Учурда жалпы элдин кароосунда болуп жаткан Баш мыйзамга өзгөртүү, толуктоо киргизүү тууралуу жаңы мыйзам долбооруна байланышкан тегерек үстөлдөгү талкуу курч сын-пикирлер, ар кыл сунуштар менен коштолууда. Долбоорду азыркы турушунда кескин сынга алган саясатчылар менен коомдук ишмерлердин көпчүлүгү долбоордо бийлик бөлүштүрүүдө тең салмактуулук сакталбагандыгын, парламенттин укуктары чектелип, бир адамдын кызыкчылыгын коргогон мурдагы баш мыйзам күчүндө калгандыгын белгилеп жатышат. Алардын бири, экс-депутат Зайнидин Курманов жаңы долбоор кабыл алардан мурда башкаруунун кайсы түрү ыңгайлуу экендигин референдум аркылуу эл менен кеңешип алууну сунуштады:
- Келгиле элди угалы. Башкаруунун кайсы түрүн, парламенттик башкарууну каалашабы же аралашманыбы? Андан кийин Конституцияны жазалы.
Ал эми депутат Өмүрбек Бабанов башкаруунун парламенттик формасына өтүү керек дейт:
- Президенттин бийлиги күчөгөндөн кийин, туугандары, жердештери бийликке келгенден кийин ал өлкөлөрдө революция болуп атат: Грузия, Украина. Кыргызстан. Прессадан угуп атабыз, башка өлкөлөрдө да абал кыйын.
Анткен менен Конституциялык кеңешменин төрагасы, президент Курманбек Бакиев азыр иштеп жаткан Баш мыйзамга кайра-кайра олуттуу өзгөрүүлөрдү киргизе берүүнү жактабайт. Президенттин пикирин Конституциялык кеңешменин мүчөсү, президенттин Жогорку Кеңештеги өкүлү Данияр Нарынбаев журналисттерге берген интервьюсунда дагы бир ирет тастыктады:
- Бул азыркы Конституцияны түп-тамырынан бери иштеп чыкканга себеп жок деп эсептейм. Себеби, 2003-жылы кабыл алынган Конституция жалпысынан алганда анча начар эмес. Бул жерде сүткө күйгөн киши айранды ууртап ичет болуп атабыз.
Президенттин өкүлү күнөөнү мыйзамга эмес, аны бурмалап пайдалангандарга коюуну сунуштады.
Ошондой болсо да, баш мыйзамдын жаңы долбоору эл аралык эксперттерди да канааттандырган жери жок. Тегерек үстөлгө катышып жаткан Венеция комиссиясынын катчысынын орун басары Томас Маркерттин көз карашында долбоордо президент өз бийлигин күчтөндүрүп койгон:
- Бул жерде Кыргызстанды парламенттик республика жасоо аракети жок. Азыркы долбоор бийликти президенттин колунда калтырган. Бул тең салмактуулуктун сакталышына жол бербейт.
Венеция Комиссиясынын дагы бир эксперти Кестутис Лапинскас реформанын экинчи этабы сунуштаган азыркы долбоордон биринчи этабы сунуштаган долбоор күчтүүлүк кылат дейт:
- Биринчи долбоор жакшыраак болчу. Анткени, анда демократиялык өзгөрүүлөр, бийлик бөлүштүрүү өндүү жагдайлар көп болчу. Азыркы долбоор эскиге кайткандай эле кеп. Айрым өзгөрүүлөр бар, Венеция комиссиясынын айрым сунуштары эске алынган, бирок алар анчалык деле маанилүү эмес.
Венеция комиссиясы Конституциялык кеңешменин Жогорку Кеңештин спикери Өмүрбек Текебаев иштеп чыккан долбоорун октябрь айында карап, өз баасын берген. Бирок президенттин атынан Венеция комиссиясына катышып келген адилет министри Марат Кайыпов мындай көз караштарды жактабайт:
- Венеция комиссиясынын дагы, ЕККУнун дагы эксперттери көбүнэсе парламенттик мамлекеттердин өкүлдөрү. Кыргызстандын Конституциясынын иштелип бүтө элек долбооруна парламенттик мамлекеттин көз карашында корутунду беришкен. Биз эч качан парламенттик өлкө болгон эмеспиз. Ошондуктан, азыркы биздин долбоордо негизги принциптерди сактап калдык.
