Жамааттык коопсуздук келишим уюмунун алкагында Орусиянын аба-аскерий күчтөрүн жайгаштыруу маселеси 2002-жылдын 5-декабрында кол коюлган аскерий кызматташтык тууралуу келишимде камтылган. Муну тараптар ар кандай коркунучтардан аймакты сактоо үчүн туруктуу база түзүү максаты менен байланыштырышкан. Орусиянын бул кадамын эксперттер дароо эле «Ганси» авиабазасына атаандаш база түзүү, ал аркылуу АКШнын Борбор Азиядагы таасирин басаңдатып, өз таасирин күчөтүү аракети катары баалап чыгышкан. Бул маселе 6-декабрда өткөн тегерек үстөлдө да кызуу талкууга түштү.Эл аралык илим изилдөө институтунун эксперти Леонид Бондорецтин көз карашына караганда, АКШнын үстөмөндүгүнө жол бербөө максатындагы аракет жамааттык коопсуздук келишими уюму аркылуу 1999-жылы башталган.
Тегерек үстөлдө башкы доклад жасаган «Евразия иликтөө институтун» өнүктүрүү фондунун төрагасы, экс-министр Аскар Айтматовдун оюнда атаандаш эки залкар мамлекеттин аскерий базасынын Кыргызстанда жайгашып турушу опурталдуу:
- Кыргызстанда эки залкар мамлекеттин аскерий базаларынын турушу айрыкча биздин чакан, жакыр өлкө үчүн опурталдуу. Биздин өлкө өз аймагында аскер базаларын геосаясий атаандаштыктын же сооданын куралына айландырууга жол бербейт.
Ошондуктан, экс-министр Кыргызстан өзүнүн кызыкчылыктарын салмактап туруп, өнөктөшүн тандап алышы керек дейт. Анын оюнда Кыргызстан үчүн башкы аскерий-саясий өнөктөш Орусия болуп саналат. Ал эми Ганси авиабазасынын иш жүзүндө жеке гана АКШнын базасы катары сакталып турушу жана анын Кыргызстанда болуу мөөнөтүнүн узарып келатышы жагдайды курчутпаса жеңилдетпейт. Ошондуктан, «Ганси» авиабазасына байланыштуу Жогорку Кеңеш парламенттик угуу өткөрүп, анын жагдайын аныкташы шарт. Стратегиялык иликтөөлөр боюнча эл аралык институттун директору Валентин Богатырев америкалык базанын кетиш-коюшун Бириккен Улуттар Уюму чечиши керек дейт:
- Манастагы база боюнча биргелешкен билдирүүдө бул маселени БУУ чечиши керек деген жобо бар. Башкача айтканда, Ооганстандагы операцияга БУУ мандат берген соң, операция бүттүбү, бүткөн жокпу, милдет өтөөсүнө чыктыбы – бул маселени ушул уюм чечиши керек.
Анткен менен, Борбор Азиядагы америка университетинин профессору Афтан Кази Ганси авиабазасы Кыргызстанда дагы төрт-беш жыл турат деген ишенимде. Дегеле бул базанын Кыргызстанда болушу Борбор Азия аймагында тең салмактуулуктун сакталышын шарттайт:
- Эгер АКШнын региондогу орду басаңдап калса, Кытай менен Орусия кызыкчылыктарындагы карама-каршылыктар тереңдеп, ал инвестициялоо жараяндарын токтотуп коет.
Мындай көз карашты саясат таануучу Леонид Бондорец мындай негиздемени жокко чыгарып, Кытай менен Орусиянын кызыкчылыктарын ШКУ тең салмактап турат деп санады:
- АКШнын кызыкчылыктары Борбор Азия мамлекеттеринин кызыкчылыктарына дал келбейт. Ошондуктан, инвестиция аркылуу коркутуу туура эмес.
Анткен менен, эксперттердин бири Сыргак Абдылдаев Кыргызстан ириде өзүнүн кызыкчылыктарын бардык кызыкчылыктардан жогору коюуга жетишүүсүн каалады.
Кыргызстандын кызыкчылыктары Орусиянын кызыкчылыктары менен дал келет деп эсептеген тегерек үстөлдүн катышуучуларынын басымдуу бөлүгү тегерек үстөлдө Кант аскерий аба базасынын келечегине ишенимин билдирди. Ошол эле учурда бир катар өксүктөрү белгиленди. Алардын катарына экономикалык камсыздоонун жетишсиздиги, аренда акынын төлөнбөгөндүгү,өнөр жай комплекстерин иштетүүчү шарттардын түзүлбөгөндүгү, экологиялык коопсуздуктун сакталбагандыгы өңдүү маселелер аталды. Ошондуктан, талкуунун катышуучулары өкмөткө келишим белгилеген жоболордун аткарылбагандыгы үчүн Орусиядан Кыргызстандын карыздарын реструктуризациялоо, келишимдердин так аткарылышын талап кылуу, келишимдин айрым өңүттөрүн кайра кароо маселелерин көтөрүүнү сунушташты.
