24-апрелде орусиялык маалымат каражаттары Ош шаарында жалданмачылыкка айыпталып кармалган төрт адамдын бири орусиялык Виктор Васильев экенин жазды. Орусиялык медиа аны "эксперт", "саясат таануучу" жана "африканист" катары сыпаттап жатат.
"Регнум" маалымат агенттигинин башкы редактору Марина Ахмедова Телеграмга Васильев алардын Африка жана Борбор Азия өлкөлөрү боюнча эксперти экенин жарыялады.
"Ал ( Виктор Васильев) жазган макалалары аймактагы айрым күчтөрдүн нааразычылыгын жаратып жатат деп кооптонуп жүрдү. Менимче "мончо окуясы" үчүн өч алуу максатында кыргыз бийлиги катардагы орусиялыктарды эмес, буга чейин көңүл борборунда болгондорду кармады".
"Свобода" радиосу менен "Настоящее время" каналынын "Система" долбоорунуннин, The Insider, "Досье" буга чейинки биргелешкен иликтөөсүндө Васильевдин ысымы аталган. Иликтөөдө ал улутчулдук көз карашты карманганы жана фамилиясы мурда Луковенко болгону, ынды студенттин өлүмүнө айыпталып соттолгону, "Вагнердин" башчысы, маркум Евгений Пригожин менен жакын мамиледе болгону, Орусиянын чалгыны менен да байланышы болушу мүмкүндүгү айтылган.
14-апрелде Ош шаарында жалданмачылыкка айыпталып кармалган төрт адамга "кыргызстандыктарды Украинадагы согушка азгырышкан" деген айып коюлган. Алардын арасында "Орус үйү" уюмунун кызматкери Наталья Секерина, Ош шаарынын мэриясынын маалыматтык камсыздоо бөлүмүнүн башкы адиси Сергей Лапушкин бар экени белгилүү болгон. Дагы эки кишинин ысымы айтылбай жаткан.
“Россотрудничествонун” башчысы Евгений Примаковдун муну чагым катары атап, Наталья Секеринаны бошотуп алабыз деп айтканы талкуу жараткан.
УКМК маалымат бере элек.
Ош шаарында жалданмачылыкка айыпталып кармалган төрт адамга "кыргызстандыктарды Украинадагы согушка азгырышкан" деген айып коюлганы белгилүү болду.
Алардын арасында "Орус үйү" уюмунун кызматкери бар экени расмий такталды. Бул уюмду түзгөн “Россотрудничество” агенттигинин башчысы Евгений Примаков чагым деп атап, кесепети оор болорун эскерткени кыргыз коомчулугунда сынга кабылды.
Угузулган айып
17-апрелде УКМК Оштон кармап, Бишкекке алып келген төрт адамдын Украинадагы согушка адамдарды жөнөтүүгө шектелип жатканы дайын болду. Бул тууралуу "Азаттыкка" шектүүлөрдүн бири, Ош шаардык мэриясында фотограф катары иштеген Сергей Лапушкиндин адвокаты Эркинбек Жакубакунов билдирди.
“Иштин баары ортодогу бир адамдын көрсөтмөсү менен гана болуп жатат. Азырынча конкреттүү факты жок. “Украинадагы согушка Кыргызстандын жарандарын жалдаган” деген айыпты угузушту. Бирок бул (ред: Сергей Лапушкин) “мен эч кимди үгөттөгөн эмесмин, жалдаган да эмесмин” деп күнөөнү мойнуна алган жок. Өткөндө бөгөт чарасы каралды, андан бери тергөө иштери жүрө элек. Бул боюнча кыргыз улутундагы жаран. Кармалгандардын бири Лапушкин, экинчиси “Орус үйүндө” жана мугалим болуп иштейт экен. Үчүнчүсү, Майлуу-Суудагы лампа заводдо электрик болуп иштечү экен. Алардын “Орус үйү” менен байланышы кандай болгон? Алар текст жазып, бири-бирине беришип, кесиптик жактан гана кызматташып жүрүшчү экен”, - деди адвокат.
Козголгон кылмыш иши жана төрт адамдын кармалышы “жалданмачылыкка” байланыштуу экени буга чейин айтылганы менен сөз жарандарды Украинадагы согушка азгыруу жөнүндө болуп жатканы биринчи ирет ачыкталды. Арадан бир апта өткөнүнө карабай, УКМК эч кандай маалымат бере элек.
Бишкектин Биринчи май райондук соту алардын бөгөт чарасы 19-апрелде каралып, баары эки айга камакка алынганын билдирген. Аларга Кылмыш-Жаза кодексинин 416-беренеси (“Жалданмачылык”) менен кылмыш иши козголгонун тактаган.
