Сабира Күмүшалиева 1935-жылы Бишкектеги педагогикалык окуу жайын бүтөөрү менен Кыргыз музыкалык драма театрынын босогосун аттайт. Тагдырдын бир жарк эткен бактылуу учурлары актрисанын түшүндө көргөн бир ажайып окуядай болуп калды. Муратбек Рыскулов менен баш кошуп жашаган жылдарын, белгилүү инсандар, курбу-курдаштары, бирге иштегендер менен катарлаш баскан жаштык курагын элестөөгө алы келбей, карылыктын оорусу шаштысын алып туру. Ал бери дегенде үч жылдан бери үйүнөн алыс чыга албайт. Бир жагынан карылык, экинчиден оору коштогон оор тагдыр. Ал атактуу актриса кутмандуу 90 жаш курактын тузун татып жатканын белгилеп:
-“Сахнаны сагындым, эл, калайык калк, менин көрармандарыма бир көрүнсөм болот эле деген армандамын. Элден айлансаң аздык кылат. Элиме ыраазымын”,- деген эле.
Ушундай деген Сабира Күмушалиева канчалык кыйналып-кысталып турса да өмүрлүк жары Муратбек Рыскулов тууралуу эскерип, кээде үшкүрүп, анан айрым кесиптештери жөнүндө эсине түшкөндөрүн айтып отурду:
-“Мукем ооруп кыйналганда абдан катуу кыйналгам. Жаны кыйналганда онтогондун ордуна монолог айтып турду, шумдугун кургур десе. Жакшы болуп кетет деген үмүт зор эле... Катуу ыйладым, кошокчу да болуп кеттим. Бир жолу спектакль коюп, кеч чарчап-чалыгып үйгө келдик. Мукем бир аз уктап туруп алып, мени ойготот: “Сакиш спектаклди жакшы аткардык ээ. Турчу. Айтчы бул репликаны.-- деп түн бир оокумда репетиция жасайбыз. Эми “Оттелону” кандай ойнойт болдук экен. Көрө жатарбыз ээ, кудай буюрса жакшы болор ээ, Сакиш:- деп кыйкыра сүйлөп. Кайраным десе. Анан Таттыбүбү укмуш сонун актриса эле. Сулуулугун айт. Адамгерчилигичи. Эмненин башын оорутасың. Аны таанышкан жок. Ар кандай эл болот экен. Мен болсо 14 жашымда театрга келгем. Анда машина кайдан. Жөө жүрүп эл кыдырчубуз. Бир жолу караңгыда коркуп суунун жээгине түнөп калганбыз”.
Сабира Күмүшалиева өзү айтып жаткандай театрдын босогосун, аттап, жүгүн көтөрүүгө бел байлаганда араң эле 14 жашта экен. Атактуу актрисанын сахнаны “сагындым”- дегени элди сагынганы, эл болсо Сабира Күмүшалиеваны сагындык дегендей ойду туудурат. Өлкөнү, элдин башына түшкөн кыйын кездерде шайырлардын жөө-жалаңдап эл аралаганы, калкты жакырчылык желкеден басып турса да ак ниет, меймандостугун айтып: “Кыйын мезгил бизди мерез кылган жок “-дейт. “Заман элдин пейилине жараша өзгөрөт дегенге каршымын. Заман, мезгил эч качан өзгөрбөйт”- дейт.
Тубаса актрисалык талантты, табыйгат Сабира энеге аянбай мол берген. “Адам жана тагдыр уктуруубуздун” бул сапаркы каарманы айтып жаткандай, аялдар коомдо теңдешсиз аруулукту, таланттуу экенине карабай оору, карылык деген көлөкөдөй ээрчип, жашап келет тура. Адам баласынын бир өксүгү татаал тагдыры мына ушундай бейм. Көрсө ал карылык тагдыр залкар жашка, каарлуу, кыйын адамга карабайт тура. Тирүүлүк деген улуу сөздүн артында эчендеген бактылуу өмүрлөр, күндөр жатпасын көрсө аны кайгылуу күндөр да коштоп жүрөт тура.
