Слухаць:
Перада мной пустыя, перакошаныя хаціны з закалочанымі аканіцамі. Фэрма з прабітым дахам, дзе калісьці трымалі козаў. Дарога без пакрыцьця, якая ад чыгункі хутка прыводзіць у цэнтар Маляцічаў.
Тут двухпавярховы дом з выбітымі шыбамі, дзе яшчэ нядаўна жылі настаўнікі сярэдняй школы, у якой і цяпер да 150 вучняў. Пасьля даведаюся — не было за што яго рамантаваць. Побач яшчэ адзін такі ж, толькі пафарбаваны ў ружовы колер.
Не магу даць веры — гэта тут у 2008-м мусіць узьнікнуць аграгарадок, пра які вэртыкальная газэта “Ленінскі кліч” піша як пра “галоўную надзею сельскагаспадарчага году ў Крычаўскім раёне”?!
Ды ці магчыма гэта?
Пытаюся ў маляціўчанаў — 71-гадовага былога мэханізатара, спадара Ўладзімера Бараболкі й ягонай жонкі, 68-гадовай спадарыні Ады. Гаспадар усьміхаецца...
Бараболкі: “Я не перакананы! (Сьмяецца.) Калі хочуць на паперы аграгарадок, дык зробяць. Куды ні кінься — разваліны. Платы замералі й фарбы далі. А што з тае фарбы, калі плот валіцца — дошку нельга прыбіць!..
Як хату гэтую пафарбавалі! Развалілі ўсё, пацякло ў людзей — во з гэтага двухпавярховага. Дык яны пафарбавалі, дрэвы паабразалі, а ўнутры ніхто не жыве!”
Карэспандэнт: “Дык для каго фарбавалі?”
Бараболкі: “Ну як жа — побач сельсавет! Паказуха!.. А тут праз хату пэнсіянэры, моладзь уцякае з Маляцічаў. А дзеці ў каго былі — пажаніліся... У суседзяў рэзрух, працы няма — сюды перабраліся маладзейшыя: хто на конях езьдзіць, хто пасьвіць...”
Гердзій: “Мяцеліца быў, потым паставілі Ляўрэнава, цяпер аднекуль зь Белі. Што, не маглі паставіць свайго хлопца, які б хварэў за гаспадарку, сорамна б у вочы было глядзець за тое, што развалілі?!”
Апошнія словы належаць Мікалаю Гердзію, які дзесяць гадоў, да пачатку стагодзьдзя, працаваў намесьнікам старшыні Крычаўскага райвыканкаму і даўно сочыць за сытуацыяй.
Два гады таму гаспадарку ў Маляцічах, дзе трыста жыхароў, зьядналі з суседнім сельскагаспадарча-вытворчым комплексам “Бель”. Гвалтоўна, цьвердзіць спадар Гердзій.
Гердзій: “Бель” зьяўлялася адной з валаўтваральных гаспадарак РБ. Туды ўкладалі вялікія сродкі — аддачы не было й няма. Далучэньне было штучнае, каб падняць вытворчасьць да парамэтраў, у прыватнасьці, па малаку, на якія мусілі выйсьці. Зроблена насуперак волі калгасьнікаў і кіраўніка, якіх улады праз калена паламалі.
Паказчыкі “Маляцічаў” былі вышэйшыя за “Бель”, які меў падтрымку на мільярды паводле адмысловай прэзыдэнцкай праграмы.
І сёньня СВК “Маляцічы”, як даччынае прадпрыемства “Бель” — чыстай вады камуфляж. Дарог зь цьвёрдым пакрыцьцём няма, вада не падведзеная, для дзяцей дашкольнай адукацыі й спартовай школы няма. Экатурызм ды турызм не разьвіваюцца, хоць абавязаныя паводле праграмы разьвіцьця сяла.
Сярэдні заробак мусіць быць да 320 даляраў, а сёньня ў пяць разоў ніжэйшы. Пра што можна сёньня гаварыць?!”