Айыпталып кармалган төрт кишинин экөөнүн аты-жөнү ачыкка чыккан. Бири - Ош шаарынын мэриясынын маалыматтык камсыздоо бөлүмүнүн башкы адиси Сергей Лапушкин. Дагы бири журналист, Орусиянын “Россотрудничество” уюмунун Кыргызстандагы өкүлчүлүгүнүн филиалы – Ош шаарындагы “Орус үйүнүн” кызматкери Наталья Секерина экени белгилүү болгон.
Примаковдун сынга кабылган билдирүүсү
Дал ушул орусиялык уюмдун өкүлүнүн бул иште шектүү катары кармалышы окуяны дагы кызытты. Тагыраагы, "Орус үйү" долбоорун каржылаган Орусиянын “Россотрудничество” агенттигинин башчысы Евгений Примаков Секеринага козголгон ишти "чагым" деп атады. Ал телеграмдагы баракчасына "өз кызматкерин бошотуп аларын" да жазды:
“Бул чагым. Натальяны чыгарып алабыз. Биз өзүбүздүкүлөрдү таштабайбыз. Жыйынтык чыкты: ал натыйжалуу жана жагымсыз болот”, - деп жазды.
Буга удаа эле Оштогу “Орус үйү” уюму Телеграм каналы аркылуу расмий билдирүү таратып, кызматкери Секеринанын тагдырына тынчсыздануусун билдирген.
“Ар кандай божомолдордун жана бурмалоолордун алдын алуу максатында белгилеп кетүүбүз керек. Орусиянын Илим жана маданият борбору өз ишмердүүлүгүн Орусиянын Бишкектеги Илим жана маданият борборун жана Кыргызстандын Москвадагы Илим жана маданият үйүн түзүү жана иштетүү тууралуу өкмөттөр аралык келишимде аныкталган тармактарда гана жүргүзөт”.
Дал ушул өкмөттүк органдын жетекчиси Евгений Примаковдун билдирүүсү чыккандан кийин социалдык тармактарда талкуу жүрүп, муну орунсуз деп мүнөздөгөндөр да болду.
“Буга эмнеге мынча теригип жатышат, түшүнүксүз. Балким алар кооптоно тургандай бир нерсе бардыр, азырынча билбейбиз. Кыргызстандын Улуттук коопсуздук комитетинин мындай аракетин негизсиз деп айтуу кыйын. Анткени стратегиялык өнөктөш болгон Орусиянын чет элдик мекемеси менен кызматташкан адамдардын кармалышы абдан дыкат, кылдат иликтенип жасалган аракет болгон деп эсептейм. Анткени алар деле Орусия менен мамилени эске алып, негизсиз шектенип кармабайт болуш керек”, - деди журналист Миржан Балыбаев.
Ошентип, жарандарды Украинадагы согушка жөнөтүүгө шектелип кармалган төрт адамдын окуясынын улам бир жаңы жагдайы белгилүү болуп жатат.
УКМК маалымат бере элек, алар кимди жана канча кишини кандай жол менен жалдаганы азырынча суроо бойдон калууда.
Кыргызстан Украинадагы согуш башталганы бейтарап позицияда экенин айтып келе жатат. Ошондуктан, кыргыз бийлиги бул согушка кайсы тарапта болбосун кыргыз жарандары катышса, кылмыш жообуна тартыларын эскерткен.
Буга чейин Орусиянын армиясынын катарында Украинада согушка катышкан үч кыргызстандык аныкталып, сот жообуна тартылган.
10-апрелде Украинанын “Хочу жить” долбоору Орусия тарапта украиндерге каршы согушту деген 360 кыргызстандыктын аты-жөнүн жарыялаган. Долбоордун маалыматы боюнча, алардын кеминде 38и каза болгон.
Бирок ал адамдарды кимдер азгырып, согушка жөнөткөнү жөнүндө маалымат айтылган эмес.
Россотрудничество жана "Орус үйү"
Россотрудничество - Көз карандысыз мамлекеттер шериктештиги (КМШ) менен иштер, чет жакта жашаган орусиялыктар жана эл аралык гуманитардык алака боюнча федералдык агенттик.
Өзүн Орусиянын гуманитардык таасирин арттыруу жана чет жактагы мекендештерди колдоого багытталган федералдык орган катары көрсөтүп келет.
Анын дүйнөнүн 80 мамлекетинде "Орус үйү" деп аталган 96 өкүлчүлүгү бар экени расмий маалымдаган. Түздөн-түз орус президенти Владимир Путинге баш ийет жана Орусиянын Тышкы иштер министрлигинин карамагында.
