Беларусы, якія ня могуць вярнуцца на радзіму з палітычных прычын, расказалі Свабодзе, як спраўляюцца на адлегласьці, калі бацькі ці бабулі зь дзядулямі хварэюць, як шукаюць ім сядзелак, клапоцяцца пра добры настрой і прадукты.

Бацька Эміліі жыве ў Горадні. Яму 80 гадоў. Мае анкалёгію, перажыў інфаркт. Ён забараніў дачцэ вяртацца на радзіму з ЗША. Эмілія зьехала, каб ейнае дзіця не забралі ў прытулак. З бацькам яна сустракае Новы год па тэлефоне, і плаціць сябрам, каб тыя прыглядалі за татам.

Маці Андрэя жыве ў Менску. За апошнія гады яна перанесла некалькі апэрацый. Калі яна ў шпіталі, за ейным сабачкам прыглядаюць сяброўкі. Яна не разумее, чаму сын зьехаў у Польшчу, і просіць яго вярнуцца. А Андрэй ня можа забраць яе да сябе, бо недастаткова зарабляе.

У бабулі Анастасіі цукровы дыябэт і інсульт. Яна ня ходзіць. Унучка з ЗША шукала ёй сядзелку, але не знайшла. Сваякі просяць Анастасію ня слаць ім грошы з-за мяжы, бо баяцца перасьледу.

Маці Ксеніі забываецца на простыя словы і пасаліць суп. Бацька ходзіць пад сябе. Калі ў Беларусі закрылі прыватныя пансіянаты, шукаць сядзелку давялося за лічаныя дні. Пашчасьціла ня з першага разу.

Сьвёкар Ганны хварэў на анкалёгію. Ён да апошняга чакаў, што дзеці вернуцца, але памёр на руках у чужых людзей.

Свабода расказвае, як праз палітыку дзеці апынуліся ў іншай краіне, а старыя і хворыя бацькі засталіся ў Беларусі.

Бацька забараніў ехаць у Беларусь

Эмілія* (імя зьмененае дзеля бясьпекі суразмоўцы. — РС) паходзіць з Горадні. Яна зь сям’ёй зьехала зь Беларусі ўлетку 2022 году «за лічаныя гадзіны». Жыве ў ЗША. Эмілія расказвае, што працавала ў банку, побач зь якім праходзілі пратэсты. Калі сілавікі запыталі ў яе запісы зь відэакамэраў, яна адмовіла. Дадому прыйшлі сацыяльныя работнікі і пагражалі забраць дзяцей у прытулак.

У Беларусі застаўся 80-гадовы бацька Эміліі. Праз паўгода пасьля ад’езду дачкі за мяжу ён захварэў на анкалёгію. Перажыў інфаркт і апэрацыю на сэрцы.

«Ніколі ня думала, што пакіну тату», — кажа яна.

Бацька жыве адзін, расказвае Эмілія. Ён ходзіць, сам сябе абслугоўвае. Аднак мае праблемы з памяцьцю. Не заўсёды хоча ісьці да лекараў. Яму складана гатаваць ежу, прыбіраць. Прызвычаіўся, што раней гэта рабіла жонка або дачка.

«Я ўдзячная Богу, што ён фізычна моцны на 80 гадоў. Але ён часам забывае некаторыя рэчы. Даводзіцца нагадваць яму. Я яму тэлефаную кожны дзень, зь ім размаўляю без канца. Накіроўваю яго да лекараў. Ён забывае лекі выпіць», — расказвае суразмоўца.

Эмілія дапамагае бацьку празь сяброў і знаёмых. Тыя прыходзяць некалькі разоў на тыдзень, каб прыбраць дома, пагаварыць зь ім. Наведвалі, калі ляжаў у шпіталі, прыносілі яму прысмакі. Адна зь сябровак называецца ягонай дачкой, каб лекары зь ёй гаварылі.

«Я ім плачý. Бо ня кожны чалавек прыйдзе ў свой вольны час і гатовы будзе дапамагчы. Давайце будзем шчырымі», — кажа суразмоўца.

Часам Эмілія сама дамаўляецца са знаёмымі мэдыкамі, каб прынялі бацьку. Яна не спрабавала шукаць сацыяльных работнікаў у дзяржаўных арганізацыях, бо баіцца паказаць, што застаецца на сувязі з бацькам, і гэтым нашкодзіць яму. Да бацькі дадому некалькі разоў прыходзілі супрацоўнікі Сьледчага камітэту і КДБ.

«Яны па-хамску размаўлялі з татам. Сказалі: „Мы ўсё роўна яе знойдзем. Яна ўсё роўна вернецца“. У таты здарыўся прыступ. Яго ў лякарню забралі. Пасьля гэтага я ня веру ва ўсё, што зьвязана з нашай дзяржавай. Я проста баюся. Гэта ж старыя! Нашто іх чапаць? Іх нельга! Ён мне кажа: „Дачушка, я спадзяюся, мяне не пасадзяць, 80-гадовага?“ Я паклала слухаўку і так плакала. Нават ня ведала, што яму адказаць», — кажа яна.

