Жыхары польскай вёскі, што знаходзіцца за 500 мэтраў ад Беларусі, расказалі, як ім жывецца, як яны зараблялі на памежжы, што думаюць пра беларусаў і Лукашэнку.

Вёска Малыя Азяраны ляжыць за 500 мэтраў ад мяжы зь Беларусьсю. Калі ўзысьці на пагорак, відаць сьцяну, якой Польшча абараняецца ад мігрантаў. Сёлета ў лютым пра Малыя Азяраны даведалася ці ня ўся Польшча і як мінімум частка Беларусі. Там жывуць усяго чатыры чалавекі. Солтыс зрабіў розгалас допісам пра тое, што вёска шукае жыхароў.

500 мэтраў да мяжы

Апошні кавалак дарогі да Малых Азяранаў трэба ехаць па грунтавай дарозе. Сюды ня ходзіць аўтобус ці цягнік, няма крамы, аптэкі, клюбу. Толькі два дзясяткі хатаў паабапал адзінай вуліцы. Большасьць зь іх нежылыя або ўшчэнт зруйнаваныя. Участкі парасьлі пустазельлем і хмызьняком. Найбліжэйшая інфраструктура — у цэнтры гміны Крынкі, што за сем кілямэтраў адсюль.

Сто гадоў таму тут жылі 184 чалавекі: праваслаўныя і каталікі, палякі і беларусы. Тады вёска належала да Горадзенскага павету. На пачатку 2000-х жыхароў было каля трыццаці. Цяпер толькі чатыры. Усе мужчыны.

З Малых Азяранаў паходзіў дзяяч беларускай меншасьці на Падляшшы Мікола Чарнецкі.

Напрасткі ад Малых Азяранаў да Вялікай Бераставіцы — менш за 15 кілямэтраў. У рэальнасьці — 400 кілямэтраў і мяжа. Памежная загарода відаць проста зь вёскі, да яе адсюль паўкілямэтра. Праз паселішча час ад часу езьдзяць памежнікі. Чым бліжэй да беларускай мяжы, тым часьцей сустракаюцца вайсковыя машыны. Узмоцнены патруль пачаўся зь «мігранцкім крызісам» у канцы 2021 году.

Назва Малых Азяранаў пайшла ад возера, што ўтваралася падчас паводкі ў пойме рэк Сьвіслачы і Нятупы. Раней назву пісалі на польскі манэр — Jezierany, кажа солтыс вёскі Лешэк Скродзкі. Цяпер замацавалася назва, што паходзіць з гаворкі «па-простаму» — Ozierany.

Солтыс

Розгалас для вёскі, якая вымірае, на ўсю Польшчу зрабіў ейны нядаўна выбраны солтыс Лешэк Скродзкі. Ён тут не нарадзіўся і не жыве пастаянна. Пан Лешэк расказвае, што ягоная бабка паходзіла з-пад Кобрыня. Сам ён цягам 35 гадоў працаваў у паліцыі ў Беластоку. Тры гады таму Скродзкага адправілі на пэнсію, хоць ён хацеў працаваць далей. Цяпер пану Лешэку 57 гадоў. Прызнаецца, што шукае жыхароў у вёску, каб было з кім пагаварыць.

З Малых Азяранаў паходзіць ягоная жонка Эльжбета, яна была апошнім дзіцем, якое тут нарадзілася. Скродзкі раней пачаў скупляць зямлю ў сваякоў.

«Вядома, стрэсавая праца. Я хацеў мець месца, куды мог паехаць папрацаваць на зямлі. Зямля супакойвае. Быць пчаляром, зельнікам. Мы жылі ў Беластоку, але Беласток прыгнятаў мяне», — успамінае суразмоўца.

На пэнсіі ў пачатку 2022 году Лешэк Скродзкі стварыў аграсядзібу ў доме бацькоў жонкі. Але бізнэс ня стрэліў. Перашкодзіў мігранцкі крызіс і вайна ва Ўкраіне. Паводле солтыса, за тры гады ў яго спыняліся каля ста турыстаў.

Пан Лешэк расказвае, што прымаў у хляве, які прыстасаваў пад жытло, некалькі чалавек, якім не было куды падзецца. Даваў ім працу на гаспадарцы. Часта гэтыя госьці злоўжывалі алькаголем або абкрадалі яго.