А вось з гэтым і пачынаем разьбірацца. Мы ля памянёнага жылога дому, дзе жылі восем сем’яў. Нехта з муляраў, відаць, паводле вайсковай завядзёнкі, пафарбаваў у ружовы колер і навакольную траву. Але яна ўсё роўна мокрая — склепы залітыя вадой.
Сустракаем нядаўняга жыхара — 66-гадовага зваршчыка Ўладзімера Астапенку, які пражыў тут шаснаццаць гадоў. Адзінокаму чалавеку далі прытулак суседзі. Жыльлё з-за згубленага пасьля чатырох гадоў турмы пашпарта яму пакуль ня сьвеціць.
Уладзімер расказвае:
Астапенка: “Пашпарту няма з 1982 году. Зьвяртаўся ў пашпартны стол — быў, кажуць, шукалі, але няма. Міліцыя згубіла. Я адзін застаўся. Пачалі разьбіраць дом паціху, там нічога жывога няма ўнутры. Канапа ды крыху апрануцца.
Дахавага пакрыцьця не было ля трубы. Дождж ці сьнег ідуць — капае. На суседку ўнізе праз падлогу капала. Яго можна адрамантаваць — добры дом яшчэ. Кожнаму проста далі кватэры. Хоць даражэй жа сем’і было адсяляць...”
Праз дарогу — ладны школьны будынак. Але напярэдадні навучальнага году тут грымнуў скандал, пра які даведаліся, у тым ліку і праз “Свабоду”. Вядомы ўжо спадар Гердзій неаднаразова пісаў пра яго ў крычаўскай незалежнай газэце “Вольны горад”.
Гердзій: “У сярэдзіне ліпеня першы раз прыехаў. На школе не было даху. Прайшлі дажджы — былі чорныя сьцены, прамоклыя столі, наглядная агітацыя аблезла. У тым ліку ў кабінэце ідэалёгіі замызгаўся, пачарнеў партрэт прэзыдэнта.
Перш як адрываць дах, не знайшлі трохсот лістоў шыфэру — пры наяўнасьці ў Крычаве цэмэнтнага заводу. Нанесеныя вялікія фінансавыя страты.
Адразу пасьля артыкул у нашай газэце зьявіўся, у раёнцы, што зроблены капрамонт. Гэта быў нейкі гамон. Жыхары былі абураныя! Працавалі тут мэтадысты, інспэктары райана, зь дзіцячых садкоў. Загадчык райана на ўзроўні прараба ў невядома якім выглядзе лётаў — гэта што?!”
Дзеці, дарэчы, так і вучацца ў непадрыхтаваных памяшканьнях, прапахлых цьвільлю.
Наступная ж сустрэча — з жанчынай, пра якую ня так даўно ведала ўся сельскагаспадарчая Магілёўшчына.
48-гадовая Галіна Ўладзімераўна Краўцова доіць дваццаць чатыры гады запар. Абслугоўвае рэкордную колькасьць кароваў — аж да сотні. Мае самыя высокія ў вобласьці надоі. Дэпутат сельсавету. Пра яе кажуць — “прыгалубленая ўладай”. Яе пэсымізм уражвае ўдвая.
Краўцова: “Летам 1150—1200 літраў у суткі надойвала. Працаваць едзем на чацьвертую раніцы, пасьля на 11.30. У мінулым месяцы 470 рублёў зарабіла. Дык у мяне кляснасьць, а даяркі 80—115 рублёў маюць. Таму дома ў мяне чатыры каровы, конь. Сьвіней прадаю, а так бы не пражыла.
Без выходных, у адпачынкі не хаджу — грошы патрэбныя. Колькі я перадавая была, адзін раз у вобласьць выклікалі — прэмію 100 тысяч далі.
А пішуць, што я атрымліваю каштоўныя падарункі — ніколі! Дзень маці — у мяне трое дзяцей — нікуды не ўзялі. У пяцьдзясят на пэнсію. Во чакаю, бо сказала, што калі такая павага, працаваць больш ня буду. І з такой гаспадаркай аграгарадка, канечне, ня можа быць. У іх даўгоў усюды шмат”.
