ЖАҢАЛЫҚТАР
Зеленский: Ресеймен келіссөздегі ең күрделісі – жер мәселесі
Ресеймен бітімге келу бойынша келіссөздерде ең күрделісі – жер мәселесі болмақ деп мәлімдеді Украина президенті Владимир Зеленский.
"Бұл бәріміз үшін қиын болады. Бұл мәселелерде Украинаны барынша қорғаймыз. Бірақ бұл бізге өте ауыр болады" деді пресс-брифинг кезінде Украина президенті.
Ол бұл жөнінде АҚШ президенті Дональд Трампқа телефон әңгіме кезінде де айтқан.
"Байланыс желісі үзілген <…> аймақтар бар. Ал кейбір жерлерде сіз бұл сызықты қалдырып кетсеңіз, онда сол орындарды тыныс-тіршіліксіз қалдырасыз. <…> Мен президент Трампқа ашық айттым: «Біз Берлинді қалаймыз ба, мұндай қалалардың көп болғанын қалаймыз ба?" деді Зеленский.
Трамп "Берлин қабырғасын – жол ретінде" қарастыруға болмайтынын айтқан.
АҚШ пен Украина басшылары 19 наурызда телефонмен сөйлескен. Зеленский Трамппен "позитивті, өте мазмұнды және ашық" әңгіме болғанын айтты. Ол Америка президентіне Жиддадағы екі ел делегацияларының өнімді жұмысы үшін алғыс білдірді. Оның сөзінше, екі ел өкілдерінің 11 наурыздағы кездесуі соғысты аяқтау бағытына жылжуға едәуір көмектескен.
Трамп та Зеленскиймен "өте жақсы" әңгіме болғанын айтты.
18 наурызда Трамп пен Путин телефонмен сөйлескен. Келіссөзден кейін Кремль мен Мәскеу мәлімдеме таратты. Алайда екі жақтың мәлімдемелерінің кейбір тұстары қиыспайды. Айталық, Кремль хабарламасында Путин бітімге келген жағдайда Украинаға әскери көмекті тоқтату мәселесін қозғады десе, Трамп қару-жарақ тасымалдау мәселесі мүлде талқыланбағанын айтқан.
Путин әңгіме барысында Ресей Украинаның энергетикалық нысандарын атқылауды доғаруға уәде берген. Ресей қорғаныс министрлігінің хабарлауынша, тіпті Украинаға қарай ұшырылған ресейлік дрондарды ресейлік әуе қорғаныс жүйесі өзі атып түсірген. Алайда Украина президенті Владимир Зеленскийдің сөзінше, Мәскеу уәдесін бұзып, сәрсенбіге қараған түні де Украинаның энергетика нысандарына шабуыл жасаған.
Зеленский Брюссельдегі Еуроодақ саммитіне қатысып жатыр. Онда ЕО-ның бәсекеге қабілеттілігі, Украинаны қолдау мәселесі талқыланбақ.
Бақытты елдер рейтингі: Қазақстан жоғарылап, ТМД кеңістігінде бірінші орынға шықты
БҰҰ 20 наурыз - халықаралық бақыт күніне орай "Бақытты елдер рейтингін" (World Happiness Report) жариялады.
Бақыт деңгейін анықтау үшін сарапшылар әр адамға шаққандағы жалпы ішкі өнім, өмір сүру ұзақтығы, жомарттық, әлеуметтік жәрдем, бостандық және жемқорлық сынды факторларды есепке алған. Рейтинг 2022-2024 жылдардағы статистикалар бойынша түзілген.
Тізімде Қазақстан 43 орында тұр. Былтыр 49 орында болған Қазақстан алты сатыға көтерілген. Осылайша ТМД елдері арасында "ең бақытты ел" атанған.
Пост-советтік кеңістікте Эстония (39) мен Литва (16) Қазақстаннан жоғары тұр. Өзбекстан - 53, Қырғызстан - 75, Тәжікстан 90, Ресей - 66-орында тұр.
Ең бақытты ел - Финляндия. Екінші-үшінші орынды Дания мен Исландия бөліскен. Соңғы орында - Сьера-Леоне (146), Ауғанстан (147) тұр.
27 журналистік ұйым Азаттықты қорғауға шақырды
27 халықаралық журналистік ұйым АҚШ үкіметін баспасөз бостандығын қорғауға және АҚШ ғаламдық медиа агенттігі(USAGM) арқылы басқарылатын немесе қаржыландырылатын ақпарат құралдары қызметкерлерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге шақырып, мәлімдеме жасады.
USAGM - Азат Еуропа/Азаттық (АЕ/АР), Азат Азия радиосы, "Америка дауысы" және өзге де ақпарат құралдарына жетекшілік ететін агенттік.
14 наурызда АҚШ президенті Дональд Трамп жеті мемлекеттік агенттіктің қызметін қысқарту туралы жарлық шығарғаннан кейін ол мекемелерге жабылу қаупі төнген. Қысқарту ұсынылған мекемелер арасында АЕ/АР, "Америка дауысы", Азат Азия радиосы, Куба мен Латын Америкасына хабар тарататын Марти радиосы, Таяу Шығыстағы хабар тарату желілері (MBN) және Ашық технологиялар қоры сияқты ақпарат таратушы ұйымдарға жетекшілік жасайтын АҚШ-тың ғаламдық медиа жөніндегі агенттігі (USAGM) де бар. Ізінше Азаттықтың қызметін қаржыландыратын Конгресс мақұлдап қойған гранттың тоқтатылғаны жөнінде хабар түсті.
