2 сәуірге қараған түні АҚШ президенті 185 ел мен аумаққа қосымша баж салығын енгізді. Тізімде Қазақстан мен оның көршілері де бар. Қазақстанда әлемнің өзге елдеріндегідей Трамптың бұл қадамы қызу талқыға түсті. Сарапшылар не деп жатыр? Жұрттың алғашқы пікірі қандай?
Трамп баж салығы туралы жаңа жарлығына қол қоя отырып 2 сәуірді "Американы азат ету күні" деп жариялады. Өз шешімін негіздеуде ол АҚШ сыртқы саудада либерал саясат ұстанып, саудадағы серіктері мұны теріс пайдаланды деді.
Ақ үй басшының айтуынша, 2024 жылдың өзінде АҚШ-тың сыртқы саудадағы теріс сальдосы 1,2 трлн доллар болған. Ол мұны елдің ұлттық қауіпсіздігіне төнген қатер деп атап, жарлығын Халықаралық қатынастардағы төтенше құзырет туралы 1977 жылғы заңға негіздеді. Бұл заң АҚШ президентіне Конгресске қарайламай шешім шығаруға мүмкіндік береді.
Қосымша баж салығы жайлы тізімде 185 ел мен жердің аты бар. Оның ішінде тәуелсіз мемлекет болып саналмайтын, тұрғылықты халқы аз аралдар да бар. Ақ үй баж салығының екі түрін жариялады. Біріншісі 10 пайыздық базалық мөлшер, екіншісі әріптес елдің АҚШ тауарына салған салығына қарымта жауап. Жарлықпен бірге тараған тізімда елдердің АҚШ-қа салған салық көрсеткіші мен Вашингтонның 50 пайыздық жеңілдікпен салынған қарымта салығы. Базалық пайыз 5 сәуірден, қарымта пайыз 9 сәуірден бастап күшіне енеді.
Қарымта салық АҚШ-тың одақтастарына да салынған. Мәселен, Еуроодаққа 20 пайыз, Жапонияға 24 пайыз, Оңтүстік Кореяға 25 пайыз, Швейцарияға 31 пайыз. Ең ауыр салық Оңтүстік-Азия елдері мен Қытайға тиген. Қытай – 34 пайыз (алдыңғы тарифті қосқанда 54 пайыз), Вьетнам – 46 пайыз, Камбоджа – 49 пайыз, Индонезия – 32 пайыз.
Қазақстанның АҚШ-пен саудадағы баж салығы 54 пайыз деп көрсетіліп, бұл елге Вашингтон 27 пайыздық салық енгізіп отыр.
Қазақстанда жергілікті бақ АҚШ-тан келген хабар туралы жарыса жазып жатыр. Ал жұрт әлеуметтік желіде таңданысын жеткізіп, өз пікірін бөлісіп әлек. Арасында экономистер мен өзге де сарапшылар бар.
Кейбірі Қазақстанды пост-кеңестік елдермен салыстырып, көршілер базалық пайыз бұйырып, Қазақстанға қарымта пайыз енгізілгеніне назар аударды.
Facebook-те Арман Жапаров есімді азамат Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Украина, Грузия, Әзербайжан, Армения елдеріне 10 пайыздық салық салынғанын атап өтіп, Қазақстанға неліктен 27 пайыз енгізілгені түсініксіз дейді.
Дәл осындай сұрақты экономист Рақым Ошақбаев та қойған. Ол 54 пайыз қалай есептелгенін қызықтайды.
Заңгер, әрі белсенді Әлнұр Ильяшев бұл 54 пайызды Қазақстандағы утильалым деңгейінің жоғары болуымен байланыстырды.
"Бізде бар "утильалым"… сол кедергілердің бірі болып отыр. Мұны көшеге қарап, америкалық көліктерді іздеп көргенде байқайсыз" деді ол.
Қырғызстанда тұратын халықаралық сарапшы, Қазақстандағы жағдайды бақылап отыратын Женни Жеңісқызы бұл саясат Қазақстанды АҚШ-пен сауда қатынасын қайта қарауға итермелеуі мүмкін деп жазды.
Кәсіпкер Мұхтар Тайжан Трамптың бұл қадамы АҚШ-ты оқшаулануға апаратынын, әлемде бейберекетсіздік орнайтынын айтты.
"Барлық елде, АҚШ-тың өзінде де инфляция өседі. Халық пен бизнес бұған риза болмайды" деп жазды ол.
Саясаттанушы Ғазиз Әбішев Қазақстан өкіметі бірден қарымта қадамға бармай, жағдайды бақылап көретінін айтады.