Эмілія мяркуе, што важна заставацца з пажылымі сваякамі на сувязі.

«Калі сям’я зьяжджае, пакідае кагосьці з бацькоў, важна тэлефанаваць без канца і даць чалавеку зразумець, што ён не адзін. Тата мне кажа: „Часам у мяне такое адчуваньне, што ты нікуды не зьяжджала. Я цябе чую кожны дзень“. Мы Новы год сустракалі зь ім па беларускім часе. Я кажу: „Гэта ж Новы год! Ты не павінен сьвяткаваць яго адзін“. Для мяне галоўнае, каб бацька адчуваў, што я зь ім, нават калі я вельмі далёка», — кажа яна.

Суразмоўца прызнаецца, што ёй складана даецца гэтая сытуацыя.

«Гэта настолькі цяжка, што не апісаць словамі. Ты ўвесь час знаходзісься ў дэпрэсіі. Бо нічога ня можаш зрабіць. Ты ня можаш прыехаць. І ведаеце, чаго я баюся? Кожны дзень я баюся, што ён не падыме слухаўку. Бо ўжо было пару разоў такое, што ён забываў тэлефон. І я падымала ўсіх, каго толькі можна. Тэлефанавала, прасіла: калі ласка, заедзьце, паглядзіце, дзе тата», — кажа Эмілія і плача.

У яе не было думак вярнуцца ў Беларусь праз сытуацыю з бацькам. Эмілія перакананая, што яе тады адразу пасадзяць у турму.

«Гэта будзе канец. Мы вернемся і мы ня вернемся. Я больш зраблю праблемаў сваёй сям’і. Я ня ведаю, што будзе з маім дзіцём у нашай краіне», — кажа яна.

Забраць бацьку ў ЗША дачка ня можа, бо ён не перанясе пералёту. Эмілія адзначае, што бацька папрасіў іх не вяртацца ў Беларусь.

«Ён мне сказаў: „Нават ня думай!“ Кажа: „Табе трэба жыць. Я аджыў сваё. Ты не павінна празь мяне вяртацца. Ты сабе ўсё сапсуеш. Потым будзеш усё жыцьцё шкадаваць“», — успамінае суразмоўца.

Эмілія лічыць гэтую сытуацыю несправядлівай.

«У чым я вінаватая? Што хацела справядлівасьці? Што выказала сваю думку, сказала „не“? Тысячы, мільёны людзей цярпяць праз сваё слова. Проста таму, што маюць сваю думку, адрозную ад думкі дзяржавы. Гэта зьнішчэньне народу», — кажа яна.

«Маці казала: „Вяртайся“»

Андрэй (мы не называем прозьвішча суразмоўцы з пытаньняў бясьпекі. — РС) зьехаў зь Беларусі, бо ўдзельнічаў у «партызанскіх акцыях» у Менску ў 2020 годзе. У 2021-м даведаўся, што ім цікавяцца сілавікі. Празь дзень выехаў зь Беларусі. Жыве ў Польшчы.

Андрэй расказаў, што на радзіме ў яго засталася маці перадпэнсійнага ўзросту. Жыве адна, мае праблемы са здароўем. Некалькі разоў за гэты час ёй рабілі апэрацыі. Андрэеву маці ў шпіталі наведвае суседка. У гэты час ейнага сабачку глядзяць сяброўкі. Андрэй кажа, што мала чым можа дапамагчы маці. Часам перадае ёй невялікія перадачы зь лекамі, вітамінамі.

«Першым часам было вельмі цяжка. Не было стоадсоткавага разуменьня ў маці, чаму я зьехаў. Яна пісала, тэлефанавала, казала: „Вяртайся“. Я ёй патлумачыў усё. Мы больш не размаўляем на гэтую тэму», — кажа Андрэй.

Ён мяркуе, што маці не да канца прыняла ягоны выбар. Дадае, што яна баіцца гаварыць пра палітыку. Дадому да маці Андрэя прыходзілі сілавікі, шукалі сына. Яна адказала, што ня ведае, дзе ён.

Суразмоўца кажа, што ня думаў вярнуцца ў Беларусь, бо разумее, што яго пасадзяць. У яго ёсьць знаёмыя, якія вярнуліся ў Беларусь праз сваякоў і трапілі ў турму. Андрэй кажа, што не шкадаваў пра свой удзел у пратэстах.

«Я разумеў, што будзе цяжка, але па-іншаму ніяк. Бо калі нічога ня зробіш, то нічога ня зьменіцца. Я не пагаджаюся з тым, што стралялі ў людзей у 2020 годзе», — кажа ён.

Вывезьці маці ў Польшчу сын ня можа. Кажа, што недастаткова зарабляе, каб яе ўтрымліваць. Мяркуе, што ёй будзе складана жыць у іншай краіне, знайсьці працу ў пажылым узросьце, вывучыць польскую мову.

«Я намагаюся проста ня думаць пра гэта. Бо разумею, што тут нічога ня зьменіш», — кажа ён.