Кезинде СССРдин, Кыргыз республикасынын эл артисти Муратбек Рыскулов жана Күмүшалиева улуу артисттерден болгон. Эки шайырдын бирге жашашы бирине бири канат- бутак болуп, жемиштүү иштөөлөрүнө шарт түзгөн. Алар бир канча жыл бирге сахнада, үй-бүлөлүк турмушта тагдырдын ысык –суугун да бирге бөлүшкөн. Ал “Сабира Күмүшалиева” аттуу китепте кенири баяндалган.
Китептеги эсселерге караганда өнөр өргөсүндө Төлөмүш Океевдин “Бакайдын жайыты” деген көркөм филимге тартылуудан коомчулукка өзгөчө тааныла баштаган. Бакен Кыдыкеева, Даркүл Күйүковалардын жаркын шыгы театрдын сахнасында жанса, Сабира Күмүшалиеванын шыгы кинодо жалбырттай жанган.
Таланттуу актрисанын туубаса шыгы Касымалы Жантошевдин “Карачачында” “Карачачтын”, Жусуп Турусбековдун “Ажал ордуна” драмасында Зулайканын, Молдогазы Токобаевдин “Кайгылуу какейинде” Зууранын, Жантошевдин “Курманбегинде” Гулгаакынын ролдорун аткарууда театр сүйүүчүлөрдүн сүймөнчүгү болуп калган. Сабира Күмүшалиева башкалардан айырмаланып комедиялуу курч мүнөздөгү образдарды эң мыкты аткарган көп кырдуу актриса.
Ал айрыкча Абдашым Көбөгөновдун “Болот менен Тынарынан” Мастандын, Т. Абдымомуновдун “Тар капчыгайынан” Майсалбүбүнүн, Б.Жакиевдин “Атанын тагдырынан” Оңолкандын, Ж. Садыковдун “Күйөө жолдошунан” Багындаттын комедиялуу ролдорун көрүүчүлөрдүн көңүлдөрүндө түбөлүккө жашай тургандай ашкере чеберчиликте аткарган. Ал эми кинодо болсо Болот Шамшиевдин “Караш караш” окуясынан Тайлактын энесинин, “Ак кемесинен” Карыздын ролдорун, Океевдин “Уркуя” кинофильминен Уркиянын энесинин ролун элестүү аткарууга жетишкен.
“Уркуяны, менин кызымды басмачылар мууздап кетишпеди. Балдардын ымыркайын көтөрүп, беркилерди жетелеп алоолонгон оттон чыгып кетиш керек болду. Режиссерлор урушуп атышат:”өлтүрүп аласыңар, анткиле минткиле” деп. Мен балдардын колунан катуу кармап өрт аралап чыгып баратам. Кызымдын, Уркуянын аты бизди көрүп жерди чапчып, кишинеп жиберди. Шумдуктуу десе. Ошондо мага там беришкен. Анда уулум Искендер Уркуянын жолдошу нун ролун аткарган эле. Там күйгөндө уулумдун бутуна күйүп жаткан чычала түшүп кетиптир. Буту күйүп жатса да байкуш кыймылдабай жата бериптир. Кино үчүн ошентип жатпайбы бузулуп калат деп. “Ак кемени” тартуу да абдан эле кыйын болду. Бешиктеги бала режиссер Болот Шамшиевдин баласы да. Эч ким баласын бербей койду. Бугу эне көлдү жиреп, бешикти көздөй келатканын карап туруп, сүйүнгөнүмдөн ыйлап жибериптирмин,” — дейт Сабира эне театрдын түмөн-түйшүктөрү тууралуу.
Айтмакчы “Төкөлдөштүн төрт кызы” демекчи Бакен Кыдыкеева, Сайра Кийизбаева, Даркүл Күйүкова, Сабира Күмушалиева булар тагдырдын буйругу менен шаарга жакалай жайгашкан айылда жашагандыктан шыктары эрте ойгонуп, бириси опера ырчысы калган үчөө драма театрынын актрисаларынан болушкан.