Журналистік ұйымдардың мәлімдемесінде аталған ақпарат құралдары қызметкерлерінің көбі «репрессивті режимдерден ақпарат тарату кезінде едәуір қатерді бастан кешіретіні», оларды қорғау қажеттігі жазылған.
"Бұл ұйымдардың жабылуы - баспасөз бостандығына ауыр соққы және бүкіл әлемдегі автократтарға сыйлық. "Америка дауысы", Азат Еуропа/Азаттық және басқа да ұйымдардың журналистері қатаң цензура мен қауіп-қатерге толы елдерде жиі қудалауға ұшырайды" деп жазылған құжатта.
Мәлімдемеге қол қойған ұйымдар арасында Журналистерді қорғау комитеті, "Шекарасыз тілшілер" ұйымы, америкалық ПЕН-орталығы, Еуропалық журналистер федерациясы, Пулитцер орталығы, Баспасөз еркіндігін қолдау қоры бар.
- Азат Еуропа/Азаттық радиосы – АҚШ Конгресі бөлген грант есебінен USAGM арқылы қаржыландырылатын тәуелсіз медиакорпорация. Азаттық радиосы жұмысын 1953 жылғы 1 наурызда бастаған. Орталық Азия елдері тілдерінде (арасында қазақ тілі де бар) хабар тарататын Түркістан редакциясы 1953 жылғы 18 наурызда алғаш рет эфирге шыққан еді.
- Азат Еуропа/Азаттық радиосы 18 наурызда АҚШ ғаламдық медиа агенттігі (USAGM) мен оның лауазымды тұлғалары Кэри Лейк пен Виктор Моралесті олардың Конгресс бекіткен грантты тоқтату әрекетіне тосқауыл қою үшін сотқа берген.
- Шағымда Азат Еуропа/Азаттық радиосына Конгресс бөлген қаражатты бермеу федералдық заңдарға қайшы екені, соның ішінде Конгресске федералдық шығыстарға қатысты айрықша құқық беретін АҚШ Конституциясын бұзатыны жазылған. "Қазір Американың жауларының үгіт-насихаты мен цензурасына жол беретін уақыт емес. Заң біздің жағымызда және әлемдегі деспоттардың біздің өшкенімізді тойлауы ертерек деп есептейміз" деді АЕ/АР президенті Стивен Капус.
Прокуратура Айдос Садықовтың қазасына қатысты сұрақтарға жауап беруден тағы да бас тартты
Қазақстан бас прокуратурасы тергеу құпиялығын алға тартып, журналист Айдос Садықовтың қазасына қатысты сұрақтарға жауап беруден үшінші рет бас тартты деп жазды ведомствоның ресми жауабына сүйенген "Власть" басылымы.
"Қазіргі кезде Қазақстан бас прокуратурасының ведомствоаралық жедел тергеу тобы Айдос Садықовтың қазасына қатысты сотқа дейінгі тергеу амалдарын жүргізіп жатыр. Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінің 201-бабына сәйкес өзге ақпарат жария етуге жатпайды" деп жазылған ресми жауапта.
Басылым осымен үшінші рет бас прокуратурадан осыған ұқсас біртекті жауап алып отырғанын еске салады.
Басылымның жазуынша, құзырлы орган аталған қылмыстық іс аясында Украинаның уәкілетті органдарына құқықтық көмек көрсету туралы сұрау жіберілгенін атап өткен. Ведомство "билікке өз еркімен берілген" күдікті Жақанбаевтың статусы туралы сұраққа да жауап бермеген.
Бұған дейін Украинаның бас прокуратурасы Қазақстанға журналист Айдос Садықовтың қазасына қатысты іс бойынша халықаралық құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салғаны белгілі болған еді. Ақпаратқа қарағанда, Украина жағы әлі жауап алмаған. Қазақстан бас прокуратурасы басылымға жіберген жауабында да бұл сұрақты жауапсыз қалдырған.
Былтыр 18 маусымда қазақстандық оппозициялық блогер, журналист, "Бәсе" YouTube-арнасының авторы Айдос Садықовты Киевтегі үйінің маңында атып кеткен. Басына оқ тиіп, ауыр жараланған белсенді 2 шілдеде ауруханада көз жұмды. Сол кезде Украина бас прокуратурасы Садықовтың қазасына қазақстандық Алтай Жақанбаев пен Мейрам Қаратаевты күдікті ретінде атаған. Кейін Қазақстан билігі Жақанбаев елге оралып, өз еркімен берілді деп хабарлаған.
Киев прокуратурасының хабарлауынша, тергеу соты күдіктілер Мейрам Қаратаев пен Алтай Жақанбаевты қамау туралы қаулы шығарған. Оларға Интерпол арқылы халықаралық іздеу жарияланған.
Былтыр Азаттық Украина бас прокуратурасының Азаттыққа жіберген ресми жауабына сүйене отырып, Қазақстан жағының күдіктінің бірін Украинаға беруден бас тартқанын жазған. Астана күдікті Қазақстан азаматы екенін алға тартқан.