Орусия Украинага басып кирген 2022-жылдын февралынан кийин Россотрудничество Евробиримдиктин жана башка бир нече мамлекеттин санкциясына кирген.
Кыргызстандын Бишкек жана Ош шаарларында "Орус үйлөрү" жигердүү иш алып барат.
“Россотрудничество” – чет өлкөдө жашаган орусиялыктарга колдоо көрсөтүү үчүн түзүлгөн федералдык аткаруу органы деп айтылганы менен Орусиянын пропагандасын жайылтат деген сындарга кабылган. Азербайжан быйыл “Россотрудничество” уюмунун ишин токтотуп, “Орус үйү” өкүлчүлүгүн жапкан.
Орусия 24-апрелге караган түнү Украинанын бир катар аймактарына, анын ичинде Киевге ракета жана дрон менен чабуул койду.
Украин баш калаасына жасалган соңку айлардагы эң ири чабуулдан тогуз адамдын өмүрү кыйылып, жетимишке чукул киши жараат алды.
Украинанын бийлиги тараткан маалыматка караганда, түнкү чабуул маалында орус армиясы 210дон ашуун ракета жана дрон колдонгон. Алардын ичинде баллистикалык жана канаттуу ракеталар да болгон. Айрымдары Кара деңизден учурулганы кабарланды.
Украинанын абадан коргонуу күчтөрү 100дөн ашык ракетаны атып түшүргөнүн билдирди. Маалыматка караганда, чабуулда Түндүк Кореянын баллистикалык ракетасы колдонулган.
"Киев жана анын айланасындагы аймактар, ошондой эле Житомир, Днепр, Харьков, Полтава, Хмельницкий, Сумы жана Запорожье облустары жапырт чабуулга дуушар болду", — деп жазды Украинанын ички иштер министри Игорь Клименко Телеграмга.
АКШнын президенти Дональд Трамп бир күн мурун Зеленскийге каршы кескин сын айткан болсо да социалдык тармактагы кыска билдирүүсүндө Орусиянын чабуулун айыптады.
«Мен Киевге жасалган Орусиянын соккуларын айыптайм. Зарылчылыгы жок болчу. Убактысы да абдан туура эмес. Владимир, токто! Жумасына 5 миң аскер өлүп жатат. Тынчтык келишимине келели!», — деп жазды ал.
Дипломатиялык аракеттен майнап чыга элек
Соңку күндөрү Батыш өлкөлөрүнүн согушту токтотуу же болбосо убактылуу ок атышууну камсыз кылуу аракеттери жыйынтыксыз болуп жатат.
Орусия чабуулдарын күчөтүп жатса, Украина АКШнын сунуштаган тынчтык планынын жоболоруна каршы экенин билдирүүдө.
"Эгерде Орусия чынында эле ок атышууну токтотууну кааласа, анда мындай ири чабуулдарды токтотушу керек", — деди украин президенти Владимир Зеленский Түштүк Африкадагы сапары учурунда.
Ал түнкү чабуулга байланыштуу бул сапарын токтотуп, Украинага кайтты.
23-апрелде Лондондо тынчтык орнотуу боюнча боюнча жаңы сүйлөшүүлөр өтөт деп күтүлгөн эле. Бирок Американын мамлекеттик катчысы Марко Рубионун акыркы мүнөттө ал жыйынга катышуудан баш тартуусу бул сүйлөшүүсүн макамын төмөндөтүп койду.
Украинанын тышкы иштер министри жолугушуунун макамы төмөндөп калганына калганына карабай Лондонго барган.
Ал Путинди сынга алып, Трамптын администрациясына да капачылыгын билдирди.
"Путин сөз менен эмес, иш менен өзүнүн тынчтык аракеттерине көңүл бурбастыгын көрсөттү. Согушка чекит коюучу тарап Украина эмес, Киев эмес. Москва кыймылдашы керек", — деп жазды Андрей Сибига социалдык тармактагы барагына.
Лондондогу жолугушуулардын деңгээлинин төмөндөшү, сүйлөшүүлөрдүн ийгиликсиз болуп жатышы өлкөлөр ортосундагы кайчы пикирлерди да көрсөттү.
Маалыматтарга караганда, Рубионун чечими Зеленский Вашингтондун сунушуна, тагыраагы Крым жарым аралын Орусиянын аймагы катары таанууга каршы чыккандан кийин кабыл алынган.
Бул сунуш АКШнын көп жылдан бери уланып жаткан саясатына каршы келет. Ошондой эле кайсы гана украин лидери болбосун саясий жактан өз жанын кыюуга тете чечим болуп эсептелет.
