Лінкі ўнівэрсальнага доступу

400 гадоў таму памёр Салямон Рысінскі, які першым назваўся "беларусам"; 110 гадоў таму ў Вільні адкрылі першую беларускую пачатковую школу


Віленская беларуская гімназія, правапераемніца традыцый беларускага школьніцтва ў горадзе. Здымак 2023 году. Менавіта ў Вільні ў 1915 годзе паўстала першая легальная беларуская школа
Віленская беларуская гімназія, правапераемніца традыцый беларускага школьніцтва ў горадзе. Здымак 2023 году. Менавіта ў Вільні ў 1915 годзе паўстала першая легальная беларуская школа

Падзеі 13 лістапада ў Беларусі, сьвеце, гісторыі.

Дата дня

13 лістапада 1625 году памёр Салямон Рысінскі, паэт-лацініст, першы, хто назваў сябе беларусам. У 1586 годзе, паступаючы ва ўнівэрсытэт Альтдорфу ў Нямеччыне, ён пазначыў сябе беларусам. Для гэтага ўраджэнец Полаччыны выкарыстаў тэрмін «Leucorussus». Цалкам гэта гучала як Solomo Pantherus Leuсorussus.

Пратэстант паводле веравызнаньня, Рысінскі быў пасьлядоўным у называньні сябе беларусам. У 1588 годзе ў лісьце да свайго нямецкага сябра Конрада Рытэрсгаўзэна ён упершыню назваў сваю радзіму «Беларусьсю», дзеля гэтага ўжыўшы тэрмін «Leucorossia».

Напісаў Статут Слуцкай пратэстанцкай школы, быў сябрам Лідзкай супольнасьці кальвіністаў. Памёр у Дзяляцічах на Наваградчыне.

13 лістапада 1915 году ў Вільні адкрылася першая беларуская пачатковая школа. Гэтаму папярэднічалі гады змаганьня за беларускую школу, якой не даваў адкрыць царскі ўрад.

У школе выкладала нямецкую мову Юльяна Мэнке, нарачоная Івана Луцкевіча. Усе яны разам з Вацлавам Ластоўскім ды іншымі ўваходзілі ў Беларускую школьную камісію на чале з Антонам Луцкевічам. Эліта нацыянальнага руху, не заўсёды згодная міжсобку ў палітычных пытаньнях, супольна займалася беларускім школьніцтвам як прыярытэтнаю справаю.

Пра стварэньне школы гісторык Уладзімер Ляхоўскі пісаў так:

Першая беларуская школа ў зоне Обэр-Ост была адкрытая 13 лістапада 1915 году ў Вільні на Юраўскай вуліцы дзякуючы стараньням Аляізіі Пашкевіч-Кейрысовай і Баляслава Пачобкі. Пачаткова лік вучняў у школе складаў усяго 36 чалавек, зь якіх былі сфармаваныя 3 узроставыя групы.

13 лістапада нефармальна адзначаецца Дзень беларускай школы. Сёлета ён праходзіць на тле няспыннага зацісканьня беларускамоўнай адукацыі на радзіме, у Беларусі. Шторазу ўсё меней беларускіх вучняў атрымліваюць веды на роднай мове, у школьніцтве пануе мова расейская. На 100-годзьдзе Таварыства беларускай школы рэжым Лукашэнкі скасаваў рэгістрацыю гэтай арганізацыі. У сваю чаргу, беларуская дыяспара за мяжою адкрывае гурткі, клясы зь беларускай мовай навучаньня, змаганьне беларусаў за асьвету дзяцей на роднай мове працягваецца.

У гэты дзень

1851 — пачала дзейнічаць тэлеграфная служба паміж Лёнданам і Парыжам.

1851 — увялі ў эксплюатацыю чыгунку паміж Масквой і Санкт-Пецярбургам.

2015 — адбылася сэрыя тэрарыстычных атак у Парыжы.

У гэты дзень нарадзіліся

1806Эмілія Плятэр, вядомая беларуская фальклярыстка і паэтка, удзельніца паўстаньня 1830–1831 гадоў. У часе вызвольнага паўстаньня яна ўзначаліла аддзел з 280 пехацінцаў, 60 вершнікаў і некалькіх сотняў узброеных косамі сялян і, пераапрануўшыся ў мужчынскае адзеньне, павяла іх на Дынабург-Дзьвінск.

1836Яраслаў Дамброўскі, адзін з кіраўнікоў паўстаньня 1863–1864 гадоў, генэрал Парыскай камуны.

1850Робэрт Льюіс Стывэнсан, ангельскі пісьменьнік.

Ілюстрацыя да раману Стывэнсана «Дзіўная гісторыя доктара Джэкіля і містэра Гайда»
Ілюстрацыя да раману Стывэнсана «Дзіўная гісторыя доктара Джэкіля і містэра Гайда»

У памяці

1942Уладзіслаў Талочка, беларускі рэлігійны дзяяч, гісторык і літаратурны крытык.

1943Уладзіслаў Казлоўскі, беларускі грамадзка-палітычны дзяяч, паэт, выдавец. Быў адным з арганізатараў Беларускай нацыянал-сацыялістычнай партыі ў 1930-я гады. Застрэлены савецкімі партызанамі ў Менску ў рэдакцыі «Беларускай газэты», галоўным рэдактарам якой быў.

1989Фёдар Янкоўскі, беларускі мовазнаўца і пісьменьнік. Сябар Саюзу беларускіх пісьменьнікаў з 1968 году. З 1983-га — прафэсар катэдры беларускага мовазнаўства. Складальнік зборнікаў крылатых словаў і афарызмаў, прыказак і прымавак.

Фёдар Янкоўскі
Фёдар Янкоўскі

2007Цімох Вострыкаў, удзельнік антысавецкага збройнага супраціву пач. 1950-х, палітвязень, удзельнік нацыянальна-дэмакратычнага руху 1990-х – пачатку ХХІ стагодзьдзя.

Цімох Вострыкаў
Цімох Вострыкаў


Кацярына Андрэева Андрэй Аляксандраў Марына Золатава
XS
SM
MD
LG