РЕСЕЙДІҢ ҒАРЫШ САЛАСЫНДАҒЫ ҚИЫНДЫҚТАРЫ
АҚШ-тың Вашингтон штатының Columbian газеті "Алғашқы спутниктен кейінгі 60 жылдан соң Ресейдің ғарыш бағдарламасы қиындықтарға тап болып жатыр" деген мақаласында Ресейдің ғарыштық зерттеулер саласындағы ахуалға қатысты комментарий берген. "Ресейдің ғарыш бағдарламасы 60 жылдан кейін де алғашқы жасанды спутникті орбитаға шығарған зымыранның жетілдірілген нұсқасына сүйеніп отыр. Бұл - елдің технологиялық шеберлігіне деген құрметі ғана емес, өз жетістіктерін ары қарай дамыта алмауының да белгісі" деп жазған Columbian.
Газет ғарышты игеру - АҚШ пен СССР арасындағы бәсекелестіктің негізгі салаларының бірі болған "қырғи-қабақ соғыс" кезіндегідей емес, қазір Кремль ғарыштық зерттеулерге онша мән бермейтін сыңайлы" деп жазған. 1957 жылғы 4 қазанда "Союз" зымыраны орбитаға спутник шығарды, ал "Протон" зымыраны 1960 жылдары құрастырылды. Кезінде екеуінің және екеуінің жаңартылған нұсқаларының сенімді зымырандар деген атағы дүрілдеп тұрған болатын, "бірақ ұшыру кезіндегі сәтсіздіктер легі кесірінен кейінгі жылдары екеуінің беделі түсіп кетті, бұл Ресейдің ғарыш саласының баяғы үздік стандарттарды жалғастыру қабілетіне деген күмән тудырды" дейді Columbian газеті.
"Протон" мен "Союз" зымырандарынан былтыр шыққан ақаулардың арқасында Воронеж зауытындағы өндірістік кемшіліктер анықталып, "Роскосмос" агенттігі 70-тен аса зымыран қозғалтқышын зауытқа қайтаруға мәжбүр болған әрі "Протондарды" ұшыру бір жылға тоқтап қалған еді. Соның кесірінен былтыр АҚШ пен Қытай зымыран ұшыру саны жағынан тарихта бірінші рет Ресейді басып озып, SpaceX компаниясы жасаған Falcon 9 зымыран тасығыштарының беделі артқан.
"Протон" зымырандарының жуырдағы апаттары Қазақстан қоғамында жағымсыз реакцияға ұласқан. Байқоңыр ғарыш айлағынан ұша бере әуеде жарылған зымыран бөліктері құлаған далаға аса улы зымыран отыны – гептил төгіліп, экологияға біршама зиян келтірген болатын. Қазір Ресей "Протон" зымырандарының көмегімен ғарышқа қайтадан жүктерін жөнелтіп, спутниктерін орбитаға шығарып жатыр. Биылғы тамыздан бері Байқоңырдан сондай үш зымыран ұшырылды.
Ресейлік шенеуніктер "тақымдап келе жатқан SpaceX және өзге компаниялардың тегеурінін мойындайды, бірақ ел әлемдік нарықтағы орнын қалай сақтап қалғысы келетіні жайлы ештеңе хабарламайды". Мақала авторлары Ресейдің ғарыш бағдарламасы тап болған проблемалар қатарында зымыран қозғалтқыштарын шығаратын Воронеж зауыты логистикасындағы іркілістер, "Ангара" жаңа зымыранын құрастырудағы қиындықтар, ресейлік "Союз" зымырандары монополиясына қатер төндіріп тұрған Dragon v2 SpaceX және Starliner Boeing компанияларының шапшаң дамуы, "Ғылым" модулін іске қосудағы және Восточный балама космодромын дамытудағы қиындықтарды атаған.
ВОСТОЧНЫЙ БАЛАМА БОЛА АЛА МА?