2024 жылы шілдеде Қазақстан бас прокуратурасы Азаттыққа "қазіргі кезде тиісті тергеу амалдары жүріп жатыр, Украинаның уәкілетті органдарына құқықтық көмек көрсету жөнінде өтініш хат та жолданды" деп мәлімдеген. Одан бері қазақстандық күштік құрылым өкілдерінің іс материалдарын алғаны-алмағаны белгісіз.
Журналист, белсенді Айдос Садықов пен әйелі Наталья Садықова Қазақстаннан кетіп, Украинадан босқын мәртебесін алған. Ерлі-зайыпты Киевте жүріп "Бәсе" YouTube-арнасын ашып, Қазақстан билігін ашық сынайтын видеолар жариялап жүрген. Қазақстан ерлі-зайыпты Наталья және Айдос Садықовтарға іздеу жариялаған еді.
Былтыр Наталья Садықова күйеуінің қазасына Қазақстан билігін айыптап, қастандық "Тоқаевтың арында" деп мәлімдеген. Астана қастандықтың артында Қазақстан билігі тұр деген айыптауды жоққа шығарған. Қазақстанның тиісті органдары аталған іс бойынша мәліметті өте сирек береді.
Азаттық ашық дереккөздерден күдіктілерге тиесілі деген нөмірлерді тауып, ол нөмірлер өзге адамдардың телефондарында "арнайы жасақ", "собр", "капитан", "снайпер" немесе "Алтай Сырбар КНБ", "Алтай КНБ" деген қосымша ақпаратпен сақталғанын анықтаған еді. ҰҚК Азаттыққа Қаратаев пен Жақанбаев ҰҚК құрамында жұмыс істемейтінін, одан басқа ақпарат бере алмайтынын мәлімдеген.Айдос
Түркияда Стамбұл мэрі ұсталғаннан кейін жаппай наразылық тұтанды
Түркия қалаларында мыңдаған адам президент Режеп Ердоғанның саяси қарсыласы Стамбұл мэрі Экрем Имамоғлының ұсталуына қарсы наразылық білдіріп жатыр. Полиция наразыларға арнайы құрал қолданған.
Стамбулда акция қала әкімшілігінің маңында, Имамоғлы қамалған полиция бөлімі алдында, сонымен бірге мэр ұсталғанға дейін дипломын жарамсыз таныған университет маңында өтіп жатыр. Имамоғлының дипломын жарамсыз ету іс жүзінде оны президент сайлауына қатысу мүмкіндігінен айырады.
Университет кампусы аумағына жиналған студенттерге қарсы полиция арнайы құралдар қолданды деп жазды BBC және өзге де ақпарат құралдары.
Мэрия алдында Имамоғлыны алдағы президент сайлауына кандидат ретінде ұсынбақ болған оппозициялық Республикалық халық партиясының жетекшісі Озгүр Өзел сөйледі. Ол Стамбұл мэрінің ұсталуын мемлекеттік төңкеріс жасау талпынысы деп атады.
Стамбулда жуырда кез келген шеру және митинг өткізуге тыйым салынды. Бірақ соған қарамастан Стамбұл мен өзге қалаларда наразылық тоқтаған жоқ.
Экрем Имамоғлыны полиция 19 наурызда ұстап әкеткен. Ол және тағы жүз шақты адамға "жемқорлық", "қылмыстық топ құру" және "бизнесті бопсалаумен айналысу" баптарымен айып тағылған. Түркияның әділет министрлігі істің саяси астары жоқ дейді. Ал мэрдің өзі ұстауды "халық еркіндігіне жасалған соққы" деп атады.
"Шеттен қаржы алатындардың" қазақстандық тізімі: министрлік реестрді жаңартты
Қаржы министрлігіне қарасты мемлекеттік кіріс комитеті шетелден қаржы алатын жеке азаматтар мен заңды тұлғалардың тізімін жаңартты.
Ведомствоның мәліметінше, 2024 жылы шетелден қаржы алатын үкіметтік емес ұйымдар мен ақпарат құралдары, компаниялар 27,2 млрд теңге алғаны жөнінде есеп берген. 2023-2024 жылдары 295 адам мен заңды тұлға есеп тапсырған.
Олардың 118-і шетелден қаржыны тұрақты түрде алып отырады. 96-сы - ауық-ауық алады, 81-і тек бір рет қана қаржы алған. Тізімде Қазақстанға танымал құқық қорғау ұйымдары, журналистер және блогерлер бар.
Мұндай тізім 2023 жылғы 1 қаңтарда қабылданған Салық кодексіне енген түзетулерге сәйкес жарияланып келеді.
Тізім алғаш рет 2023 жылы жарияланған кезде құқық қорғаушылар мен сарапшылар оны ресейлік "шетел агенттерінің" тізіміне ұқсатқан. Ресейде оны билікті сынайтын тәуелсіз журналистер мен белсенділерге қарсы қысым құралы ретінде пайдаланады.
Қазақстан мемлекеттік кіріс комитеті бұған дейін мұндай қадам "үкіметтік және үкіметтік емес ұйымдарға деген қоғам сенімін арттыруға бағытталған" деп мәлімдеген еді. Алайда сарапшылар мұны азаматтық қоғамға қысым деп санайды.