"Бұл Қазақстанды нысанаға алған соққы емес. Америкалық ковбой шағын калибрлі пулеметпен жұртқа оқ жаудырып жатыр. Қазақстан алғашқы қатардан әлдеқайда алыста тұр. Қайткенде де, Қазақстан үкіметі шамасы аңысын аңду саясатын ұстанатын көрінеді. Басқалар не істейтінін бағамдайды. Кейбірі мойынсұнып, АҚШ тауарына тарифті азайтады. Мысалы Израиль мұны жария түрде айтып үлгерді. Кейбірі қарымта шара қабылдайды. Ал басқасы күрделі келісім ұсынады. Сөйтіп бірнеше аптадан соң, Қазақстанға қандай стратегия ең қауіпті болатыны айқындала түседі. Содан кейін қандай да бір шешімдер қабылданады" деп жазды ол Telegram-дағы Abishev Analytics каналында.
"АЛАҢДАУҒА НЕГІЗ ЖОҚ"
Қаржыгер Расул Рысмамбетов алаңдауға негіз жоқ дейді. Оның сөзінше, Трамптың тариф саясаты Қазақстанға тікелей әсер етпейді.
"Президент Трамп термоядролық тариф бомбасын жарса да, оның толқыны бізге қатты тимейді, көбіне психологиялық тұрғыда әсер етеді. Біздің басты артықшылығымыз – Қазақстан сауда соғысының ошағына кірмейді. Қазір негізгі қақтығыс АҚШ пен әлемнің ең ірі деген экономикалары (Қытай, Еуроодақ) арасында жүріп жатыр. АҚШ-та оларды лас 15 мемлекет деп атап, Трамп оларға қарсы баж салығын енгізуге уәде берді. Біздің АҚШ-пен саудамыз сыртқы сауда айналымының 1 пайызына да жетпейді, сол себепті біздің тауарларға 27 пайыздық салық енгізілсе де, экономикаға ауыр соққы болғанын көрмейміз" деді ол Facebook-те.
АҚШ-тың сауда жөніндегі өкілдігі келтірген дерек бойынша, 2024 жылы АҚШ-Қазақстан сауда көлемі 3,4 млрд доллар болған. Оның ішінде АҚШ-тың Қазақстанға экспорты 1,1 млрд доллар (2023 жылғыдан 7,2 пайызға төмен), импорты 2,3 млрд доллар (2023 жылғыдан 4,5 пайызға артық)
Расул Рысмамбетовтің сөзінше, Қазақстанның бұл тізімге кіргені формалдылық. Ол 27 пайыздық салық Қазақстанның АҚШ-қа экспортына әсер етпейтінін, өйткені ол тауар баж салығына жатпайтын стратегиялық материалдар тізімі бойынша кіргізілетінін айтады.
Қазақстан сауда және интеграция министрлігі Рысмамбетовтің сөзін қуаттады, бірақ сауда көлемі жөнінде басқа деректер келтірді. Ұлттық статистика бюросына сілтеген министрлік былтыр екі ел елдің сауда айналымы 4,2 млрд доллар, алдыңғы жылы 4,1 млрд доллар болғанын хабарлады. Қазақстан статистикасына қарағанда, 2024 жылы екі жақты саудадан керісінше АҚШ ұтқан. Қазақстанның АҚШ-қа экспорты 2 млрд доллар болса, импорты 2,2 млрд доллар құраған.
Сауда министрлігінің мәлімдеуінше, Қазақстанның АҚШ-қа экспортының едәуір бөлігі қосымша баж салығына жатпайды.
"Қазақстанның АҚШ-қа экспорт құрылымында негізгі орын алатын тауарлар — шикі мұнай, уран, күміс, ферросплавтар және басқа да тауарлар. Бұл санаттағы өнімдер АҚШ Президентінің "Тауарлар саудасындағы маңызды және тұрақты тапшылықты жою мақсатында өзара тарифтер арқылы импортты реттеу туралы" Жарлығы бойынша ерекшеліктер тізіміне енгізілген тауарлардың 92 % құрайды" деді министрлік.
Министрлік АҚШ президенті жариялаған баж салығы қай тауарларға салынатынын мысал етті және былтыр АҚШ-қа экспортталған бұл тауарлар 95,2 млн долларды құраған.
"Олардың ішінде — фосфор (2024 жылы экспорт көлемі 15,9 млн АҚШ доллары), ферросилиций (12,7 млн АҚШ доллары), линзалар (4,1 млн АҚШ доллары), бидай клейковинасы (4 млн АҚШ доллары), аммоний нитраты (2,4 млн АҚШ доллары). Қабылданған тарифтік шаралар Қазақстанның АҚШ-қа жалпы экспортының тек 4,8%-ына ғана әсер етеді. Үкімет Қазақстанға қатысты қосымша баждарды қолданбау мүмкіндігін талқылау үшін АҚШ тарапымен консультациялар жүргізуге ниетті" деді сауда және интеграция министрлігі.
ПІКІРЛЕР