ГОЛЬФ АЛАҢЫ ҚАСЫНДАҒЫ САЯЖАЙЛАР
Астана–Қарағанды тасжолының бойында, Ақмола облысының құрамындағы Күйгенжар ауылымен шектесіп жатқан ұзын әрі биік дуал жалпақ жұртқа жақсы таныс. Үнемі тәртіп сақшылары қарауылдап тұрады. Қоршау ішінде Қазақстанның бұрынғы президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа қараған екі саяжай орналасқан . Дәл іргесінде оның күйеубаласы Тимур Құлыбаевтың гольф клубы тұр. Саяжайларды күйгенжарлықтар "Назарбаевтың елордадағы ең бірінші резиденциясы" деп атайды .
Ертеректе мемлекет меншігінен шығарылған бұл саяжайлар аумағы 2022 жылға дейін жекенің қолында болды. Кейін саяжайдың үлкені әрі аумақтысы мемлекетке қайтарылып, президент іс басқармасының мемлекеттік резиденциялар дирекциясына өткен.
Полиция "Назарбаев саяжайының" маңына жолатпайды (7 сәуір, 2022 жыл)
Біз осы сарайдың мемлекет балансына қайта алынуының себебі бар ма, жекешелендіру кезінде заңсыздық болған ба, жоқ па деп сұрадық. Алайда президенттің іс басқармасы мұны "таратуға болмайтын ақпарат" деп қысқа қайырды.
Ал екінші кіші саяжайдың иесі қазір құпия. Оның иесін сұрағанымызбен, сауалымызды президенттің іс басқармасы жауапсыз қалдырды. Кадастр деректерінде жер иесі кім екені көрсетілмеген. Азаттық 2022 жылы бұл саяжай экс-президент Назарбаевтың Бәйкен деген ұлының атындаекенін анықтап еді.
ЖАСЫЛ БЕЛДЕУДЕГІ ЖАСЫРЫН РЕЗИДЕНЦИЯ
Жазық жерде салынған Астананың айналасында 30 жыл ішінде жасанды орман өсірілді. Бүгінде құс сайрап, аң жайлайды. Жыл сайын 4-5 мың аралығында көшет отырғызылады. Жұмысшылар суық әрі жазық алқапты көгалдандырудың машақаты көп болғанын айтады.
Алайда адам қолымен егілген ағаштардың адам қолымен құлатылған кезі де болған. Мәселен, 2021 жылы көктемде орманның бір пұшпағында алып резиденция салынған. Бұл – Ұлы дала көшесінің бас жағында, Тельман тұрғын алабына қарсы бет. Қоршау ішінде әлі де тізіле өскен ағаштар бар, бірақ қатары сиреп қалған.
Жер теліміне президенттің іс басқармасы иелік етеді. Жасыл белдеудің ортасын ойып резиденция салуға не себеп болғанын, оның кімдерге арналғанын Ақорда сол кезде құпия ұстаған, қазір де жария айтпайды. Басқа резиденциялар бар бола тұра тағы біреуін соғуға не түрткі болғаны және оған қанша қаражат жұмсалғаны туралы Азаттықтың Ақордаға жолдаған сауалы жауапсыз қалды.
Төрт метрлік қоршау ішінде не бар, не жоғын көру қиын. Әуеден түсірген суреттерге қарап, кемі 4 қабатты нысанды байқадық. Шаруашылық ғимараттарына ұқсайтын он шақты шағын үйдің төбесі көрінеді. Тікұшақ қонатын екі алаң да айқын. Олардың бірі резиденциямен бірге салынған болса, екіншісі 2024 жылы ғана пайда болған.
Сарайдың құрылысы жүріп жатқанын 2022 жылы Азаттық түсірген . Жұмысшылар арнайы жолдар салып жатырмыз деп те айтқан. Резиденцияға үш жақтан келетін жолдарды қазір полиция күзетеді.
Айта кету керек, былтыр осы резиденция аумағына жапсарлас тағы бір үлкен ғимарат пен бірнеше нысан салына бастады. Google картаға зер салсақ, жасыл алқаптағы жер әбден тапталып, құрылыс жүріп жатқаны көрінеді. Көпқабатты ғимараттың қазір еңсесі көтеріліп, төбесі шатырланған. Техникалар мен құрылыс материалдары тұр. Бұл да әлгі резиденциямен бірдей қоршауға алынған.
Жасанды орманды жергілікті билік Астананың жасыл белдеуі деп атайды. Ол қаланы желден қорғау әрі экологиялық қолайлы орта жасау үшін өсірілді. Халыққа табиғат аясында серуендеуге де арналған. Сегіз орманшылыққа бөлінген орманда жүзден аса адам еңбек етеді.
