Буга байланыштуу коомчулукта өлкөнүн коргонуу жөндөмдүүлүгүн арттыруу демилгелери көтөрүлүүдө.
“Кароол дөбөдөгү” кабатырлануу
Тажикстандын чыгыш жана түндүк-чыгыш аймагындагы өкмөттүк аскерлер менен согушчандардын ортосундагы куралдуу салгылашуулар Кыргызстандын Баткен жана Чоң-Алай багытындагы чек ара тилкелерине коркунуч туудурууда. Айрыкча 28-октябрдагы Баткендин Таш-Тумшук жана Көк-Таш айылдары менен чектешкен Тажикстандын Чоркух айылындагы атышуулар чек ара көзөмөлүн күчөтүү талабын алдыга койду. Бирок бул багыттагы өткөөлдөр жана ашууларда бардык айлана боюнча чек араны толук көзөмөлдөөгө Кыргызстандын чамасы чак.
Чолпонбек Турусбеков
Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик кызматтын алдындагы чек ара аскерлеринин кол башчысынын орун басары Чолпонбек Турусбековдун айтымында, аймактагы чек ара сызыгынын аныкталбай жаткандыгы аны толук көзөмөлгө алууга тоскоолдук келтирүүдө:
- Тажикстандын Чоркух менен чектешкен биздин Ак-Татыр, Самаркандек, Ак-Cайдагы Көк-Таш айылдары жайгашкан аймактын өзү шахматты элестетет. Ошол аймакта аттары башка болгону менен элдер аралашып жашайт. Чек ара сызыгы кээ бир жерлерде үйлөрдүн арасынан же көчөлөрдүн ортосунан өтөт деп айтылса, айрым жерлерде дарыянын жээгинен кесилишет. Мына ушунун бардыгы чек араны бир жактуу толук шартта көзөмөлдөөгө тоскоолдук келтирет. Мына ошондуктан чек ара тилкелериндеги абалды тартипке салып, көзөмөлдү күчөтөбүз десек чек араны делимитациялоо жана демаркациялоо иштерин батырак аягына чыгарышыбыз зарыл.
Ченемге көнгөн чек ара кызматы
Мындан сырткары мамлекеттик чек араны бекемдөө жана аны кайтаруу иштерин күчөтүүдө материалдык-техникалык жабдуунун начардыгы жана адам ресурстарынын жетишсиздиги көп жылдан берки көйгөй катары айтылып келет. Бирок чек ара коопсуздугун чыңдоого жыл сайын мамлекеттик казынадан бөлүнгөн каражат мүмкүн болуучу негизги керектөөнү канааттандырбай келген учурлар аз эмес.
Талдоочу Уран Ботобеков чек ара кызматынын абалы кечиктирилгис шартта чечилиши керек деп эсептейт:
- Чек ара аскерлерибиздин ахыбалы кошуна Өзбекстанга жана Тажикстанга салыштырганда өтө эле кейиштүү. Өтүп бара жатканда салыштырып карасаңыздар чек ара аскерлеринин сырткы көрүнүшү жана бекеттердин тиешелүү шартта жабдылышы бир кыйла эле артта калганы байкалат. Ошого карабастан чек ара кызматынын Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик кызматтын курамына киргизилиши анын өз алдынча өнүгүүсүнө тоскоол гана болот. Чек ара кызматы эч бир күч түзүмүнүн алдына киргизилбестен өз алдынча тармак катары ири мамлекеттик колдоого муктаж.
Тажикстан армиясыОшол эле учурда Кыргызстандын чек арачылары үчүн заманбап үлгүдөгү чек ара көзөмөлүн жүргүзүүчү атайын жабдуулардын жетишсиздиги, курал-жарак жана аскердик техниканын эскилиги көкүрөктү өйүгөн көйгөйгө айланган.