Каб падаць меркаваньне другога боку — размова са спадарыняй Ляўрэнавай. Да мінулай восені Тамара Андрэеўна шэсьць гадоў узначальвала сельсавет. Яе словы — узровень, так бы мовіць, афіцыйнага аптымізму.
Ляўрэнава: “Няма пытаньняў. Ужо працуюць. Малайцы! І бяз грошай можна рабіць... А як? Не, я інтэрвію вам даваць ня буду. Вы зь нічога робіце чорт ведае што. І аграгарадок пабудуюць!”
* * *
Краязнаўствам у Маляцічах ніхто стала не займаўся. У кнізе “Памяць” — пераважна традыцыйныя расповеды пра подзьвігі партызанаў.
Пашэнціла, аднак, сустрэць 73-гадовага спадара Кручанкова. Ён маляціўчанін у трэцім пакаленьні. Ягоныя ўспаміны можна лічыць эксклюзіўнымі.
Кручанкоў: “Тут амаль адны габрэі жылі. У пякарнях, на млыне працавалі, кавалі былі знакамітыя. Было дамоў зь дзясятак беларусаў. Ля парку кірмаш быў, маслазавод, кравецкая арцель.
Вайна забрала ўсіх мужчынаў адгэтуль. У вайну габрэяў пабілі. Сагналі ў панскі маёнтак Палоньскіх. Там склепы былі. Ля склепу паставяць, пастраляюць — і наступную партыю. І так усіх. Айчыма майго войт паслаў зарываць. Дык, кажа, людзі жывыя яшчэ былі, калыхаліся. Рукі рыдлёўку ня бралі, валасы на дыбах былі.
Тут во жыў габрэй — мой аднагодка. Дык маці яго за руку трымала, завалілася, а ён вырваўся — і бегчы. А яны страляць. Там ліпы, дык ён між іх — і не пападуць ніяк. Зьбег — ня ведаю, ці жывы…
Дрыбінскага паліцаі стрэлілі — майстра быў добры па выпечцы хлеба. А сын уратаваўся. У гумне ў сене зарыўся. Яны штыкамі паролі — не знайшлі. Да суседкі ўскочыў у хату, а яна яго на печ і закідала анучамі...”
Спадар Уладзімер усё жыцьцё прапрацаваў будаўніком, быў брыгадзірам цесьляроў. Мае моцную гаспадарчую жылку, што відаць нават па яго напрацаваных руках. Тое, што адбываецца ў роднай вёсцы пад выглядам будаўніцтва аграгарадка, выводзіць яго з раўнавагі. Так што за словам у кішэню ня лезе.
Кручанкоў: “Во гэты кінуты дом разабраў — старшыня сказаў. Во гэты жанчыне на дровы — “рамонту не падлягае”. На будаўніцтве пошты трэба вышэй кладку класьці, гэта я яшчэ будаваў фінскі домік начальніку гадоў дваццаць таму. Там усё пагніло — шчытавы ж домік.
Во дах ставяць — што робяць?! Трэба ж вышэй кладку, бо й дзьвярэй не адкрыеш! Дах павесяць на вокны. Трэба грошы, каб нашу вёску акультурыць і даць людзям працу. Трэба фэрму пабудаваць. Якая цяпер там фэрма — шэсьцьсот дойных кароваў. І прагніўшая.
Кожны год рамантуюць, але трэба штосьці новае будаваць. Мо хто рызыкне прыехаць да нас — трэба ж заняць іх працай. Не бамжамі ж хадзіць...”
Мы стаім на рагу вуліцы Ленінскай. У доме насупраць, да будаўніцтва якога таксама спадар Уладзімер некалі прыклаў руку, цяпер жывуць тры сям’і. Ані газу, ані вады не падведзена за чатыры дзесяцігодзьдзі.
Дзядзька Ўладзімер ізноў ня стрымліваецца:
Кручанкоў: “Я, калі будаваў, зрабілі кран і бралі ваду раствор мяшаць. Цяпер той кран пад падлогу загналі. Я тады зрабіў шпунт драўляны. Дык гэта ж часова — згніе, можа затапіць гэты домік. Кажу —вы ж выведзіце на вуліцу і там калёнку зрабіце. Самім чапаць нельга — аштрафуюць. Ніхто ня робіць.
