананын өкүлдөрү басым көрсөткөн учурлар болгонун да билдиришти.

"Бизге Өзбекстан, Кыргызстан тараптан да чыгып, үй-бүлөңөр барбы деп коркутуулар болуп жатат. Алар Литвага машинени айдап алып барып бергиле дешти. Компаниянын өкүлдөрү силер “Литвага келсеңер камаласыңар” деп жатса, биз кантип барабыз" деди айдоочу Кудайберди Тентиев.

Baltic Transline компаниясынын сайтындагы маалыматка караганда, ишкана Литванын жүк ташуу рыногунда 2000-жылдан бери иштеп келет. Бул аралыкта компанияда 3275 айдоочу эмгек кылганы көрсөтүлгөн. Компаниянын сайтында мына ушундай билдирүүнү көрүүгө болот.

Baltic Transline компаниясынын башкы директору Миндаугас Вясялис буларды айткан:

"Биздеги негизги ресурс - адамдар. Ошондуктан өз ара урмат-сый, баарлашуу, түшүнүү жана кызматкерлер үчүн ишкананын баалуулугун жогорулатуу биз үчүн өзгөчө мааниге ээ".

“Азаттык” компаниянын башкы директоруна бир нече жолу байланышууга аракет кылды. Бир жолу ал биздин телефонго жооп берип, бир күндөн кийин байланышууга убада берди.

Эртеси да башкы директорго бир нече жолу телефон чалып, жооп ала алган жокпуз. Биз мындан улам суроолорубузду кат иретинде компаниянын дарегине жолдодук. Литвадагы ишкана комментарий бербейбиз деген жооп иретинде кат жолдоду:

"Baltic Transline компаниясы эмгек мамилелерин жөнгө салуучу колдонуудагы ченемдик укуктук актыларды карманат, ошондуктан эмгек шарттарына, айлык акыга жана эмгек мамилелеринин башка аспектилерине тиешелүү бардык маселелер мыйзамдык актыларга жана ички тартипке ылайык чечилет. Айлык акы тууралуу маалымат айтылбайт. Биз кызматкерлерибиздин купуялуулугун сыйлайбыз жана тиешелүү мыйзамдарга ылайык, жеке маалыматтарды коргойбуз. Суроолоруңуз үчүн рахмат, бирок биз азыр комментарий бербейбиз".

Узак сапарга чыккан айдоочулардын арасында катаал шартта иштегендери, укугу одоно бузулгандыгы тууралуу маселе буга чейин да көтөрүлүп келген. Алардын айрымдары “Азаттыкка” буга чейин да арыз-муңун айтып беришкен.

Ал эми борборазиялык төрт айдоочу Нидерландда дагы канчага чейин нааразылыгын улантары азырынча белгисиз. Алар компания өз шарттарын аткарганда гана акциясын токтото турганын Кудайберди Тентиев айтты:

"Ушул акчаны берсеңер биз ыраазыбыз, кетебиз деп айтабыз. Эгер бербей турган болсо, сотко чейин барабыз. Суточный, командировочный, кабинада жашаганыбыз, муздакта, суукта жатып оорудук. Белибиз ооруп атат, тишибиз ооруп атат. Ушулардын баарына сот аркылуу кенемте пул талап кылабыз".

Иш таштаган айдоочуларга байланыштуу Нидерланддын же Литванын расмий органдарынан маалымат алууга мүмкүн боло элек.

Литванын мыйзамдарына ылайык, айдоочу жумуштан кеткенден кийин үч айдын ичинде гана укугун коргоо үчүн арыз менен тиешелүү органдарга кайрыла алат. Андай сотко кайрылуулардын саны жана чечимдери тууралуу так расмий маалымат жок.

Логистикалык тармак же жүк ташуу Литванын экономикасынын негизги бөлүгүн түзөт. 2023-жылдагы расмий маалыматка ылайык, Литвада 500дөн ашык ири жана чакан логистикалык жана транспорттук компаниялар катталган.

2022-жылы Литвада жүк ташыган айдоочулардын саны 80 миңден ашкан. Алардын 80 пайызы чет элдиктер. Көбү Украина, Беларус жана Борбор Азиядан келген.