Халықаралық Transparency International ұйымы "бұл қадам Қазақстанда тәуелсіз БАҚ пен азаматтық қоғамның дамуына кері әсерін тигізуі мүмкін" деп алаңдаушылық білдірген.
Кей қазақстандық құқық қорғаушылардың айтуынша, билік жариялаған тізім толық емес, себебі онда шетелден қаржы алатын мемлекеттік және квазимемлекеттік құрылымдар туралы ақпарат жоқ. Қаржы министрлігі мемлекеттік органдар ашық жұмыс істегендіктен бұған қажеттілік жоқ, ақшаның жұмсалуын ресми сайттары арқылы көруге болады деген.
"Эксклюзив" журналының жазуынша, 2023 жылы тізім алғаш жарияланған кезде бірнеше күннен кейін одан ресейлік "Газпромбанктің" Қазақстандағы өкілдігін алып тастаған. Қаржы министрлігі "есептен қате кеткен болуы мүмкін" деп себебін сол күйі нақты түсіндіре алмаған.
Трамп пен Зеленский телефонмен сөйлесті
19 наурызда АҚШ президенті Дональд Трамп пен Украина президенті Владимир Зеленский телефонмен сөйлесті. Олардың әңгімесі шамамен бір сағатқа созылған.
Трамп Зеленскиймен "өте жақсы" әңгіме болғанын айтты.
"Талқылаудың көп бөлігі Ресей мен Украинаның талаптары мен қажеттіліктерін үйлестіру үшін президент Путинмен болған кешегі әңгімеге негізделді. Біз дұрыс жолда келе жатырмыз және мемлекеттік хатшы Марко Рубио мен ұлттық қауіпсіздік жөніндегі кеңесші Майкл Уолтцтан талқыланып жатқан мәселелердің нақты сипаттамасын беруін сұраймын. Бұл мәлімдеме жақын арада жарияланады" деп жазды Трамп Truth желісінде.
Зеленский Трамппен "позитивті, өте мазмұнды және ашық" әңгіме болғанын айтты. Ол Америка президентіне Жиддадағы екі ел делегацияларының өнімді жұмысы үшін алғыс білдірді. Оның сөзінше, екі ел өкілдерінің 11 наурыздағы кездесуі соғысты аяқтау бағытына жылжуға едәуір көмектескен.
"Украина мен АҚШ соғыстың шын аяқталып, тұрақты бейбітшілікке қол жеткізу үшін бірлесіп жұмыс істеуді жалғастыру керек деп келістік. Біз Америкамен, президент Трамптың және Америка басшылығымен осы жылы тұрақты бейбітшілікке қол жеткізуге болатынына сенеміз" деп жазды Зеленский.
Украина басшысының сөзінше, Трамп оған Ресей президенті Владимир Путинмен болған әңгіменің жай-жапсарын айтқан.
"Соғысты толық аяқтау жолындағы алғашқы қадамдардың бірі энергетикалық және басқа да азаматтық инфрақұрылымға шабуылдарды тоқтату болуы ықтимал. Мен бұл қадамды қолдадым. Украина оны жүзеге асыруға дайын екенін растады", - деді Зеленский. Ол Америка жағының "майдан шебінде атысты тоқтатуды" ұсынғанын, Украина бұл ұсынысты қабылдағанын айтты.
Екі басшы сонымен бірге Курск облысындағы ахуалды да талқылап, әскери тұтқындарды босату мен Ресейге әкетілген украин балаларын елге қайтару мәселелері бойынша да ой бөліскен. Зеленскийдің сөзінше, Украина мен Америка жағы "бейбітшілікке қол жеткізу қадамдарын үйлестіруді жалғастыру үшін" жақын арада Сауд Арабиясында кездесуге дайын.
Ақ үйдің хабарлауынша, осы телефонмен әңгіме барысында президент Дональд Трамп Украинаға ондағы атом станцияларын басқаруды АҚШ-қа тапсыруды ұсынған. Трамптың ойынша, бұл Украинаның энергетика нысандарын қорғаудың ең жақсы амалы.
Трамп Зеленскийге АҚШ "өзінің электр энергиясы мен коммуналдық қызмет саласындағы тәжірибесімен" аталған станцияларды тиімді басқара алған болушы еді деп айтқан. Украина жағының не деп жауап бергені белгісіз.
Украина жағы бастапқыда ресми хабарламаларында Трамптың бұл ұсынысы жөнінде айтқан жоқ.
Кейін Зеленский тікелей эфирге шығып, журналистердің осы туралы да сұрағына жауап берді.
“Біз Ресей басып алған бір ғана электр станциясы туралы сөйлестік” деді ол. Оның жауабынан мәселе Запорожье атом электр станциясы жөнінде болып отырғаны белгілі болды
18 наурызда Трамп пен Путин телефонмен сөйлескен. Келіссөзден кейін Кремль мен Мәскеу мәлімдеме таратты. Алайда екі жақтың мәлімдемелерінің кейбір тұстары қиыспайды. Айталық, Кремль хабарламасында Путин бітімге келген жағдайда Украинаға әскери көмекті тоқтату мәселесін қозғады десе, Трамп қару-жарақ тасымалдау мәселесі мүлде талқыланбағанын айтқан.