Солтыс кажа, што 20 гадоў вырошчвае ў Малых Азяранах тапінамбур. За год з шасьці гектараў зьбірае каля трох тон, прадае. Гэтая расьліна перадухіляе цукровы дыябэт. Суразмоўца баяўся захварэць, як ягоны бацька. Таму ўжывае тапінамбур ва ўсіх праявах: сырым, смажаным, закансэрваваным. Яшчэ адна ягоная справа — пчальнік.

«Я маю забясьпечанае жыцьцё. Я мог бы ўжо нічога больш не рабіць», — кажа пан Лешэк.

Але нічога не рабіць ён ня можа. Гаворыць увесь час на розныя тэмы — ад гісторыі сваёй сям’і да сусьветнай палітыкі. Паказвае густа абстаўленыя пярэстыя закуткі сваёй сядзібы. Знаёміць з адметнасьцямі ваколіцаў: хатай, у якой нарадзіўся савецкі камуніст Сяргей Прытыцкі, габрэйскімі могілкамі і руінамі стайні ў Крынках, паркам XVII стагодзьдзя, крыніцай, якая б’е з глыбіні 135 мэтраў. Ён перажывае, што ня ўсе аб’екты ў належным стане, прыцягваюць мала турыстаў.

«Каб гэтыя мясцовасьці адрадзіліся, каб гэта служыла іншым людзям. Калі ня будзе людзей, ня будзе нічога. Будуць толькі ўспаміны. Гэтыя тэрыторыі маюць вялікі гістарычны, культурны, матэрыяльны патэнцыял. Калі б хтосьці хацеў нешта стварыць, заняцца турызмам, мог бы жыць на высокім узроўні», — кажа суразмоўца.

Мяжа

Мяжа за апошнія 120 гадоў перасоўвалася праз Малыя Азяраны некалькі разоў.

«Тут насельніцтва на мяжы вельмі недаверлівае. Некаторыя, жыўшы ў гэтай вёсцы і не пераяжджаючы, пабывалі грамадзянамі некалькіх дзяржаваў», — тлумачыць пан Лешэк.

Ён успамінае, што раней у вёсцы жылі і каталікі, і праваслаўныя.

«Абыходзілі сьвяты два разы: Божае Нараджэньне, Новы год, Вялікдзень. Была гармонія і супакой», — кажа солтыс вёскі.

Ён думае, што ў беларусаў падобная сытуацыя. Кажа, што палякі бліжэй да беларусаў, чым да ўкраінцаў. На думку солтыса, у колішнія часы Польшча была больш талерантнай да розных нацыянальнасьцяў і веравызнаньняў.

«Гэта была мазаіка. Гэтыя народы жылі стагодзьдзямі, і ніхто нікому не перашкаджаў. Але калі прыйшоў нацыяналізм, калі пачалі дзяліць людзей на лепшых і горшых, мы страцілі тое, што было», — шкадуе ён.

Уласьнік аграсядзібы мяркуе, што турыстаў адпужваюць польскія палітыкі.

«Гэта вайсковая рыторыка палітыкаў, што яны будуць рабіць тут лінію Мажыно, бункеры, акопы. Я ня бачыў тут мігрантаў, хаця ежджу сюды столькі гадоў. Гэта падобна да НЛА ці еці. Усе гавораць пра гэта, але ніхто ня бачыць. Мы за апошнія чатыры гады вярнуліся назад прыкладна на сто гадоў, бо нават памежны пераход закрыты», — кажа ён.

Солтыс успамінае, што яшчэ нядаўна можна было праехаць мяжу на машыне або ровары. Да пераходу ў Баброўніках каля 15 кілямэтраў.

«Навошта? Нешта, што функцыянавала больш за 30 гадоў і хапіла б проста ня шкодзіць. Але нехта ўставіў палку ў колы і заняпала нашая гаспадарка, гандаль, турызм», — разважае Скродзкі.

Янэк

Янэк Крэйза жыве са сваім братам Генэкам у адным доме. У Генэка ёсьць кватэра ў Беластоку. Яны лічацца заможнымі гаспадарамі, маюць вялікі надзел зямлі. Частку яе прадаюць. Янэку 59 гадоў. Пра яго кажуць у вёсцы «стары кавалер», бо ня быў жанаты. Жыве ў Малых Азяранах ад нараджэньня. Гаворыць па-простаму і па-польску.

«Мне добро. Зямлю ўпраўляю. Што на зямлі расьце? Усё — авёс, жыта, грыка (грэчка. — РС). Тут і палякі ест, і беларусы. Я беларусін, значы, праваслаўны, о», — расказвае суразмоўца пра сябе і вёску.