Чек ара аскерлеринин кол башчысынын орун басары Чолпонбек Турусбеков аскердик арсеналды жаңылоого жетишерлик каражат бөлүү маселеси буга чейин кечеңдеп келгендигин жашырган жок:
- Чек ара аскерлери колдонуп жаткан курал-жарагыбыз болобу, аскердик техника болобу же болбосо ок-дарылардын түрлөрү болобу эреже боюнча өз мөөнөтүндө алмаштырып, жаңыртып турушубуз керек болчу. Бүгүнкү күндө бул маселе башкача. Ошондуктан бюджетте каралган биздин керектөөлөргө байланышкан талаптар толугу менен аткарылса абал жакшы болмок. Ошондо гана чек ара коопсуздугун чындыгында чыңдоо жөнүндөгү ойлор ишке ашырылмак.
Чек ара аскерлери көбөйтүлөбү?
Кыргызстандын чек ара коопсуздугун чыңдоо багытында буга чейин атайын программалар кабыл алынганы менен анын көпчүлүгү иш жүзүнө ашкан эмес. Сырттан келген техникалык жардам аркылуу гана кенемтени толуктаган айрым учурлар кездешет.
Коопсуздук кеңешинин катчысы Марат Иманкулов бул жолу чек ара кызматын жабдууну күчөтүү жана аскерлердин санын көбөйтүү маселеси каралып жаткандыгына токтолду:
- Коопсуздук кеңешинин август айындагы жыйналышында чек ара аскер бөлүктөрүн жабдууну күчөтөлү деген чечим кабыл алынган. Ошону менен катары эле чек ара аскерлеринин жана офицерлердин санын да көбөйтүү маселеси каралган болчу. Анткени биздин кошуна мамлекеттердин чек ара аскерлери биздикине караганда алда канча көптүк кылат. Мунун баары тең жаңы келе турган парламент жана өкмөт менен биргеликте каралып чечилет деген ойдомун.
Учурда Тажикстандын Кыргызстан менен чектешкен жерлердеги татаалдашкан кырдаалдан улам, өлкөнүн башка аймактарынан аталган тилкеге чек ара аскерлери жөнөтүлгөн. Мындан сырткары чек ара тилкелерин толук көзөмөлдөө үчүн башка күч түзүмдөрүнүн кошумча көмөгү жардамга тартылып жаткандыгы маалымдалды.
“Кароол дөбөдөгү” кабатырлануу
Тажикстандын чыгыш жана түндүк-чыгыш аймагындагы өкмөттүк аскерлер менен согушчандардын ортосундагы куралдуу салгылашуулар Кыргызстандын Баткен жана Чоң-Алай багытындагы чек ара тилкелерине коркунуч туудурууда. Айрыкча 28-октябрдагы Баткендин Таш-Тумшук жана Көк-Таш айылдары менен чектешкен Тажикстандын Чоркух айылындагы атышуулар чек ара көзөмөлүн күчөтүү талабын алдыга койду. Бирок бул багыттагы өткөөлдөр жана ашууларда бардык айлана боюнча чек араны толук көзөмөлдөөгө Кыргызстандын чамасы чак.
Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик кызматтын алдындагы чек ара аскерлеринин кол башчысынын орун басары Чолпонбек Турусбековдун айтымында, аймактагы чек ара сызыгынын аныкталбай жаткандыгы аны толук көзөмөлгө алууга тоскоолдук келтирүүдө:
- Тажикстандын Чоркух менен чектешкен биздин Ак-Татыр, Самаркандек, Ак-Cайдагы Көк-Таш айылдары жайгашкан аймактын өзү шахматты элестетет. Ошол аймакта аттары башка болгону менен элдер аралашып жашайт. Чек ара сызыгы кээ бир жерлерде үйлөрдүн арасынан же көчөлөрдүн ортосунан өтөт деп айтылса, айрым жерлерде дарыянын жээгинен кесилишет. Мына ушунун бардыгы чек араны бир жактуу толук шартта көзөмөлдөөгө тоскоолдук келтирет. Мына ошондуктан чек ара тилкелериндеги абалды тартипке салып, көзөмөлдү күчөтөбүз десек чек араны делимитациялоо жана демаркациялоо иштерин батырак аягына чыгарышыбыз зарыл.