Хаця б халодная вада была, пра гарачую мы і ня марым. Яны ванны ўсталявалі ў доміках, дык хто ж будзе ваду грэць? Калодзеж непрыдатны каля пошты. Ён недакапаны. Санстанцыя прыедзе, дык не дазваляе ваду браць. Вядры два пяску выкінуць, а вада так брудная і застаецца. А людзі п’юць. Хто мімаходзь едзе, кажуць, яна радыятар сапсуе — едуць далей...”
Карэспандэнт: “Спадар Уладзімер, вас бы старшынём аграгарадка — відаць, разумнейшыя рашэньні прымалі б, чым мінулыя кіраўнікі?”
Кручанкоў: “Канечне ж! Нашу гаспадарку падняць далі за 5 мільярдаў. Ну што гэта — асфальт пакласьці, платы паставіць. А заплянаваная вуліца з дваццаці дамоў...”
Пакуль жа ў Маляцічах пабудавана пятнаццаць так званых прэзыдэнцкіх дамоў. Не прамінуў зайсьці ў адзін зь іх.
Сустракае гаспадыня — 27-гадовая Сьвятлана Сіўкіна. Працуе лябаранткай у праўленьні за 130 тысяч у месяц. Узімку — за 50. Хутка падыходзіць муж Алег, трактарыст. Забаўляецца двухгадовы хлопчык. Пра тое, што бачым вакол у хаце пасьля ўладнага падарунка, лепш апавядуць гаспадары.
Сіўкіны: “Усё клеілі ды фарбавалі. Прыйшлі — голыя сьцены. Падлога была, а ДВП самі клалі. Шпалеры пучыць, бо сьценкі крывыя. Пад вокнамі дзіркі ў блёках.
Муж пайсьці хацеў ад такога заробку, дык, сказалі, адбяруць домік. Гэта ён цяпер 260 атрымлівае, а ўзімку 60 тысяч. Я заробак атрымаю 130 тысяч, пастаянна плачу. Склепы самі рабілі — ад калгасу дапамогі ніякай...”
Карэспандэнт: “Алег, колькі гадоў табе сказалі адпрацаваць, каб выкупіць домік?”
Алег: “Ніхто нічога не казаў. Старшыня сказаў — кінеш працу, забяру хату...”
Ёсьць у Маляцічах і адна фэрмэрская сям’я — Шутковы. 35 гектараў зямлі ўзялі ў арэнду дзевяць гадоў таму. Маюць два трактары, камбайн, пяць кароваў. У той дзень засьпелі толькі 39-гадовую гаспадыню — былую бугальтарку Зінаіду. Тутэйшае фэрмэрскае жыцьцё, аднак, заможным не назавеш, кажа яна.
Зінаіда: “Пасеялі вясной і восеньню зерневыя. Прадукцыі няшмат — што дзяржаве здасі, што прадасі. На Расею возім малако сваё. Грошай толькі на тэхніку хапае, а так на сваю гаспадарку жывем. Пасьвіць ёсьць дзе. І нашы гектары ад хаты за тры-чатыры кілямэтры.
А як усё падаражэе? Усё залежыць ад бэнзіну ды саляркі. Цяпер жа 300 рублёў пшаніца, а 1500 салярка. Малако — 450 за літар. Так і ў калгас прыйдзецца вяртацца — хто ж працаваць будзе ва ўбытак?”
Дарогай на прыпынак ізноў сустракаем спадара Кручанкова. Той даводзіць, што ў вёсцы нехта пусьціў чутку, што “карэспандэнты — не карэспандэнты, а прыехалі з раёну нешта вынюхваць”.
Яшчэ раз паказваю дзядзьку Валодзю пасьведчаньне, яшчэ й пашпарт зь менскай прапіскай. Той кажа наўздагон:
Кручанкоў: “Не памруць Маляцічы. Мо хто рызыкне, прыедзе сюды. З аграгарадком не атрымаецца, мо самі за розум возьмуцца. Жыць жа ды працаваць трэба”.