Яны з братам трымаюць авечак і курэй, яйкі прадаюць у Крынках.

«Што продамо, то жывем. Збожа, жыта, авёс», — дзеліцца вясковец.

Янэк кажа, што да беларусаў ставіцца вельмі добра. Дадае, што польскага войска зараз шмат на мяжы і што вайсковыя машыны зьнішчылі дарогі.

«Гэта войско. Дзеньне, можэ, дваццаць разы (езьдзіць праз вёску. — РС). А в начэ о в пул до дзесёнтэй… Дэнэрвуе адно, жэ тэлевізіі німа, заклуцэне робяць… Тэлевізія ест, беларуска і з Масквы. Гляджу ўсё, Пуціна, усё. Пра тэлевізію беларускую нічога кепского не маю», — кажа ён.

Солтыс дадае, што ў ягонай хаце ёсьць кабэльная тэлевізія. Ён падказвае суразмоўцу, каб той расказаў, як шмат грыбоў зьбірае ў лесе і каб заахвочваў дзяўчат прыяжджаць.

«Хай прыяжджаюць дзяўчаты… Людзі венцэй каб было», — кажа пан Янэк.

Ён успамінае, што цягам пяці гадоў да каранавірусу «дзень у дзень, цо другі дзень» езьдзіў на заробкі ў Беларусь. Купляў там паліва, цыгарэты, гарэлку, бо яны былі ўдвая таньнейшыя. Езьдзіў сваёй машынай. Як грамадзянін Польшчы меў перавагу ў чарзе на мяжы.

«Для мяне Лукашэнка ест так, як трэбо. Усё ў парадку ест. Трымае людзей. І ўсё… Тутэйшэ мы. Гдзе ўрадзіўся, там і жыве. Я не хацеў бы на Беларусь ехаць. Гэта месца маё», — кажа Янэк Крэйза.

Ромэк

Раману Крэйзу (Крэйза было распаўсюджаным прозьвішчам у вёсцы) 68 гадоў. Ён жыве ў канцы Малых Азяранаў. Калісьці быў гарманістам, граў на вясельлях. Гармоніка ўжо ня мае. Перасоўваецца з кавенькай. Быў жанаты, мае сына. Цяпер жыве сам. Пахаваў абаіх бацькоў, паставіў помнік, «як кажды чловек повінен то робіць».

Солтыс падказвае, што калі пачаставаць Ромэка півам, то ён будзе расказваць пра сябе больш ахвотна. Калі мы ўваходзім да яго ў хату, Ромэк глядзіць тэлевізар. Кажа, што «рускую тэлевізію».

«…Як калхозьнікі, о кровах, о вшысткіх такіх. Я чэнсьць розумем, а чэнсьць тэж не разумею по-іхому. У нас па-вяскову, а ў ніх ужо іначэй ест», — расказвае ён.

Родны брат пана Ромэка жыве ў Беларусі. Быў ажаніўся там зь беларускай, але жонка ўжо памерла. Ён падумвае вярнуцца ў Польшчу, але ня мае куды. Браты ня бачыліся некалькі гадоў. Стэлефаноўваюцца.

«Ехаць сюды, до Польскі, то дзесь аж праз Брэсьць, мувіл. Дзе тэй Брэсьць, я не вем навэт. Інного пшэйсьця нема. Я нэ знаю, чы ён прыедзя чы не прыедзя. Тылько мне дал знаць. Кажэ, чы будзе дзе праспацца? Кажу, чаго эта не будзе, дзе праспацца? У халупі ест так, як і было», — кажа вясковец.

Солтыс кажа, што ў Рамана найлепшая хата тут. Вялікая, з двума ўваходамі. Побач надзел зямлі. На ягоную думку, такая маёмасьць каштуе звыш 60 тысяч эўра. Аднак Ромэк прадаў яе за 5 тысяч даляраў нападпітку. Пакуль яго новыя гаспадары не выганяюць.

Мірэк

Пану Мірэку 73 гады. Прыехаў у Малыя Азяраны з Быдгашчы (што за 500 кілямэтрах. — РС) дзевяць гадоў таму. Купіў участак за 4 тысячы эўра. Спачатку жыў у фургоне. Пазьней пабудаваў дамок. Пэрыядычна вяртаўся жыць у Быдгашч. Стала жыве ў вёсцы апошні год.