Министр Кайыпов долбоорго шайлоонун пропорционалдык-можаритардык системасынын киргизилишин жана өлүм жазасынын алынып салынышын Конституциялык реформадагы башкы утуштардын катарына кошту.
- Келгиле элди угалы. Башкаруунун кайсы түрүн, парламенттик башкарууну каалашабы же аралашманыбы? Андан кийин Конституцияны жазалы.
Ал эми депутат Өмүрбек Бабанов башкаруунун парламенттик формасына өтүү керек дейт:
- Президенттин бийлиги күчөгөндөн кийин, туугандары, жердештери бийликке келгенден кийин ал өлкөлөрдө революция болуп атат: Грузия, Украина. Кыргызстан. Прессадан угуп атабыз, башка өлкөлөрдө да абал кыйын.
Анткен менен Конституциялык кеңешменин төрагасы, президент Курманбек Бакиев азыр иштеп жаткан Баш мыйзамга кайра-кайра олуттуу өзгөрүүлөрдү киргизе берүүнү жактабайт. Президенттин пикирин Конституциялык кеңешменин мүчөсү, президенттин Жогорку Кеңештеги өкүлү Данияр Нарынбаев журналисттерге берген интервьюсунда дагы бир ирет тастыктады:
- Бул азыркы Конституцияны түп-тамырынан бери иштеп чыкканга себеп жок деп эсептейм. Себеби, 2003-жылы кабыл алынган Конституция жалпысынан алганда анча начар эмес. Бул жерде сүткө күйгөн киши айранды ууртап ичет болуп атабыз.
Президенттин өкүлү күнөөнү мыйзамга эмес, аны бурмалап пайдалангандарга коюуну сунуштады.
Ошондой болсо да, баш мыйзамдын жаңы долбоору эл аралык эксперттерди да канааттандырган жери жок. Тегерек үстөлгө катышып жаткан Венеция комиссиясынын катчысынын орун басары Томас Маркерттин көз карашында долбоордо президент өз бийлигин күчтөндүрүп койгон:
- Бул жерде Кыргызстанды парламенттик республика жасоо аракети жок. Азыркы долбоор бийликти президенттин колунда калтырган. Бул тең салмактуулуктун сакталышына жол бербейт.
Венеция Комиссиясынын дагы бир эксперти Кестутис Лапинскас реформанын экинчи этабы сунуштаган азыркы долбоордон биринчи этабы сунуштаган долбоор күчтүүлүк кылат дейт:
- Биринчи долбоор жакшыраак болчу. Анткени, анда демократиялык өзгөрүүлөр, бийлик бөлүштүрүү өндүү жагдайлар көп болчу. Азыркы долбоор эскиге кайткандай эле кеп. Айрым өзгөрүүлөр бар, Венеция комиссиясынын айрым сунуштары эске алынган, бирок алар анчалык деле маанилүү эмес.
Венеция комиссиясы Конституциялык кеңешменин Жогорку Кеңештин спикери Өмүрбек Текебаев иштеп чыккан долбоорун октябрь айында карап, өз баасын берген. Бирок президенттин атынан Венеция комиссиясына катышып келген адилет министри Марат Кайыпов мындай көз караштарды жактабайт:
- Венеция комиссиясынын дагы, ЕККУнун дагы эксперттери көбүнэсе парламенттик мамлекеттердин өкүлдөрү. Кыргызстандын Конституциясынын иштелип бүтө элек долбооруна парламенттик мамлекеттин көз карашында корутунду беришкен. Биз эч качан парламенттик өлкө болгон эмеспиз. Ошондуктан, азыркы биздин долбоордо негизги принциптерди сактап калдык.
Министр Кайыпов долбоорго шайлоонун пропорционалдык-можаритардык системасынын киргизилишин жана өлүм жазасынын алынып салынышын Конституциялык реформадагы башкы утуштардын катарына кошту.