Columbian газеті әлгі мақаласында ғарыш бағдарламаларының көбін қаржыландыруды қысқартқанына қарамастан, "бұрынғы советтік көршісі Қазақстаннан Мәскеу жалға алған Байқоңыр ғарыш айлағына ықтимал балама ретінде Қиыр Шығыстағы жаңадан салынып жатқан Восточный космодромы құрылысына Ресей миллиардтаған доллар жұмсағанын" жазған. "Ресей зымырандарының көбін Байқоңырдан ұшыра беруге ниетті екенін ескергенде, жұрттың көбі жаңа нысанның мүмкіндіктеріне сенбейді" деп жазған Columbian.
Бұған қоса, Восточный ғарыш айлағының құрылысы жұмысшылардың жалақысын кешіктіру және қаржы жымқырды деп айыпталған шенеуніктерді қамау сияқты көптеген жанжалға ұласқан болатын. "Союз" зымырандарын ұшыруға арналған алаң 2016 жылы ашылған, бірақ салмағы ауыр "Ангара" зымырандары 2021 жылдың аяғында ғана ұша бастайтын тәрізді.
Ал қазақстандық Tengrinews сайты "Назарбаев Байқоңырдың экологиялық қауіпсіздігі мәселесін көтерді" деген мақаласында жуырда "Байқоңыр" кешеніне барған Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан мен Ресей арасында бекітілген "Байқоңыр" кешенін пайдаланудағы ынтымақтастықты ары қарай дамыту концепциясын, "Бәйтерек" бірлескен жобасын іске асыру барысымен танысқаны жайлы жазылған. Сапар кезінде Назарбаев аймақтағы экологиялық қауіпсіздік мәселесін де қозғаған.
ӨЗБЕКСТАН ҮНДІСТАНҒА УРАН САТҚЫСЫ КЕЛЕДІ
India Times тобына кіретін үндістандық Economic Times газеті "Өзбекстан уран сатып, Үндістанмен қатынасын күшейтуді көздейді" деген мақаласында Өзбекстанның Үндістанмен стратегиялық әріптестігін кеңейту жоспарлары, мысалы, Үндістанға уран сату жоспары жайлы жазған. "Үндістан өткен ғасырдың аяғынан бері уранды Өзбекстанның көршісі Қазақстан сатып алып отыр. Енді Ташкент уран тәрізді бағалы тауарды экспорттауды жоспарлау арқылы стратегиялық әріптес елдер тізімін кеңейткісі келетін білдірді" деп жазады Economic Times.
Қазақстан – әлемдегі ең ірі уран өндіруші ел, ал Өзбекстан қазір жетінші орында.
"Үндістан көптен бері уранды Өзбекстаннан импорттағысы келген. Бірақ Ташкенттің Үндістанға тауар тасымалдауына жол қатынасындағы қиындықтар кедергі болған. Үндістан үкіметінің жоғары лауазымды өкілінің айтуынша, [ШЫҰ елдерінің биыл маусымда өткен саммиті аясында Өзбекстан президенті Шавкат Мирзияев пен Үндістан премьер-министрі Нарендра Модидің] Астанадағы кездесуі Өзбекстан үкіметіне Үндістанға уран экспорттай бастауға мүмкіндік береді. Қазір Өзбекстан [уранды] Ресей, Қытай мен Жапонияға сатып отыр. Есеп бойынша, келісімге қол қойылғаннан кейін Үндістан Өзбекстаннан екі мың тоннадан артық көлемде уран импорттай алады" деп жазады Economic Times.
Economic Times басылымы "Үндістан мен Қытай – Орталық Азияның „Үлкен ойынындағы“ жаңа ойыншылар" деген өзге мақаласында Қытай мен Үндістанның Орталық Азия елдеріндегі ықпалын күшейтуге таласы туралы жазған. "Мұнай мен уранға бай Қазақстан – [Үндістанға] баяғыдан әріптес ел, ал Үндістанмен тарихи байланысы бар Өзбекстан Делидің аймақтағы тағы бір ірі әріптесіне айналып келеді. Өзбекстан үндістандық кәсіпорындар үшін арнайы жеңілдіктер қарастырып, аймақтар құруды, терроризмнен қорғану және оған тойтарыс беру саласында [транспорттық және коммуникациялық] желілер құру бастамалары арқылы Үндістанмен ынтымақтастығын кеңейтуді, бұл елдің аймақтағы және Ауғанстандағы ықпалын күшейту мүмкіндіктерін қарастыруды ұсынады" деп жазған Economic Times газеті.