ЖАСАНДЫ АРАЛ МЕН ОНЫҢ ЖАНЫНДАҒЫ САРАЙЛАР
Астанада жасанды табиғи орта құрып, резиденция салу үрдісі бұрыннан бар. Мысалы, жоғарыда аталған Тельман тұрғын алабын жанай ағып жатқан Есіл өзеніне 2004 жылы тағы бір арна қазылып, жасанды арал жасалған еді. Ол кезде Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев болатын.
Аралдың өзі мен айналасына Назарбаев әулетінің адамдары зәулім сарайлар соқты. Ұзын саны оннан асады. Мүліктерге Нұрсұлтан Назарбаевтың ұлы – Тауман, бүгінде марқұм болған інісі Болат Назарбаев пен 2022 жылғы Қаңтар оқиғасынан кейін сотталған немере інісі Қайрат Сатыбалдының отбасы иелік етеді. Арасында экс-президенттің өзінікі де бар.
Жер оған 2007 жылы сыйға берілген. Азаттық кезінде учаскенің мемлекет балансынан шығарылуына не себеп болғанын сұраған, бірақ президенттің іс басқармасы жауап бермеді. Тек учаскелер өздерінің есебінде тіркелмегенін хабарлады.
АСТАНА ОРТАСЫНДАҒЫ ЗӘУЛІМ ҮЙЛЕР
Астананың айналасын түгендеп болсақ, енді төрге озайық.
Ақорда мен Астана саябағының ортасында, Есіл өзенінің жағасында төрт сарай тұр. Бәрі бір қоршауға алынған. 2132-0069-1155 және 2132-0069-1240 кадастр нөмірлерімен тіркелген учаскелердің иесі – президент іс басқармасының мемлекеттік резиденциялар дирекциясы. Бұл сарайлардың да не мақсатта пайдаланылатыны беймәлім.
Бір қызығы, спутниктен түсірілген суреттерге қарасақ, 2019 жылдың басында аула ішінде үлкен теннис корты болған еді. Екінші жартысында корт өзгеріп, орнына бізге белгісіз алаңқай пайда болған. 2019 жылы, өздеріңіз білетіндей, үлкен теннисті жақсы ойнайтын Нұрсұлтан Назарбаев қызметінен кетіп, билік басына үстел теннисіне әуес Қасым-Жомарт Тоқаев келгені мәлім.
ҚОНАЕВТАН НАЗАРБАЕВҚА ҚАЛҒАН ҮЙ ЖӘНЕ ЖАҢА САРАЙ
Бұрынғы астана Алматыда, кейбір деректерде, бір кезде Қазақстан компартиясының бірінші хатшысы Дінмұхаммед Қонаев, кейін оның орнына отырған Геннадий Колбин тұрды деген үй бар. Тұңғыш президент паркі деп аталатын саябақтың тау жағында орналасқан. Саяжайды, кезек бойынша, Тәуелсіздік жылдары Қазақстанның экс-президенті Нұрсұлтан Назарбаев еншіледі.
Алайда одан кейінгі мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевқа бұйырмады. Себебі оны Назарбаев билікте отырғанда жекешелендіріп алған. 2021 жылғы дерек бойынша, осы аумақ пен ондағы мүлікке Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі иелік етеді.
Азаттық ертеректен елдің бірінші басшыларына ауысып келе жатқан үй қазір мемлекет иелігіне алынды ма деп сұраған. Президенттің іс басқармасы бұл нысандар өз есебінде жоқ екенін мәлімдеді. Ал қандай жағдайда жекешелендірілді деген сұрағымызды елеусіз қалдырды.
Осы үйдің жоғары жағында, 2031-3052-254 кадастр нөмірімен тіркелген бұдан әлденеше есе үлкен, аумағы 2300 шаршы метрден асатын сарай бар. Іргетасы, шамамен, 2016 жылы қаланып, 2018 жылы салынып біткен. Жаңа үйге Нұрсұлтан Назарбаев қорлары арқылы иелік етіп отыр. Нақты айтқанда, оның "Байтау" қорының құрамындағы "Капитал Invest 2021" компаниясына қарайды. Азаттық бұған дейін бұл үйлердің айналасындағы зәулім сарайлар бұрынғы президенттің үш қызының атына көшкенін көрсеткен .
АЛМАТЫДАҒЫ МЕМЛЕКЕТ ИЕЛІГІНДЕГІ РЕЗИДЕНЦИЯ
2019 жылы наурызда Қазақстанда президент ауысты. Сол жылы жоғарыда аталған Алматыдағы үйлердің тұсынан "Алмалы корпорациясы" деген компанияға қарайтын бір жер телімі қала әкімдігі аппаратының балансына алынды. 2031-3052-413 кадастр нөмірімен тіркелген учаске кейін президенттің іс басқармасына пайдалануға берілді де, резиденция құрылысы басталды.