"Бул тууралуу сүйлөшүүнүн өзү мүмкүн эмес. Бул биздин Конституциябызга каршы келет. Бул биздин аймак, Украин элинин жери", — деген эле Зеленский Лондондогу сүйлөшүүлөрдүн алдында журналисттерге.
Америка сунуштаган планда Украина НАТОго кошулуу дымагынан баш тартуусу керек деген дагы бар. Анткен менен бул дагы Украинанын Конституциясында бекитилген максат.
Трамп Зеленскийди сынга алды
23-апрелде кечинде Дональд Трамп социалдык тармактар аркылуу жана журналисттерге маек куруп жатып, Зеленскийге дагы сын айтты.
Ал ошондой эле орус президенти Владимир Путин Американын сунуштарына макул болушу мүмкүн экенин кыйытты.
Апта башында Путин Киев менен түз сүйлөшүүлөр даяр экенин ишарат кылган болчу.
Трамптын атайын өкүлү Стив Уиткофф 25-апрелде Москвага учуп барып, Путин менен жолугары күтүлүүдө.
"Менимче, Орусия даяр. Көптөр Орусия бүт Украинаны алгысы келип жатат дешет. Бирок бизде Орусия менен келишим бар. Эми Зеленский менен келишүү керек. Мен Зеленский менен сүйлөшүү оңой болот деп ойлогом. Азырынча тескерисинче болууда", — деди Трамп журналисттерге.
Зеленский социалдык тармакта Трампка жооп берип, АКШнын Мамлекеттик департаментинин 2018-жылдагы Крымды бошотууга чакырган билдирүүсүн кошо жарыялады.
"Биз бул согуштун "тоңдурулган жаңжалга" айланышын, 2-3 жылдан кийин кайрадан согуш тутанышын каалабайбыз. Бизге бекем коопсуздук кепилдиктери керек. Эгер сиз (АКШ) НАТОго мүчөгө болууну колдобосоңуз, бул сиздин чечимиңиз... Бирок Орусиянын ага тыюу салган укугу болбошу керек", — деди Зеленский 24-апрелде Түштүк Африка президенти Сирил Рамафосанын жанында сүйлөп жатып.
Трамп кызматка келгенден кийин 24 сааттын ичинде Украинадагы согушту токтотом деп убада кылган. Кийин маселе 100 күн ичинде чечилерине үмүт артарын айткан. Анткен менен баары ал ойлогондой болбой, сүйлөшүүлөр барган сайын татаалдап жатат. Орус армиясы аскердик жана жарандык объектилерди бирдей аткылап, согуш талаасында үстөмдүк кылууда.
Ошол эле учурда АКШ жана Украина ушул аптада сейрек кездешүүчү минералдык ресурстар боюнча келишимге кол коюуга даярданып жатышкан.
Бул келишимдин айынан февраль айында Трамп менен Зеленскийдин Ак үйдө кайым айтыша кетишкен.
23-апрелде Украинанын “Хочу жить” долбоору Орусия тарапта согушуп жүргөн 900дөн ашуун тажикстандыктын аты-жөнүн жарыялады.
Долбоордун маалыматы боюнча, 2022-жылдан бери Тажикстандын 931 жараны Орусия тарапта согушка катышып, алардын кеминде 196сы каза болгон.
Тизмедегилердин эң кенжеси 18 жашта, улуусу 70те.
"Озоди" радиосу алардын арасында Орусияда көп жылдан бери иштеп жүргөндөр, "Вагнер" менен келишим түзүп кеткендер бар экенин аныктады.
"Алардын көбү Орусияда мыйзамсыз жүрүп, согушка тартылып жатат. "Крокус Ситидеги" теракттан кийин алардын абалы кескин кыйындады", — деп жазды аталган долбоордун өкүлдөрү.
Маалыматка караганда, Борбор Азиянын жарандарын орус армиясына тартуу негизинен үч жол менен ишке ашат: алдамчылык, ири суммадагы акча убада кылуу же басым көрсөтүү.
Буга чейин украин өкмөтүнө караган “Хочу жить” долбоору Орусия тарапта согушуп жүргөн кыргызстандык жана казакстандыктардын да тизмесин жарыялаган. Кыргызстандык 300дөн ашуун жарандын аты-жөнүн тактаган.
Борбор Азия мамлекеттердин өкмөттөрү өз жарандарын чет өлкөдөгү куралдуу кагылыштарга катышуудан баш тартууга жана ага мыйзамдык жаза каралганын эскертип келишет.