«Я прыехаў сюды выпадкова. Убачыў сьвежае паветра, пустэчу. Гэтага я і шукаў… Пуста, няма людзей. У першыя гады за дзень я мог ніводнага чалавека ня ўбачыць. І гэта тое, чаго я хацеў», — кажа пан Мірэк.

Ён жыве з сабакам Брутусам. Трымае пчолаў, думае завесьці козаў. Хацеў гадаваць сьвіней, але высьветлілася, у вёсцы забаронена. Піша вершы для дзяцей і дарослых, выдаў кнігу. Ён ня супраць, каб у вёску прыехалі новыя жыхары. Асноўнае пажаданьне — каб яны не шумелі, не ўключалі радыё на ўсю вёску.

Пан Мірэк не плянуе зьяжджаць адсюль. Ён мяркуе, што аб праблемах ня варта дыскутаваць, іх варта вырашаць, калі яны зьявяцца, і ня траціць загадзя сілы. Дадае, што славяне былі на гэтых землях здаўна. Ён яшчэ да пандэміі двойчы наведваў Горадню як турыст, але больш ня езьдзіць. Кажа, шкада губляць цэлы дзень на вандроўкі зь пераходам мяжы. Успамінае, што правёў за межамі Польшчы, у розных эўрапейскіх краінах, 18 гадоў.

«У кожнай нацыі ёсьць і сукіны сыны, і цудоўныя людзі. Гэта залежыць не ад нацыянальнасьці, а ад характару», — кажа ён.

Пан Мірэк пашырае легенду пра духа Ампія, які палюе на алькаголікаў. Ён паставіў перад домам разьбу зь ягонай выявай. І абвесьціў узнагароду ў 1000 даляраў, калі нехта здолее зрабіць фота з Ампіем.

На разьвітаньне пан Мірэк просіць, каб у вёску прыехалі жанчыны. Адну зь іх ён гатовы прыняць і паклапаціцца пра яе. Дадае, што калі ён шукаў адзіноты ў лясах, то не казаў, што абсалютнай.

Беларус

Арцём* (імя суразмоўцы зьмененае дзеля ягонай бясьпекі. — РС) жыў у Малых Азяранах тыдзень. Ён мае намер неўзабаве вярнуцца ў вёску на доўгі час, жыць у прыбудове сядзібы Скродзкага. Будзе працаваць у яго на гаспадарцы, рабіць фізычную працу для жыхароў суседніх вёсак. Хоча разводзіць пчол і займацца апітэрапіяй — лячэньнем пчоламі. Гэтым ён займаўся на Смаргоншчыне ў сваім доме.

Суразмоўца спадзяецца, што шмат беларусаў зьедуцца ў гэтыя мясьціны і каб садзіць дрэвы, і каб ладзіць культурныя імпрэзы. Прыкладам, у суседніх Баброўніках, дзе ёсьць беларуская дыяспара і дом культуры.

«Я проста беларус, які паверыў у магчымасьць стварэньня на гэтых тэрыторыях беларускай асады — месца для рэалізацыі тых нашых памкненьняў, якія мы не пасьпелі зрабіць дома. А цяпер побач з домам будзем мець такую магчымасьць», — кажа Арцём.

Зямля

Солтыс расказвае, што ў Малых Азяранах цяпер прадаюць тры ўчасткі зямлі памерам да 2,85 гектара. Каштуюць ад 25 да 60 тысяч эўра. Хтосьці аддае на траціну таньней, чым купляў. Дамоў не прадаюць. У вёсцы шмат участкаў з занядбанымі хатамі. Але гміна ня можа іх прадаць, бо ў іх ёсьць спадчыньнікі, якія там не жывуць і якіх складана адшукаць. Солтыс хацеў бы гэтае пытаньне вырашыць.

Новым жыхарам ён прапануе працу ў сябе на полі тапінамбуру. Плюсам жыцьця ў вёсцы солтыс называе магчымасьць правесьці кабэльны інтэрнэт і тэлевізію.

Пакуль мы ходзім па вёсцы, відаць, што на ўзвышшы стаіць службовы аўтамабіль з уключанымі фарамі, імаверна, памежнікаў. Пры ад’езьдзе зь вёскі сустракаем чарговую вайсковую машыну.

На выезьдзе з Малых Азяранаў была яшчэ адна вёска — Ямашы (па-мясцоваму Ямашэ́). Яе няма ўжо 30 гадоў. Жыхары памерлі або выехалі. На ейным месцы поле і праваслаўны крыж з надпісамі па-беларуску і па-польску: «Памяці вёскі Ямашэ́».