Құрылысты B&A Condractors деген компания жүргізген еді. Бір қызығы, бұл компания жоғарыда біз айтқан Астананың жасанды орманындағы резиденцияны да салған болатын.
Google-дің спутниктен түсірген суреттеріне сүйенсек, резиденция құрылысы 2023 жылы аяқталған. Оған президент Қасым-Жомарт Тоқаев тоқтай ма, әлде басқа мақсатта пайдаланыла ма? Азаттық мемлекеттік органдарға сауал жолдағанымен жауап ала алмады.
МЕДЕУ АУДАНЫНДАҒЫ САРАЙ МЕН САЯЖАЙЛАР
Алматының Медеу ауданында да, нақты айтқанда Керей-Жәнібек хандар көшесінің бойында бұрынғы президент Назарбаев пен қазіргі президент Тоқаевтың іс басқармасының көрші жатқан жер учаскелері бар.
Бірінде, 2031-5904-713 кадастр нөмірімен тіркелген жер телімдерінде шағын саяжайлар орын тепкен. Күннің ыстығынан қалың тоғайдың көлеңкесі қорғайтын жазғы демалыс үйлерін Назарбаев "Байтау" деп аталатын қорына қарасты "Капитал Invest 2021" компаниясы арқылы басқарады.
Ал соған жақын жердегі сарай "Астана-20" деп аталатын мемлекеттік қордікі. Кадастр нөмірі: 2031-5904-715. Оны президенттің іс басқармасы басқарады. Алатаудың етегінде, әсем жерде орын тепкен үйдің іргесінен Есентай өзенінің бір саласы сарқырап ағып жатыр. Бұл үй, кей деректерде, Совет одағы кезінде коммунистік партия орталық комитетінің демалыс үйі болған деп айтылады.
КҮРЕЛГЕН РЕЗИДЕНЦИЯ МЕН ҚАЙТАРЫЛҒАН ҒИМАРАТ
Осыдан үш жыл бұрын, Қаңтар оқиғасы кезінде Алматының Назарбаев даңғылындағы президент резиденциясы бүлінді. Мұнда президенттің жұмыс кабинеті бар болатын. Кейін оны әкімдік күреп тастап, ол жерді саябаққа айналдыратынын хабарлады.
Әрине, мұның біз бағанадан айтып келе жатқан резиденциялардан айырмасы бар. Бұл – тұруға арналған резиденция емес, әкімшілік ғимарат, яғни жұмыс орыны.
Резиденция күрелген соң, онда отыратын президент әкімшілігінің қызметкерлері дәл қасындағы, Ганди көшесі, 10 мекенжайындағы ғимаратқа көшірілді. Бұл ғимарат Нұрсұлтан Назарбаевтың қорына қарайтын еді, былтыр оны мемлекетке ақысыз сыйға тартқаны хабарланды .
ТҮЙІН
2023 жылы "Тұңғыш президент – Елбасы туралы" заң күшін жойды. Бұл құжатта "Елбасы өз өкілетін тоқтатқан кезде қызмет пәтері мен мемлекеттік саяжай оның меншігіне беріледі" деп жазылған. Бірақ біз жоғарыда атаған бірнеше атшаптырым аумақ пен зәулім ғимараттар ол билікте отырғанда-ақ өтіп кеткен. Азаттық президенттің іс басқармасынан "президент резиденцияларының Назарбаев иелігіне өтіп кеткені қаншалықты заңды екені тергелді ме?" деп сұрады. Кері хат келсе де, сұраққа жауап болған жоқ. Экс-президенттің өзіне, туыстарына тиесілі бұл мүліктердің заңдылығы тексеріліп жатыр ма деген сауалымыз да жауапсыз қалды.
Бұл зерттеуде біз Назарбаев иемденіп алған кейбір резиденциялар мемлекетке қайтарылғанын да айттық. Оларды мемлекет қандай шартпен қайтарып алды? Бұл да беймәлім.
Естеріңізде болса, 2023 жылы Тоқаев Қостанай, Ақтөбе, Атырау, Тараз және Ақтау қалаларындағы резиденцияларын балалар лагері немесе оңалту орталықтарына айналдыруды тапсырған. Президент осылайша бюджет ақшасын тиімді жұмсау керегін айтқан. Дегенмен оның тұсында президентке жаңадан резиденциялар салынып та жатыр. Бұған не себеп? Оған бюджет қанша қаражат жұмсады? Бұл сұрақтарға құзырлы органдардан жауап жоқ.
ПІКІРЛЕР