Перада мной пустыя, перакошаныя хаціны з закалочанымі аканіцамі. Фэрма з прабітым дахам, дзе калісьці трымалі козаў. Дарога без пакрыцьця, якая ад чыгункі хутка прыводзіць у цэнтар Маляцічаў.
Тут двухпавярховы дом з выбітымі шыбамі, дзе яшчэ нядаўна жылі настаўнікі сярэдняй школы, у якой і цяпер да 150 вучняў. Пасьля даведаюся — не было за што яго рамантаваць. Побач яшчэ адзін такі ж, толькі пафарбаваны ў ружовы колер.
Не магу даць веры — гэта тут у 2008-м мусіць узьнікнуць аграгарадок, пра які вэртыкальная газэта “Ленінскі кліч” піша як пра “галоўную надзею сельскагаспадарчага году ў Крычаўскім раёне”?!
Ды ці магчыма гэта?
Пытаюся ў маляціўчанаў — 71-гадовага былога мэханізатара, спадара Ўладзімера Бараболкі й ягонай жонкі, 68-гадовай спадарыні Ады. Гаспадар усьміхаецца...
Бараболкі: “Я не перакананы! (Сьмяецца.) Калі хочуць на паперы аграгарадок, дык зробяць. Куды ні кінься — разваліны. Платы замералі й фарбы далі. А што з тае фарбы, калі плот валіцца — дошку нельга прыбіць!..
Як хату гэтую пафарбавалі! Развалілі ўсё, пацякло ў людзей — во з гэтага двухпавярховага. Дык яны пафарбавалі, дрэвы паабразалі, а ўнутры ніхто не жыве!”
Карэспандэнт: “Дык для каго фарбавалі?”
Бараболкі: “Ну як жа — побач сельсавет! Паказуха!.. А тут праз хату пэнсіянэры, моладзь уцякае з Маляцічаў. А дзеці ў каго былі — пажаніліся... У суседзяў рэзрух, працы няма — сюды перабраліся маладзейшыя: хто на конях езьдзіць, хто пасьвіць...”
Гердзій: “Мяцеліца быў, потым паставілі Ляўрэнава, цяпер аднекуль зь Белі. Што, не маглі паставіць свайго хлопца, які б хварэў за гаспадарку, сорамна б у вочы было глядзець за тое, што развалілі?!”
Апошнія словы належаць Мікалаю Гердзію, які дзесяць гадоў, да пачатку стагодзьдзя, працаваў намесьнікам старшыні Крычаўскага райвыканкаму і даўно сочыць за сытуацыяй.
Два гады таму гаспадарку ў Маляцічах, дзе трыста жыхароў, зьядналі з суседнім сельскагаспадарча-вытворчым комплексам “Бель”. Гвалтоўна, цьвердзіць спадар Гердзій.
Гердзій: “Бель” зьяўлялася адной з валаўтваральных гаспадарак РБ. Туды ўкладалі вялікія сродкі — аддачы не было й няма. Далучэньне было штучнае, каб падняць вытворчасьць да парамэтраў, у прыватнасьці, па малаку, на якія мусілі выйсьці. Зроблена насуперак волі калгасьнікаў і кіраўніка, якіх улады праз калена паламалі.
Паказчыкі “Маляцічаў” былі вышэйшыя за “Бель”, які меў падтрымку на мільярды паводле адмысловай прэзыдэнцкай праграмы.
І сёньня СВК “Маляцічы”, як даччынае прадпрыемства “Бель” — чыстай вады камуфляж. Дарог зь цьвёрдым пакрыцьцём няма, вада не падведзеная, для дзяцей дашкольнай адукацыі й спартовай школы няма. Экатурызм ды турызм не разьвіваюцца, хоць абавязаныя паводле праграмы разьвіцьця сяла.
Сярэдні заробак мусіць быць да 320 даляраў, а сёньня ў пяць разоў ніжэйшы. Пра што можна сёньня гаварыць?!”