Путин әңгіме барысында Ресей Украинаның энергетикалық нысандарын атқылауды доғаруға уәде берген. Ресей қорғаныс министрлігінің хабарлауынша, тіпті Украинаға қарай ұшырылған ресейлік дрондарды ресейлік әуе қорғаныс жүйесі өзі атып түсірген. Алайда Украина президенті Владимир Зеленскийдің сөзінше, Мәскеу уәдесін бұзып, сәрсенбіге қараған түні де Украинаның энергетика нысандарына шабуыл жасаған.
БАҚ: Қазақстанда Саакашвилидің жақын серіктерінің бірі ұсталды
Қазақстанда грузин саясаткері, Аджария автономды республикасы үкіметінің бұрынғы жетекшісі, "Бірыңғай ұлттық қозғалыс" партиясының мүшесі Леван Варшаломидзе ұсталды деп хабарлады аталған партияға сүйенген Азаттықтың Грузин қызметі. Партия өкілдері оны Ресей өтінішімен ұстаған болуы мүмкін деп болжайды.
"Алдын ала мәлімет бойынша, Леван Варшаломидзеге қарсы қозғалған қылмыстық іс және оның Украина билігімен саяси кеңес беру қызметіне қатысты Ресей Федерациясынан жіберілген ақпаратқа қатысты болуы ықтимал" деді "Бірыңғай ұлттық қозғалыс" партиясы жетекшілерінің бірі Леван Бежашвили басылымға.
Ол басылымға Ресейде оған "еш негізсіз қылмыстық іс қозғағанын" айтқан. Оның сөзінше, Варшаломидзені Ресейге экстрадициялау қаупі туындағандықтан қазір партия өкілдері Украина мен Қазақстан үкіметінің өкілдерімен тиісті коммуникация орнатуға тырысып жатыр. Олар оны заңсыз ұстаудан құтқару үшін күш салатындықтарын айтқан.
ҚазТАГ-тың жазуынша, Варшаломидзеге қатысты іс Атырау облыстық полиция департаментіне берілген. Азаттық әзірге Атырау полициясынан жауап ала алмады.
Варшаломидзе – Грузияның экс-президенті Михаил Саакашвилидің жақын серіктерінің бірі.
Ерлан Ақкенженов энергетика министрі болып тағайындалды
Ерлан Ақкенженов энергетика министрі болып тағайындалды. Осыған дейін бұл қызметте болған Алмасадам Сәтқалиев жуырда құрылған атом энергиясы жөніндегі агенттікке төраға болып тағайындалған-ды.
45 жастағы Ерлан Ақкенженов 2023 жылдың маусымынан бері энергетика вице-министрі болған. Оған дейін 2022 жылдың шілдесінен бері "ҚазМұнайГаз" ұлттық компаниясына қарасты басқармаға жетекшілік еткен. Оның алдында 2016-2022 жылдары коммерциялық құрылымдарда түрлі қызмет істеген.
Қазақстанда атом энергетикасы агенттігі құрылғаны 18 наурызда белгілі болды. Ақорда таратқан ақпаратта жаңа агенттік уран өндіру, атом энергиясын пайдалану, радиациялық қауіпсіздік мәселелерімен айналысады, оған қоса Семей ядролық қауіпсіздік аймағының дамуына жауапты болады деп жазылған.
Агенттік сонымен бірге өзіне Энергетика министрлігінен берілетін өкілеттіктері мен міндеттері аясында оның заңды мирасқоры болмақ. Президент үкіметке Энергетика министрлігінің штат саны мен тиісті ведомстволық ұйымдардың ресурстарын қайта бөлуді міндеттеді.
Депутат ҚХП "шетел агенті туралы" заң жобасын әзірлейтінін айтты
"Қазақстан халық партиясы" шетел агенті туралы заң жобасын әзірлейді. Осы партиядан мәжіліске сайланған депутат Ирина Смирнова сәрсенбі күні журналистерге осылай деді. Оның сөзінен "Власть" үзінді келтіреді.
"Шетел агенті туралы" заңды әзірлеуге ынта білдірдік. Бұл – Қазақстан халық партиясы" деді Смирнова.
Оның сөзінше, заң жобасының концепциясы талқыланып жатыр және құжатты парламентке енгізу мерзімі әзірге белгіленбеген.
Осыдан шамамен бір ай бұрын Ирина Смирнова "шетел агенті" туралы заң қабылдауды ұсынған еді. Ол Қазақстан ұлттық мүддесін "USAID (АҚШ-тың даму агенттігі) сияқты шетелдік ұйымдар қызметінен қорғауы қажет" деп санайды. Ол Азаттық радиосына шүйлігіп, Азаттықты "тек жағымсыз хабар береді" деп айыптай сөйлеген еді.
"Власть" жазуынша, наурыз айының басында әділет министрлігі мұндай заң жобасын әзірлеу үкіметтің жоспарында жоқ деген. "Қазақстан халық партиясы" өкілдері болашақта мұндай заң жобасы әзірленуі мүмкін деп "барлығы жағдайға байланысты" деп айтқан.
Былтыр Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев шетелдік БАҚ-ты аккредиттеу талабын күшейтетін "Масс-медиа" заңына қол қойған. Құқық қорғаушылар мен медиа сарапшылар жаңа заңның нормалары Азаттық жұмысын шектеу үшін қолданылуы мүмкін деген ой-пікір айтқан.
