Прэмія носіць імя пісьменьніка і публіцыста, які сам прайшоў праз савецкія лягеры і апісаў свой вопыт у кнізе «У капцюрох ГПУ».
Пераможцы прэміі імя Францішка Аляхновіча — 2025:
- Пётр Уманскі (псэўданім) за кнігу «РАЗ ДВА ТРЫ ЧАТЫРЫ ДВА»
- Дзіяна Маеўская (псэўданім) за твор «Казка пра замак»
- Галена Савіцкая (псэўданім) за твор «Па кальцавой дазволеныя 120»
Ляўрэаты і ляўрэаткі прэміі:
- Аляксандар Францкевіч — за зборнік турэмных вершаў
- Паліна Савук — за твор «Таким я тебя запомню»
- Максім Вінярскі — за вершы «Прости жена, мы даже не знакомы», «Няўдзячны Юдаў лёс...»
- Уладзімір Булаўскі — за вершы «Лічбы», «Няма вясны»
- Алег Кулеша — за вершы «Пад N10. Карагодныя вершы»
Спэцыяльная адзнака:
Ініцыятыва «Праект 361.1» з творам «Гайд Палітзьняволеньня». За ўважлівую працу па ператварэньні асабістага і калектыўнага досьведу ў мастацка-дакумэнтальнае сьведчаньне.
Вынікі прэміі пракамэнтавала праваабаронца і старшыня Беларускага ПЭНу Тацяна Нядбай:
«Патрон прэміі — Францішак Аляхновіч — „бацька беларускага тэатру“, драматург і тэатразнаўца, актор, рэжысэр, публіцыст... Адзін зь першых у сусьветнай літаратуры апісаў жахі савецкіх рэпрэсій і катаваньняў у бальшавіцкіх лягерах. Арыштоўваўся пры Расейскай імпэрыі, пры Польшчы, пры СССР. Саветы абвінавацілі яго ў „шпіянажы на карысьць Польшчы“ і абмянялі на арыштаванага ў Польшчы палітыка і філёляга Браніслава Тарашкевіча, якога потым расстралялі ў „чорную ноч“. Самога ж Аляхновіча забілі ў Вільні.
Упершыню кнігу Аляхновіча „У капцюрох ГПУ“ выдалі на польскай мове (1934) і толькі ў 1937 годзе — на беларускай. Герой твора — даверлівы беларус, які вярнуўся на Радзіму з-за мяжы, паверыўшы савецкай прапагандзе, з наіўным спадзяваньнем, што там ён зьдзейсьніць свае мары пра беларускі тэатар. Але замест гэтага трапляе ў лягер, дзе зазнае катаваньні.
Сёньня ў лукашэнкаўскай Беларусі таксам працуюць „камісіі па вяртаньні“, зазываючы беларусаў вяртацца на Радзіму. Хто паверыў — часта паўтарае лёс героя Аляхновіча...
Кнігі, рукапісы і творы, якія адзначае прэмія, не могуць быць сёньня выдадзеныя ў Беларусі, ужо надрукаваныя творы часта трапляюць у сьпісы забароненай літаратуры. І гэта яшчэ адна паралель, своеасаблівая рыфма паміж сёньняшнімі беларускімі рэаліямі і акалічнасьцямі існаваньня літаратуры сто гадоў таму: кнігі самога Аляхновіча былі забароненыя загадам № 33 Галоўліта БССР ад 3 чэрвеня 1937 г. Францішак Аляхновіч — другі ў сьпісе з 421 пазыцыі. Насупраць ягонага імя стаіць пазнака: „Усе кнігі“».
Прэмія традыцыйна прысуджаецца з 2013 года ў Дзень зьняволенага пісьменьніка і нагадвае пра тое, што літаратура — гэта ня толькі мастацтва, але і форма супраціву. Удзельнікі і ўдзельніцы прэміі — людзі, якія пішуць у нялёгкіх умовах, часта без доступу да паперы, кніг і сувязі з вонкавым сьветам.
Першую прэмію атрымаў Ігар Аліневіч за кнігу «Еду в Магадан».
Беларускі ПЭН падкрэсьлівае, што гэтая прэмія будзе існаваць столькі, колькі будзе патрэбная, але арганізатары прэміі спадзяюцца, што неўзабаве надыдзе час, калі яна страціць сваю актуальнасьць.
Форум