А вось з гэтым і пачынаем разьбірацца. Мы ля памянёнага жылога дому, дзе жылі восем сем’яў. Нехта з муляраў, відаць, паводле вайсковай завядзёнкі, пафарбаваў у ружовы колер і навакольную траву. Але яна ўсё роўна мокрая — склепы залітыя вадой.
Сустракаем нядаўняга жыхара — 66-гадовага зваршчыка Ўладзімера Астапенку, які пражыў тут шаснаццаць гадоў. Адзінокаму чалавеку далі прытулак суседзі. Жыльлё з-за згубленага пасьля чатырох гадоў турмы пашпарта яму пакуль ня сьвеціць.
Уладзімер расказвае:
Астапенка: “Пашпарту няма з 1982 году. Зьвяртаўся ў пашпартны стол — быў, кажуць, шукалі, але няма. Міліцыя згубіла. Я адзін застаўся. Пачалі разьбіраць дом паціху, там нічога жывога няма ўнутры. Канапа ды крыху апрануцца.
Дахавага пакрыцьця не было ля трубы. Дождж ці сьнег ідуць — капае. На суседку ўнізе праз падлогу капала. Яго можна адрамантаваць — добры дом яшчэ. Кожнаму проста далі кватэры. Хоць даражэй жа сем’і было адсяляць...”
Праз дарогу — ладны школьны будынак. Але напярэдадні навучальнага году тут грымнуў скандал, пра які даведаліся, у тым ліку і праз “Свабоду”. Вядомы ўжо спадар Гердзій неаднаразова пісаў пра яго ў крычаўскай незалежнай газэце “Вольны горад”.
Гердзій: “У сярэдзіне ліпеня першы раз прыехаў. На школе не было даху. Прайшлі дажджы — былі чорныя сьцены, прамоклыя столі, наглядная агітацыя аблезла. У тым ліку ў кабінэце ідэалёгіі замызгаўся, пачарнеў партрэт прэзыдэнта.
Перш як адрываць дах, не знайшлі трохсот лістоў шыфэру — пры наяўнасьці ў Крычаве цэмэнтнага заводу. Нанесеныя вялікія фінансавыя страты.
Адразу пасьля артыкул у нашай газэце зьявіўся, у раёнцы, што зроблены капрамонт. Гэта быў нейкі гамон. Жыхары былі абураныя! Працавалі тут мэтадысты, інспэктары райана, зь дзіцячых садкоў. Загадчык райана на ўзроўні прараба ў невядома якім выглядзе лётаў — гэта што?!”
Дзеці, дарэчы, так і вучацца ў непадрыхтаваных памяшканьнях, прапахлых цьвільлю.
Наступная ж сустрэча — з жанчынай, пра якую ня так даўно ведала ўся сельскагаспадарчая Магілёўшчына.
48-гадовая Галіна Ўладзімераўна Краўцова доіць дваццаць чатыры гады запар. Абслугоўвае рэкордную колькасьць кароваў — аж да сотні. Мае самыя высокія ў вобласьці надоі. Дэпутат сельсавету. Пра яе кажуць — “прыгалубленая ўладай”. Яе пэсымізм уражвае ўдвая.
Краўцова: “Летам 1150—1200 літраў у суткі надойвала. Працаваць едзем на чацьвертую раніцы, пасьля на 11.30. У мінулым месяцы 470 рублёў зарабіла. Дык у мяне кляснасьць, а даяркі 80—115 рублёў маюць. Таму дома ў мяне чатыры каровы, конь. Сьвіней прадаю, а так бы не пражыла.
Без выходных, у адпачынкі не хаджу — грошы патрэбныя. Колькі я перадавая была, адзін раз у вобласьць выклікалі — прэмію 100 тысяч далі.
А пішуць, што я атрымліваю каштоўныя падарункі — ніколі! Дзень маці — у мяне трое дзяцей — нікуды не ўзялі. У пяцьдзясят на пэнсію. Во чакаю, бо сказала, што калі такая павага, працаваць больш ня буду. І з такой гаспадаркай аграгарадка, канечне, ня можа быць. У іх даўгоў усюды шмат”.
