«Маңқа қазақ» деген сөз тіркесі үшін журналист сотқа тартылды

Қылмыстық істің қозғалуына журналистің биылғы жылы «Тасжарған» газетінде жарияланған қос мақаласы түрткі болған. Газеттің шілденің 9-ындағы санында «Бір қазақты екі ұйғыр неге өлтірді?» және 16-шы шілдеде «Малыбайдағы маңқа қазақ бейшаралығына күйінеді» деген екі мақалада Гүлжанат Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданының Малыбай ауылында болған кісі өлтіру оқиғасы жайында жазған еді.

Негізінен қазақ және ұйғыр ұлтының өкілдері тұрып жатқан ауылдағы азаматтардың арасында болған жанжалдан қаза тапқан Айдын Халықұлына қатысты жазылған сол екі мақала шыққан соң арада екі ай өткенде құқық қорғау органдары Гүлжанат Шонабайға ҚР Қылмыстық кодексінің 164 бабының 2 тармағы бойынша «ұлттық және әлеуметтік араздық пен алауыздықты қоздыруға алғышарт болатын шындыққа жанаспайтын ақпараттар таратты» деген айып тағып, қылмыстық іс қозғаған. Журналистің өз айтуынша, бұл істі Астанадан арнайы келген Ішкі істер министрлігіне қарасты тергеу комитетінің бас тергеушісі Ержан Артықбаев жүргізіпті.

Сонымен бірге, ҚР Әділет министрлігі жанындағы Сот сараптау орталығының жүргізген психологиялық-филологиялық сараптама қортындысында журналист Шонабай мақаласындағы «маңқа қазақ» деген сөз тіркесі «қазақ ұлтының өкілдеріне теріс баға беріп, қазақтардың ұлттық ар-намысына тиеді» деген баға берілген.

Әлгіндей теңеу сөз шымбайына қатты батып, жан-дүниесі қорланғандардың бірі – Еңбекшіқазақ ауданы әкімінің кеңесшісі Алтай Досұмбаев екен.

- Бүкіл Еңбекшіқазақ ауданының азаматтары «бейшара, маңқа қазақ» боп кеткендей болды осы мақаладан кейін. «Маңқа қазақ» деген сөз сол жердегі тұрғындардың намысына тиді. Содан кейінгі негізгі әңгіме – ұлттың арасында кішкене алауыздық тудырды ол мақала. Кей кезде өзіміздің таныс жолдастарымыз да «ей, Алтеке, маңқа қазақ боп кеткенсің бе?» дегендей сөздер айтты, азамат ретінде, сол ауданның тұрғыны ретінде, қазақ ретінде ондай сөзді ауыр қабылдадым. Содан кейін, мен жеке басымның және сол аудандағы тұрғындардың ар-намысын қорғау үшін ішкі істер бөліміне арыздандым, - деді осы сотта жәбірленуші тараптың өкілі ретінде сөйлеген А.Досұмбаев.

Бұдан кейін ол ауыл ақсақалдарының атынан аудан әкіміне жазылған, Малыбай ауылына кейінгі сайланған әкімді мақтап-мадақтаған алғыс хатты оқып бермек боп еді, сот ісін жүргізіп отырған судья Мұрат Шолпанқұлов егер басқа азаматтардың жәбірленуші ретінде сотқа жазғандары болмаса өзге құжаттың бұл іске қажеті жоғын айтып тоқтатып тастады.

Гүлжанат Шонабайдың қоғамдық қорғаушысы, «Аллажар» қолдау қорының төрағасы Марат Бөтеев «Тұрақты теңеулер сөздігі» деген кітаптың ішіндегі мыңға жуық кең қолданыста жүрген сөз тіркестерінің ішінде «айым», «күнім» дегенмен қатар «маңқа», «биліктің итаяғынан су ішіп жүрген» дегендердің барын алға тартты. Сонымен бірге ол биылғы жылы елдегі бірқатар басылымдарда жарық көрген публицист, сыншы Амангелді Кеңшілікұлының, жазушы Әбіш Кекілбайдың мақалаларынан үзінді оқып, аталған авторлардың да «маңқа қазақ» деген сөз тіркестерін қолданғанын даулы тіркестің ғайбат сөз еместігіне дәлел ретінде келтірді.

Марат Бөтеев жәбірленуші тараптың өкілі ретінде сотқа қатысып тұрған Алтай Досұмбаевқа:

- Сіз Малыбай ауылының тұрғыны емес екеніңізді айттыңыз, ендеше осы сотта бүкіл ауыл тұрғындары атынан сөз сөйлеуге сізге кім өкілеттік берді? Қолыңызда оны куәландыратын құжат бар ма? – деген сұрақ қойды.

Ондай құжат көрсете алмаған Досұмбаев аудан азаматы ретінде сотқа жүгінгенін айтып жауап берді. Бұдан кейін судья Мұрат Шолпанқұлов сот ісінде қарашаның 27-і сағат 15-ке дейін үзіліс жарияланатындығын хабарлады.

- Мен түсінбеймін маған қандай кінә тағылып жатқанын. Мен бар болғаны шындықты жаздым, ақиқатты бұрмалаған жоқпын. Ал енді содан сылтау тауып мені сотқа тартып жатқаны ақылыма симай тұр, - дейді қазірде «Қазақстан-Заман» газетінде жұмыс істейтін журналист Гүлжанат Шонабай Азаттық тілшісіне.

Сотқа бақылаушы ретінде қатысқандардың бірі, «Жас алаш» газетінің бас редакторы Рысбек Сәрсенбайұлы бұл істің астарында тәуелсіз журналистер мен баспасөз еркіндігіне қарсы бағытталған саясат бар деп санайды:

- Сот тапсырыспен берілген арыз негізінде өтіп жатқаны байқалады. Қанды оқиғадан кейін ашу-ызаға булыққан ауыл тұрғындарымен кездесіп, олардың айтқан сөзін қаз-қалпында қағазға түсіріп, газет бетінде жариялаған журналистің бұл жерде ешқандай кінәсі жоқ. Және де, сол оқиға ауылда ұлтаралық ахуалдың ушығуына әсер еткені де рас,

оны жұрт естіп-білді. Ал сол болған оқиға қалай, неден шықты, полиция неге әрекетсіз отыр, оған ауыл тұрғындарының көзқарасы қандай – міне сондағы көзімен көрген жағдайдың барлығы көрсетілген журналистің мақаласында. Бұл істегі негізгі, түпкі мақсат – «Тасжарған» газетін тұншықтыру, мүмкіндік болса жауып тастау. Сол үшін тәуелсіз газетке мақала жазатын журналистерді қорқытып-үркіту, оларды жазығы жоқ болса да жазалау әдісін қолданып жатыр. Бүгінгі процесте менің көңіліме қонбағаны – сот төрешісі әркімнің айтқан сөздеріне түсініктеме беріп, кейде өзінің жақтырмағандығын, өз көзқарасын білдіріп отырды, ол – дұрыс емес. Егер судья екі жаққа бірдей қарамаса, дәлел-дәйектерді бейтарап тұрғыдан бағаламаса оның шығарған шешімі әділ болмайды, шындықты іздейтін сот олай істемейді.

Гүлжанат Шонабай 2002 жылы «Бағыс пен Түркістан ауылдарын қорғау жөніндегі қоғамдық комитеті» төрағасының орынбасары ретінде, Қазақстанның жерін Өзбекстанға беру туралы үкімет шешіміне наразылық білдіріп Астанада ҚР Сыртқы істер министрлігінің алдына наразылыққа шыққаны үшін әкімшілік жазаға тартылған болатын.