Азат Еуропа/Азаттық радиосы – негізгі кеңесі Чехияның Прага қаласында орналасқан медиа компания. Сөз бостандығы шектелген 23 елде 27 тілде хабар таратады. Медиакорпорация АҚШ Конргесінің грантымен қаржыландырылады. Бюджеті USAGM арқылы бөлінеді.
Ресейде шетелден қаржы алатын ұйымдар мен ақпарат құралдарын "шетел агенті" деп танып, оларды жүйелі түрде есеп беруге міндеттейтін заң бар. Құқық қорғаушылар мен медиасарапшылар аталған заң Кремльді сынайтын журналистер мен белсенділерді, ұйымдарды қудалау тетігі ретінде жиі пайдаланылатынын айтады.
Батыс Қазақстан облысына тағы бір дрон құлады
Батыс Қазақстан облысы Тасқала ауданының тұрғындары аймаққа тағы бір дрон түскенін хабарлады. Бұл жөнінде "Уральская неделя" басылымы жазды. Осымен облыс аумағына екінші рет дрон түсіп отыр.
"Бұл жолы түріне қарағанда ірілеу – үш метрлік [дрон] аумаққа түсіп отыр" деп жазды басылым.
Жедел ақпаратқа қарағанда, Тасқала аудандық полициясына 18 наурыз сағат 17:35-те Атамекен ауылы тұрғындарынан белгісіз нысан (дрон болуы мүмкін) табылғаны жөнінде хабар түскен. Оқиға орнына оралдық саперлар барған.
"Нысанның ұзындығы – 300 сантиметр. Оқиға орнына Тасқала аудандық полиция бөлімшесінің қызметкерлері барған. Аудан орталығы Тасқала ауылынан да қосымша әкімдік және төтенше қызмет мамандары барған" деп жазылған ресми хабарламада.
Мемлекеттік "Қазақпарат" агенттігі БҚО полиция департаментінің хабарламасын жариялады.
"Батыс Қазақстан облысының полиция департаменті уәкілетті қызметпен бірлесіп, Тасқала ауданында дронға ұқсайтын нысанның табылуына қатысты тексеру жұмыстарын жүргізіп жатыр. Нысан елді мекендерден шалғай аумаққа құлап, бүтін күйінде табылды. Оқиғаның барлық мән-жайы анықталып жатыр" деп жазылған полиция хабарламасында.
Осыдан шамамен бір ай бұрын – 18 ақпанда да Батыс Қазақстан облысы Бөкей ордасы ауданы Ұялы ауылдық округы маңынан бірнеше шақырым жерден "белгісіз нысан" табылған еді. Жергілікті полиция Азаттыққа ақпаратты растап, тексеру жүргізіп жатқанын мәлімдеген. Ол кезде табылған дронның ұзындығы 120 сантиметр екені айтылды. Кейбір әскери сарапшылар құлаған дрон "ресейлік "Орлан 10" ға ұқсайды" деп жазған еді.
Жергілікті полиция әлі күнге дейін табылған нысанға қатысты мәлімет берген жоқ.
Таразда тұтқын ішіне шеге сұғып, түрмедегі жағдайға шағымданды
Жамбыл облысы Тараз қаласындағы N58 түзеу мекемесінде жазасын өтеп жатқан бірнеше сотталушы түрмедегі жағдайға шағымданып, президент Қасым-Жомарт Тоқаевтан көмек сұрады. Түрме ішінде түсірілген видеоны Азаттыққа олардың туыстары жіберді. Сотталушылар мекеме басшынысының есімін атап, қысым көрсетілетінін айтады. Тәуелсіз тексеріс жіберуді сұрайды.
– Бізге келіп, қоқан-лоқы жасап, ар-намысымызды қорлап, ар-намысқа тиетін балағат сөз айтып, осындай жағдайға мәжбүрлеп отыр. Таңертең келіп, жеп отырған тамағымызды жерге тастап, шашып, бізді қорлап, мазақ қылды, – дейді сотталушы Нұргелді Өмірзақов.
Өмірзақовтың айтуынша, ол «Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру» бабымен 4 жыл 8 айға бас бостандығынан айырылып, жазасын өтеп жатыр.
Өмірзақов түрме басшысы Руслан Жапаров «Сендердің қолдарыңнан не келеді, сотталып кеткенсіңдер, ештеңе істей алмайсыңдар» деп қоқан-лоқы көрсететінін айтады.
– Душ жоқ, душқа шықпағалы екі апта болды. Сасып отырмыз мына жерде, – дейді тағы бір видеода сөйлейтін сотталушы Шыңғыс Беделбаев. Оның сөзінше, шағым бойынша тергеу тобы келгенде мекеме басшылығы қысым жасалмайды деп уәде беріп, кейін қайтадан қыспаққа алған.
Сотталушылардың айтуына қарағанда, түрме басшылығы видео түсірілген күні жазылған шағымдарын қайтарып алдырған. Қорыққанымыздан «арыз-шағымым жоқ» деп, видеоға сөйлеп беруге мәжбүр болдық дейді.