Каб падаць меркаваньне другога боку — размова са спадарыняй Ляўрэнавай. Да мінулай восені Тамара Андрэеўна шэсьць гадоў узначальвала сельсавет. Яе словы — узровень, так бы мовіць, афіцыйнага аптымізму.
Ляўрэнава: “Няма пытаньняў. Ужо працуюць. Малайцы! І бяз грошай можна рабіць... А як? Не, я інтэрвію вам даваць ня буду. Вы зь нічога робіце чорт ведае што. І аграгарадок пабудуюць!”
* * *
Краязнаўствам у Маляцічах ніхто стала не займаўся. У кнізе “Памяць” — пераважна традыцыйныя расповеды пра подзьвігі партызанаў.
Пашэнціла, аднак, сустрэць 73-гадовага спадара Кручанкова. Ён маляціўчанін у трэцім пакаленьні. Ягоныя ўспаміны можна лічыць эксклюзіўнымі.
Кручанкоў: “Тут амаль адны габрэі жылі. У пякарнях, на млыне працавалі, кавалі былі знакамітыя. Было дамоў зь дзясятак беларусаў. Ля парку кірмаш быў, маслазавод, кравецкая арцель.
Вайна забрала ўсіх мужчынаў адгэтуль. У вайну габрэяў пабілі. Сагналі ў панскі маёнтак Палоньскіх. Там склепы былі. Ля склепу паставяць, пастраляюць — і наступную партыю. І так усіх. Айчыма майго войт паслаў зарываць. Дык, кажа, людзі жывыя яшчэ былі, калыхаліся. Рукі рыдлёўку ня бралі, валасы на дыбах былі.
Тут во жыў габрэй — мой аднагодка. Дык маці яго за руку трымала, завалілася, а ён вырваўся — і бегчы. А яны страляць. Там ліпы, дык ён між іх — і не пападуць ніяк. Зьбег — ня ведаю, ці жывы…
Дрыбінскага паліцаі стрэлілі — майстра быў добры па выпечцы хлеба. А сын уратаваўся. У гумне ў сене зарыўся. Яны штыкамі паролі — не знайшлі. Да суседкі ўскочыў у хату, а яна яго на печ і закідала анучамі...”
Спадар Уладзімер усё жыцьцё прапрацаваў будаўніком, быў брыгадзірам цесьляроў. Мае моцную гаспадарчую жылку, што відаць нават па яго напрацаваных руках. Тое, што адбываецца ў роднай вёсцы пад выглядам будаўніцтва аграгарадка, выводзіць яго з раўнавагі. Так што за словам у кішэню ня лезе.
Кручанкоў: “Во гэты кінуты дом разабраў — старшыня сказаў. Во гэты жанчыне на дровы — “рамонту не падлягае”. На будаўніцтве пошты трэба вышэй кладку класьці, гэта я яшчэ будаваў фінскі домік начальніку гадоў дваццаць таму. Там усё пагніло — шчытавы ж домік.
Во дах ставяць — што робяць?! Трэба ж вышэй кладку, бо й дзьвярэй не адкрыеш! Дах павесяць на вокны. Трэба грошы, каб нашу вёску акультурыць і даць людзям працу. Трэба фэрму пабудаваць. Якая цяпер там фэрма — шэсьцьсот дойных кароваў. І прагніўшая.
Кожны год рамантуюць, але трэба штосьці новае будаваць. Мо хто рызыкне прыехаць да нас — трэба ж заняць іх працай. Не бамжамі ж хадзіць...”
Мы стаім на рагу вуліцы Ленінскай. У доме насупраць, да будаўніцтва якога таксама спадар Уладзімер некалі прыклаў руку, цяпер жывуць тры сям’і. Ані газу, ані вады не падведзена за чатыры дзесяцігодзьдзі.
Дзядзька Ўладзімер ізноў ня стрымліваецца:
Кручанкоў: “Я, калі будаваў, зрабілі кран і бралі ваду раствор мяшаць. Цяпер той кран пад падлогу загналі. Я тады зрабіў шпунт драўляны. Дык гэта ж часова — згніе, можа затапіць гэты домік. Кажу —вы ж выведзіце на вуліцу і там калёнку зрабіце. Самім чапаць нельга — аштрафуюць. Ніхто ня робіць.