Ченемге көнгөн чек ара кызматы
Мындан сырткары мамлекеттик чек араны бекемдөө жана аны кайтаруу иштерин күчөтүүдө материалдык-техникалык жабдуунун начардыгы жана адам ресурстарынын жетишсиздиги көп жылдан берки көйгөй катары айтылып келет. Бирок чек ара коопсуздугун чыңдоого жыл сайын мамлекеттик казынадан бөлүнгөн каражат мүмкүн болуучу негизги керектөөнү канааттандырбай келген учурлар аз эмес.
Талдоочу Уран Ботобеков чек ара кызматынын абалы кечиктирилгис шартта чечилиши керек деп эсептейт:
- Чек ара аскерлерибиздин ахыбалы кошуна Өзбекстанга жана Тажикстанга салыштырганда өтө эле кейиштүү. Өтүп бара жатканда салыштырып карасаңыздар чек ара аскерлеринин сырткы көрүнүшү жана бекеттердин тиешелүү шартта жабдылышы бир кыйла эле артта калганы байкалат. Ошого карабастан чек ара кызматынын Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик кызматтын курамына киргизилиши анын өз алдынча өнүгүүсүнө тоскоол гана болот. Чек ара кызматы эч бир күч түзүмүнүн алдына киргизилбестен өз алдынча тармак катары ири мамлекеттик колдоого муктаж.
Чек ара аскерлеринин кол башчысынын орун басары Чолпонбек Турусбеков аскердик арсеналды жаңылоого жетишерлик каражат бөлүү маселеси буга чейин кечеңдеп келгендигин жашырган жок:
- Чек ара аскерлери колдонуп жаткан курал-жарагыбыз болобу, аскердик техника болобу же болбосо ок-дарылардын түрлөрү болобу эреже боюнча өз мөөнөтүндө алмаштырып, жаңыртып турушубуз керек болчу. Бүгүнкү күндө бул маселе башкача. Ошондуктан бюджетте каралган биздин керектөөлөргө байланышкан талаптар толугу менен аткарылса абал жакшы болмок. Ошондо гана чек ара коопсуздугун чындыгында чыңдоо жөнүндөгү ойлор ишке ашырылмак.
Чек ара аскерлери көбөйтүлөбү?
Кыргызстандын чек ара коопсуздугун чыңдоо багытында буга чейин атайын программалар кабыл алынганы менен анын көпчүлүгү иш жүзүнө ашкан эмес. Сырттан келген техникалык жардам аркылуу гана кенемтени толуктаган айрым учурлар кездешет.
Коопсуздук кеңешинин катчысы Марат Иманкулов бул жолу чек ара кызматын жабдууну күчөтүү жана аскерлердин санын көбөйтүү маселеси каралып жаткандыгына токтолду:
Тажикстандын Чоркух менен чектешкен биздин Ак-Татыр, Самаркандек, Ак-Cайдагы Көк-Таш айылдары жайгашкан аймактын өзү шахматты элестетет.
- Коопсуздук кеңешинин август айындагы жыйналышында чек ара аскер бөлүктөрүн жабдууну күчөтөлү деген чечим кабыл алынган. Ошону менен катары эле чек ара аскерлеринин жана офицерлердин санын да көбөйтүү маселеси каралган болчу. Анткени биздин кошуна мамлекеттердин чек ара аскерлери биздикине караганда алда канча көптүк кылат. Мунун баары тең жаңы келе турган парламент жана өкмөт менен биргеликте каралып чечилет деген ойдомун.
Учурда Тажикстандын Кыргызстан менен чектешкен жерлердеги татаалдашкан кырдаалдан улам, өлкөнүн башка аймактарынан аталган тилкеге чек ара аскерлери жөнөтүлгөн. Мындан сырткары чек ара тилкелерин толук көзөмөлдөө үчүн башка күч түзүмдөрүнүн кошумча көмөгү жардамга тартылып жаткандыгы маалымдалды.