Азаттыққа түскен бірнеше видеода жазасын өтеп жатқан азаматтардың кейбірі наразылық ретінде қолын тілгенін айтып, жарақатын көрсетеді. Тағы бір сотталушы видеоға түсіріп тұрып, ішіне шеге тәрізді ұзындығы 10 сантиметр темірді кітаппен ұрып, кіргізеді.
Видеода сөйлеген сотталушылардың сөзінше, олар қарақшылық, кісі өлтіру, денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру сынды баптар бойынша жазасын өтеп жатыр. Олар «өміріме әлдеқандай қауіп төнсе, оны түрме әкімшілігінен көріңіз» деген пікірді де жиі қайталаған.
Азаттық N58 түзеу мекемесінің бастығы Руслан Жапаровтың жеке телефонына хабарласты, ол тұтқаны көтермеді.
Жамбыл облыстық Қылмыстық-атқару жүйесі департаменті бір сотталушы бойынша ғана жауап берді. Ол ішіне шеге сұққан адам туралы, әлде өзге сотталушы жайлы ма, нақтылаған жоқ.
– Жазаны өтеу режимін бірнеше рет бұзуына байланысты бұл сотталған азамат ұстаудың қатаң шартына орналастырылды. Мекемеге облыс прокуратурасының жауапты қызметкері барды. Аталған сотталған азаматты жеке қабылдау барысында материалдық-тұрмыстық жағдай бойынша өтініш алынды. Азаптау бөлігінде өтініш түскен жоқ, – деп жауап берді департамент.
Ресми жауапты өзіне жарақат салған сотталушыға медициналық көмек көрсетілгені, денсаулық жағдайы қанағаттанарлық екені жазылған. Бейнежазба фактісі бойынша қызметтік тексеру басталған.
Қазақстан ішкі істер министрлігі қылмыстық-атқару жүйесі комитетінің 2024 жылғы дерегінше, елдің түкпір-түкпіріндегі жиыны 78 мекемеде 37 706 адам қамауда отыр. Оның 3 мыңға жуығы әйел. Қамаудағылардың 30 мыңы мекемелерде, 7 мыңнан астамы тергеу изоляторында отыр.
АЕ/АР АҚШ ғаламдық медиа агенттігін сотқа берді
Азат Еуропа/Азаттық радиосы 18 наурызда АҚШ ғаламдық медиа агенттігі (USAGM) мен оның лауазымды тұлғалары Кэри Лейк пен Виктор Моралесті олардың Конгресс бекіткен грантты тоқтату әрекетіне тосқауыл қою үшін сотқа берді.
Шағымда Азат Еуропа/Азаттық радиосына Конгресс бөлген қаражатты бермеу федералдық заңдарға қайшы екені, соның ішінде Конгресске федералдық шығыстарға қатысты айрықша құқық беретін АҚШ Конституциясын бұзатыны жазылған. Іс Колумбия округі бойынша сотта қаралады.
"Қазір Американың жауларының үгіт-насихаты мен цензурасына жол беретін уақыт емес. Заң біздің жағымызда және әлемдегі деспоттардың біздің өшкенімізді тойлауы ертерек деп есептейміз" деді АЕ/АР президенті Стивен Капус.
- Азат Еуропа/Азаттық радиосы – АҚШ Конгресі бөлген грант есебінен USAGM арқылы қаржыландырылатын тәуелсіз медиакорпорация. Азаттық радиосы жұмысын 1953 жылғы 1 наурызда бастаған. Орталық Азия елдері тілдерінде (арасында қазақ тілі де бар) хабар тарататын Түркістан редакциясы 1953 жылғы 18 наурызда алғаш рет эфирге шыққан еді.
- USAGM – апта сайын 360 миллионнан астам адамға 50-ге жуық тілде жаңалық хабар тарататын ұйымдарды қадағалайтын АҚШ-тың тәуелсіз мемлекеттік агенттігі.
- АҚШ президенті Дональд Трамп жеті мемлекеттік агенттіктің қызметін қысқарту туралы жарлық шығарғаннан кейін ол мекемелердің жабылу қаупі төнген. Қысқарту ұсынылған мекемелер арасында АЕР/АР, "Америка дауысы", Азат Азия радиосы, Куба мен Латын Америкасына хабар тарататын Марти радиосы, Таяу Шығыстағы хабар тарату желілері (MBN) және Ашық технологиялар қоры сияқты ақпарат таратушы ұйымдарға жетекшілік жасайтын АҚШ-тың ғаламдық медиа жөніндегі агенттігі (USAGM) де бар.
- USAGM сайтында ұйымның бас кеңесшісі Кэри Лейктің мәлімдемесі жарияланды. Онда Трамп әкімшілігі қабылданған шешімдерді "салық төлеушілердің қаражатын тиімсіз жұмсау" деп санайтыны жазылған.
Трамп пен Путин телефонмен сөйлесті. Олардың әңгімесі 2,5 сағатқа созылды
АҚШ президенті Дональд Трамп Ресей басшысы Владимир Путинмен телефонмен сөйлесті. Олардың әңгімесі 2,5 сағатқа созылды.
Ақ үй жариялаған хабарламаға қарағанда "президент Трамп пен президент Путин бейбітшілік қажеттілігі мен Украинада атысты тоқтату" туралы айтқан. Онда «бейбітшілікке қарай ұмтылыс» энергетикалық инфрақұрылым нысандарына жасалған шабуылдарды тоқтату, сонымен қатар Қара теңізде атысты тоқтату бойынша келіссөздерден басталатыны айтылған.