Китептеги мындай урунттуу жерлер Сабира Күмушалиеванын эсине түшкөнүнө сүйүндү белем, айрыкча Таттыбүбү Турсунбаева менен көп ролдордо бирге ойногонун сыймыктануу менен айтып, ырдап берсеңиз деген өтүнүчүбүздү да четке какпай эсине түшкөн элдик ырдан үзүндү ырдап, бир каткыра күлүп калды. Ал күлкүнүн шыбагасы белем Сабира эне оорунун айынын баспай төшөккө жатып калды. Тагдыр ушунусу менен тагдыр тура.
-“Сахнаны сагындым, эл, калайык калк, менин көрармандарыма бир көрүнсөм болот эле деген армандамын. Элден айлансаң аздык кылат. Элиме ыраазымын”,- деген эле.
Ушундай деген Сабира Күмушалиева канчалык кыйналып-кысталып турса да өмүрлүк жары Муратбек Рыскулов тууралуу эскерип, кээде үшкүрүп, анан айрым кесиптештери жөнүндө эсине түшкөндөрүн айтып отурду:
-“Мукем ооруп кыйналганда абдан катуу кыйналгам. Жаны кыйналганда онтогондун ордуна монолог айтып турду, шумдугун кургур десе. Жакшы болуп кетет деген үмүт зор эле... Катуу ыйладым, кошокчу да болуп кеттим. Бир жолу спектакль коюп, кеч чарчап-чалыгып үйгө келдик. Мукем бир аз уктап туруп алып, мени ойготот: “Сакиш спектаклди жакшы аткардык ээ. Турчу. Айтчы бул репликаны.-- деп түн бир оокумда репетиция жасайбыз. Эми “Оттелону” кандай ойнойт болдук экен. Көрө жатарбыз ээ, кудай буюрса жакшы болор ээ, Сакиш:- деп кыйкыра сүйлөп. Кайраным десе. Анан Таттыбүбү укмуш сонун актриса эле. Сулуулугун айт. Адамгерчилигичи. Эмненин башын оорутасың. Аны таанышкан жок. Ар кандай эл болот экен. Мен болсо 14 жашымда театрга келгем. Анда машина кайдан. Жөө жүрүп эл кыдырчубуз. Бир жолу караңгыда коркуп суунун жээгине түнөп калганбыз”.
Сабира Күмүшалиева өзү айтып жаткандай театрдын босогосун, аттап, жүгүн көтөрүүгө бел байлаганда араң эле 14 жашта экен. Атактуу актрисанын сахнаны “сагындым”- дегени элди сагынганы, эл болсо Сабира Күмүшалиеваны сагындык дегендей ойду туудурат. Өлкөнү, элдин башына түшкөн кыйын кездерде шайырлардын жөө-жалаңдап эл аралаганы, калкты жакырчылык желкеден басып турса да ак ниет, меймандостугун айтып: “Кыйын мезгил бизди мерез кылган жок “-дейт. “Заман элдин пейилине жараша өзгөрөт дегенге каршымын. Заман, мезгил эч качан өзгөрбөйт”- дейт.
Тубаса актрисалык талантты, табыйгат Сабира энеге аянбай мол берген. “Адам жана тагдыр уктуруубуздун” бул сапаркы каарманы айтып жаткандай, аялдар коомдо теңдешсиз аруулукту, таланттуу экенине карабай оору, карылык деген көлөкөдөй ээрчип, жашап келет тура. Адам баласынын бир өксүгү татаал тагдыры мына ушундай бейм. Көрсө ал карылык тагдыр залкар жашка, каарлуу, кыйын адамга карабайт тура. Тирүүлүк деген улуу сөздүн артында эчендеген бактылуу өмүрлөр, күндөр жатпасын көрсө аны кайгылуу күндөр да коштоп жүрөт тура.
Кезинде СССРдин, Кыргыз республикасынын эл артисти Муратбек Рыскулов жана Күмүшалиева улуу артисттерден болгон. Эки шайырдын бирге жашашы бирине бири канат- бутак болуп, жемиштүү иштөөлөрүнө шарт түзгөн. Алар бир канча жыл бирге сахнада, үй-бүлөлүк турмушта тагдырдын ысык –суугун да бирге бөлүшкөн. Ал “Сабира Күмүшалиева” аттуу китепте кенири баяндалган.