Бул тегерек үстөлгө жарандык коомдун, саясий партиялардын, өкмөттүн өкүлдөрү, эл аралык, жергиликтүү эксперттер, аскерий жооптуу кызматкерлер катышты. Иш чараны «Евразия иликтөө институтун» өнүктүрүү фонду, коммерциялык эмес бейөкмөт уюмдар ассоциациясы, жергиликтүү жамааттар конгресси уюштурду.
Тегерек үстөлдө башкы доклад жасаган «Евразия иликтөө институтун» өнүктүрүү фондунун төрагасы, экс-министр Аскар Айтматовдун оюнда атаандаш эки залкар мамлекеттин аскерий базасынын Кыргызстанда жайгашып турушу опурталдуу:
- Кыргызстанда эки залкар мамлекеттин аскерий базаларынын турушу айрыкча биздин чакан, жакыр өлкө үчүн опурталдуу. Биздин өлкө өз аймагында аскер базаларын геосаясий атаандаштыктын же сооданын куралына айландырууга жол бербейт.
Ошондуктан, экс-министр Кыргызстан өзүнүн кызыкчылыктарын салмактап туруп, өнөктөшүн тандап алышы керек дейт. Анын оюнда Кыргызстан үчүн башкы аскерий-саясий өнөктөш Орусия болуп саналат. Ал эми Ганси авиабазасынын иш жүзүндө жеке гана АКШнын базасы катары сакталып турушу жана анын Кыргызстанда болуу мөөнөтүнүн узарып келатышы жагдайды курчутпаса жеңилдетпейт. Ошондуктан, «Ганси» авиабазасына байланыштуу Жогорку Кеңеш парламенттик угуу өткөрүп, анын жагдайын аныкташы шарт. Стратегиялык иликтөөлөр боюнча эл аралык институттун директору Валентин Богатырев америкалык базанын кетиш-коюшун Бириккен Улуттар Уюму чечиши керек дейт:
- Манастагы база боюнча биргелешкен билдирүүдө бул маселени БУУ чечиши керек деген жобо бар. Башкача айтканда, Ооганстандагы операцияга БУУ мандат берген соң, операция бүттүбү, бүткөн жокпу, милдет өтөөсүнө чыктыбы – бул маселени ушул уюм чечиши керек.
Анткен менен, Борбор Азиядагы америка университетинин профессору Афтан Кази Ганси авиабазасы Кыргызстанда дагы төрт-беш жыл турат деген ишенимде. Дегеле бул базанын Кыргызстанда болушу Борбор Азия аймагында тең салмактуулуктун сакталышын шарттайт:
- Эгер АКШнын региондогу орду басаңдап калса, Кытай менен Орусия кызыкчылыктарындагы карама-каршылыктар тереңдеп, ал инвестициялоо жараяндарын токтотуп коет.
Мындай көз карашты саясат таануучу Леонид Бондорец мындай негиздемени жокко чыгарып, Кытай менен Орусиянын кызыкчылыктарын ШКУ тең салмактап турат деп санады:
- АКШнын кызыкчылыктары Борбор Азия мамлекеттеринин кызыкчылыктарына дал келбейт. Ошондуктан, инвестиция аркылуу коркутуу туура эмес.
Анткен менен, эксперттердин бири Сыргак Абдылдаев Кыргызстан ириде өзүнүн кызыкчылыктарын бардык кызыкчылыктардан жогору коюуга жетишүүсүн каалады.
Кыргызстандын кызыкчылыктары Орусиянын кызыкчылыктары менен дал келет деп эсептеген тегерек үстөлдүн катышуучуларынын басымдуу бөлүгү тегерек үстөлдө Кант аскерий аба базасынын келечегине ишенимин билдирди. Ошол эле учурда бир катар өксүктөрү белгиленди. Алардын катарына экономикалык камсыздоонун жетишсиздиги, аренда акынын төлөнбөгөндүгү,өнөр жай комплекстерин иштетүүчү шарттардын түзүлбөгөндүгү, экологиялык коопсуздуктун сакталбагандыгы өңдүү маселелер аталды. Ошондуктан, талкуунун катышуучулары өкмөткө келишим белгилеген жоболордун аткарылбагандыгы үчүн Орусиядан Кыргызстандын карыздарын реструктуризациялоо, келишимдердин так аткарылышын талап кылуу, келишимдин айрым өңүттөрүн кайра кароо маселелерин көтөрүүнү сунушташты.
Бул тегерек үстөлгө жарандык коомдун, саясий партиялардын, өкмөттүн өкүлдөрү, эл аралык, жергиликтүү эксперттер, аскерий жооптуу кызматкерлер катышты. Иш чараны «Евразия иликтөө институтун» өнүктүрүү фонду, коммерциялык эмес бейөкмөт уюмдар ассоциациясы, жергиликтүү жамааттар конгресси уюштурду.