Хаця б халодная вада была, пра гарачую мы і ня марым. Яны ванны ўсталявалі ў доміках, дык хто ж будзе ваду грэць? Калодзеж непрыдатны каля пошты. Ён недакапаны. Санстанцыя прыедзе, дык не дазваляе ваду браць. Вядры два пяску выкінуць, а вада так брудная і застаецца. А людзі п’юць. Хто мімаходзь едзе, кажуць, яна радыятар сапсуе — едуць далей...”
Карэспандэнт: “Спадар Уладзімер, вас бы старшынём аграгарадка — відаць, разумнейшыя рашэньні прымалі б, чым мінулыя кіраўнікі?”
Кручанкоў: “Канечне ж! Нашу гаспадарку падняць далі за 5 мільярдаў. Ну што гэта — асфальт пакласьці, платы паставіць. А заплянаваная вуліца з дваццаці дамоў...”
Пакуль жа ў Маляцічах пабудавана пятнаццаць так званых прэзыдэнцкіх дамоў. Не прамінуў зайсьці ў адзін зь іх.
Сустракае гаспадыня — 27-гадовая Сьвятлана Сіўкіна. Працуе лябаранткай у праўленьні за 130 тысяч у месяц. Узімку — за 50. Хутка падыходзіць муж Алег, трактарыст. Забаўляецца двухгадовы хлопчык. Пра тое, што бачым вакол у хаце пасьля ўладнага падарунка, лепш апавядуць гаспадары.
Сіўкіны: “Усё клеілі ды фарбавалі. Прыйшлі — голыя сьцены. Падлога была, а ДВП самі клалі. Шпалеры пучыць, бо сьценкі крывыя. Пад вокнамі дзіркі ў блёках.
Муж пайсьці хацеў ад такога заробку, дык, сказалі, адбяруць домік. Гэта ён цяпер 260 атрымлівае, а ўзімку 60 тысяч. Я заробак атрымаю 130 тысяч, пастаянна плачу. Склепы самі рабілі — ад калгасу дапамогі ніякай...”
Карэспандэнт: “Алег, колькі гадоў табе сказалі адпрацаваць, каб выкупіць домік?”
Алег: “Ніхто нічога не казаў. Старшыня сказаў — кінеш працу, забяру хату...”
Ёсьць у Маляцічах і адна фэрмэрская сям’я — Шутковы. 35 гектараў зямлі ўзялі ў арэнду дзевяць гадоў таму. Маюць два трактары, камбайн, пяць кароваў. У той дзень засьпелі толькі 39-гадовую гаспадыню — былую бугальтарку Зінаіду. Тутэйшае фэрмэрскае жыцьцё, аднак, заможным не назавеш, кажа яна.
Зінаіда: “Пасеялі вясной і восеньню зерневыя. Прадукцыі няшмат — што дзяржаве здасі, што прадасі. На Расею возім малако сваё. Грошай толькі на тэхніку хапае, а так на сваю гаспадарку жывем. Пасьвіць ёсьць дзе. І нашы гектары ад хаты за тры-чатыры кілямэтры.
А як усё падаражэе? Усё залежыць ад бэнзіну ды саляркі. Цяпер жа 300 рублёў пшаніца, а 1500 салярка. Малако — 450 за літар. Так і ў калгас прыйдзецца вяртацца — хто ж працаваць будзе ва ўбытак?”
Дарогай на прыпынак ізноў сустракаем спадара Кручанкова. Той даводзіць, што ў вёсцы нехта пусьціў чутку, што “карэспандэнты — не карэспандэнты, а прыехалі з раёну нешта вынюхваць”.
Яшчэ раз паказваю дзядзьку Валодзю пасьведчаньне, яшчэ й пашпарт зь менскай прапіскай. Той кажа наўздагон:
Кручанкоў: “Не памруць Маляцічы. Мо хто рызыкне, прыедзе сюды. З аграгарадком не атрымаецца, мо самі за розум возьмуцца. Жыць жа ды працаваць трэба”.