Китептеги эсселерге караганда өнөр өргөсүндө Төлөмүш Океевдин “Бакайдын жайыты” деген көркөм филимге тартылуудан коомчулукка өзгөчө тааныла баштаган. Бакен Кыдыкеева, Даркүл Күйүковалардын жаркын шыгы театрдын сахнасында жанса, Сабира Күмүшалиеванын шыгы кинодо жалбырттай жанган.
Таланттуу актрисанын туубаса шыгы Касымалы Жантошевдин “Карачачында” “Карачачтын”, Жусуп Турусбековдун “Ажал ордуна” драмасында Зулайканын, Молдогазы Токобаевдин “Кайгылуу какейинде” Зууранын, Жантошевдин “Курманбегинде” Гулгаакынын ролдорун аткарууда театр сүйүүчүлөрдүн сүймөнчүгү болуп калган. Сабира Күмүшалиева башкалардан айырмаланып комедиялуу курч мүнөздөгү образдарды эң мыкты аткарган көп кырдуу актриса.
Ал айрыкча Абдашым Көбөгөновдун “Болот менен Тынарынан” Мастандын, Т. Абдымомуновдун “Тар капчыгайынан” Майсалбүбүнүн, Б.Жакиевдин “Атанын тагдырынан” Оңолкандын, Ж. Садыковдун “Күйөө жолдошунан” Багындаттын комедиялуу ролдорун көрүүчүлөрдүн көңүлдөрүндө түбөлүккө жашай тургандай ашкере чеберчиликте аткарган. Ал эми кинодо болсо Болот Шамшиевдин “Караш караш” окуясынан Тайлактын энесинин, “Ак кемесинен” Карыздын ролдорун, Океевдин “Уркуя” кинофильминен Уркиянын энесинин ролун элестүү аткарууга жетишкен.
“Уркуяны, менин кызымды басмачылар мууздап кетишпеди. Балдардын ымыркайын көтөрүп, беркилерди жетелеп алоолонгон оттон чыгып кетиш керек болду. Режиссерлор урушуп атышат:”өлтүрүп аласыңар, анткиле минткиле” деп. Мен балдардын колунан катуу кармап өрт аралап чыгып баратам. Кызымдын, Уркуянын аты бизди көрүп жерди чапчып, кишинеп жиберди. Шумдуктуу десе. Ошондо мага там беришкен. Анда уулум Искендер Уркуянын жолдошу нун ролун аткарган эле. Там күйгөндө уулумдун бутуна күйүп жаткан чычала түшүп кетиптир. Буту күйүп жатса да байкуш кыймылдабай жата бериптир. Кино үчүн ошентип жатпайбы бузулуп калат деп. “Ак кемени” тартуу да абдан эле кыйын болду. Бешиктеги бала режиссер Болот Шамшиевдин баласы да. Эч ким баласын бербей койду. Бугу эне көлдү жиреп, бешикти көздөй келатканын карап туруп, сүйүнгөнүмдөн ыйлап жибериптирмин,” — дейт Сабира эне театрдын түмөн-түйшүктөрү тууралуу.
Айтмакчы “Төкөлдөштүн төрт кызы” демекчи Бакен Кыдыкеева, Сайра Кийизбаева, Даркүл Күйүкова, Сабира Күмушалиева булар тагдырдын буйругу менен шаарга жакалай жайгашкан айылда жашагандыктан шыктары эрте ойгонуп, бириси опера ырчысы калган үчөө драма театрынын актрисаларынан болушкан.
Китептеги мындай урунттуу жерлер Сабира Күмушалиеванын эсине түшкөнүнө сүйүндү белем, айрыкча Таттыбүбү Турсунбаева менен көп ролдордо бирге ойногонун сыймыктануу менен айтып, ырдап берсеңиз деген өтүнүчүбүздү да четке какпай эсине түшкөн элдик ырдан үзүндү ырдап, бир каткыра күлүп калды. Ал күлкүнүн шыбагасы белем Сабира эне оорунун айынын баспай төшөккө жатып калды. Тагдыр ушунусу менен тагдыр тура.