"Мұндай келіссөздер Таяу Шығыста дереу басталады" деп жазылған хабарламада.
Ресей мен АҚШ президенттерінің телефон әңгімесінен кейін Кремль баспасөз баяндамасын жариялады. Онда тараптар "Украина төңірегінде егжей-тегжейлі және ашық пікір алмасуды жалғастырғаны" жазылған.
Кремльдің хабарламасына қарағанда, әңгіме барысында мемлекет басшылары 30 күнге атысты тоқтату тақырыбын қозғаған.
"АҚШ президентінің атысты 30 күнге тоқтату туралы бастамасы аясында Ресей жағы майдан сызығында ықтимал атысты тоқтатуға тиімді бақылауды қамтамасыз ету, Украинадағы мәжбүрлі мобилизацияны тоқтату және Украинаның әскерін қару-жарақпен қамтамасыз етуге қатысты бірқатар маңызды тармақтарды атап өтті" деп жазылған Кремльдің хабарламасында.
Одан бөлек, Трамп пен Путин "әлемде тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін ортақ жауапкершілік тұрғысынан екіжақты қарым-қатынасты қалыпқа келтіру" қажеттігін атап өткен.
Путин сонымен бірге 19 наурызда Ресей мен Украина бір-бірімен "175 пен 175" формуласы бойынша тұтқын алмасатынын мәлімдеді. Ресей президентімен телефон әңгіменің алдында Трамп Truth желісінде бейбітшілік келісімінің көптеген элементі келісілгенін, тек ашық талқылауды қажет ететін кейбір детальдары ғана қалғанын жазған. Бірақ ол қандай элементтер келісілгенін және кіммен талқыланғанын айтқан жоқ.
Өткен аптада Украина АҚШ-тың Ресеймен соғыста атысты 30 күнге тоқтату туралы ұсынысымен келіскен. Путин атысты тоқтату туралы ұсыныстан бас тартқан жоқ, бірақ бірқатар шарттарды алға тартқан.
Қазақстанда атом энергетикасы агенттігі құрылды
Қазақстанда атом энергетикасы агенттігі құрылғаны 18 наурызда белгілі болды. Бұл туралы тиісті жарлыққа ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаев қол қойған.
Ақорда таратқан ақпаратта жаңа агенттік уран өндіру, атом энергиясын пайдалану, радиациялық қауіпсіздік мәселелерімен айналысады, оған қоса Семей ядролық қауіпсіздік аймағының дамуына жауапты болады деп жазылған. Агенттік сондай-ақ өзіне Энергетика министрлігінен берілетін өкілеттіктері мен міндеттері аясында оның заңды мирасқоры болмақ. Президент үкіметке Энергетика министрлігінің штат саны мен тиісті ведомстволық ұйымдардың ресурстарын қайта бөлуді міндеттеді.
Агенттік басшылығына бұған дейін Қазақстанның энергетика министрі болып істеген Алмасадам Сәтқалиев тағайындалды. Ол министр қызметін 2023 жылдың сәуірінен бері атқарып келген.
Атом энергетикасы агенттігі құрылатынын президент Тоқаев 14 наурызда Ұлттық құрылтай отырысында жария еткен. Сол жиында Қазақстанда үш атом электр станциясын салу қажет деп мәлімдеген. Президент "ел экономикасының ондаған жыл бойы қарқынды дамуына берік негіз болатын жаңа энергетика саласын қалыптастырудың стратегиялық маңызы барын" айтқан.
Қазақстан үкіметі биыл ақпанда елдегі бірінші атом электр станциясы салынатын орын ретінде Алматы облысы Жамбыл ауданындағы Балқаш көліне жақын жер ресми түрде бекітілгенін жария еткен. Үкімет шешіміне оған дейін, 2024 жылғы 30 желтоқсанда қол қойылып қойған.
Қазақстан билігі АЭС салу туралы шешімді былтыр қабылдады. Ол шешімді қабылдамас бұрын елде референдум өткізілді. Байқаушылар референдумға дауыс беру кезінде заң талаптарын бұзу фактілері тіркелгенін, мысалы, референдум бюллетеньдерін дауыс беру жәшігіне топтап тастау секілді жайттар анықталғанын хабарлаған.
Экологтардың көбі елде АЭС салуға қарсы. Олар атом электр станциясын салуға қолайлы орын деп айтылып жүрген аймақтағы Балқаш көліне АЭС кері әсер етеді деп есептейді. АЭС салуды жақтаушылар негізінен энергия тапшылығын алға тартады. Қоғам белсенділері мен саясаттанушылар АЭС-ті Ресей салатын болса, Қазақстан оған энергия жағынан тәуелді болып қалады деп алаңдайды.
Қазақстан билігі бұған дейін АЭС құрылысын бірнеше елдің басын біріктіретін консорциум салатын болады, ал консорциумды таңдау 2025 жылдың бірінші жартысында шешіледі деп мәлімдеген. Ресми Астана алғашқы атом станциясының құрылысына қатысуға Ресейдің, Қытайдың, Оңтүстік Кореяның және Францияның компанияларының өтініштері қарастырылады деп айтқан.
ПІКІРЛЕР