Грошы з-за мяжы

Анастасія (Мы не называем прозьвішча суразмоўцы з пытаньняў бясьпекі. — РС) жыве ў ЗША. Выехала зь Беларусі больш за 10 гадоў таму з асабістых прычын. Аднак цяпер, мяркуе, ня можа паехаць на радзіму праз сваю грамадзкую актыўнасьць.

Анастасія расказвае, што ў Беларусі два гады таму ейная бабуля захварэла на цукровы дыябэт, у яе здарыўся інсульт. Таксама яна зламала шыйку сьцягна і перастала хадзіць. Бабуляй апякуецца маці Анастасіі.

Каб зрабіць ёй палёгку, спрабавалі знайсьці сядзелку ў дапамогу. Шукалі праз сацыяльныя сеткі, праз знаёмых. Нейкі час дапамагалі жанчыны з касьцёла. Пастаянную сядзелку так і не знайшлі. Суразмоўца мяркуе, што празь цяжкі стан бабулі. Яе трэба было мыць, пераадзяваць, варочаць.

«Яны думалі, што гэта больш прысутнічаць побач, таблеткі даць. Сем гадоў таму я дапамагала знаёмым шукаць сядзелку для ляжачага мужчыны, які ўвогуле ня рухаўся. І тады гэта была вялікая праблема. Кожныя два месяцы была ратацыя, бо яны не вытрымлівалі», — успамінае суразмоўца.

Да падзеяў 2020 году ў Беларусі працавалі прыватныя дамы для састарэлых, пасьля праз рэформы заканадаўства частка зь іх была вымушаная закрыцца. Анастасія прыпамінае, што аплата за такія паслугі была адчувальная. Праз тэлефон і email ёй ніхто там не адказаў. Ейная маці зьезьдзіла ў пансіянат.

«Памяшканьне ёй не спадабалася. Мама казала, што ў пакоі па некалькі чалавек, ложкі нізкія, як у дзіцячых лягерах. Умовы для старых людзей, якія маюць патрэбу ў пастаянным даглядзе, былі ня надта. І ў іх было рашэньне пакінуць бабулю дома», — кажа суразмоўца.

З словаў маці Анастасія ведае, што іхныя знаёмыя аддавалі ў такія дамы сваіх бацькоў і там іхняе здароўе пагаршалася: «Яны ўвогуле пераставалі хадзіць і размаўляць». Цяпер жа большасьць прыватных пансіянатаў і дамоў для састарэлых закрыліся. Анастасія думала забраць маці і бабулю да сябе ў ЗША. Аднак бабулю нельга перавозіць, і ад гэтай ідэі адмовіліся.

Унучка была гатовая афіцыйна аплачваць пансіянат або працу сядзелкі. Аднак кажа, што сваякі ў Беларусі баяцца атрымліваць грошы з ЗША на свой рахунак.

«Ты хочаш дапамагаць і нейкімі шляхамі знайсьці, як гэта рабіць, але наўпрост ты ня можаш гэтага рабіць. Усе мае родныя гавораць: ня трэба, калі ласка, каб гэта паказвалася», — перадае яна.

Яна адзначае, што сваякі баяцца гаварыць на многія тэмы онлайн, спакойна — толькі пра надвор’е. Ейныя бацькі ня могуць выехаць зь Беларусі, каб сустрэцца з дачкой у трэцяй краіне.

«Жахліва я гэта перажываю. У мяне эміграцыйны боль. З аднаго боку, я люблю месца, у якім жыву. Зь іншага боку, гэта ахвяра, якую прыйшлося прынесьці. Я ня бачыла вельмі блізкіх мне людзей гадоў 15. Мару, што, можа, калі-небудзь я іх забяру, можа, калі-небудзь мы сустрэнемся дзе-небудзь», — кажа суразмоўца.

Закрытыя пансіянаты

Ксенія* (Імя зьмененае дзеля бясьпекі суразмоўцы. — РС) жыве ў ЗША 18 гадоў. Яна ня можа паехаць у Беларусь, бо данаціла на палітвязьняў, на патрэбы Ўкраіны ў вайне.

У Менску засталіся бацькі Ксеніі, якім больш за 80 гадоў, і сястра з сям’ёй. Некалькі гадоў таму маці стала забывацца простыя словы, пакласьці соль у ежу, потым — хадзіць у прыбіральню. У яе пачалася дэмэнцыя. Спачатку бацька даглядаў жонку, але потым і ён перастаў спраўляцца.

Для маці Ксеніі знайшлі прыватны пансіянат, ён каштаваў каля 500 даляраў у месяц. Фізычна маці там было лепш, але эмацыйна цяжэй.

«Я была вельмі супраць яго. І дорага гэта было. Я тады яшчэ не працавала, сядзела зь дзецьмі... Маці стала лепш. Там кармілі 6 разоў на дзень. Дагляд быў нядрэнны. У яе галава пачала лепш працаваць, бо пастаянная камунікацыя. Яны гулялі ў гульні, канцэрты ладзілі. Але ты ня дома, гэта казённы дом. Яна была там не ў сваёй талерцы», — успамінае суразмоўца.

У пансіянаце пачалася эпідэмія каросты. Захварэла і маці Ксеніі. Яе там доўга лячылі, але не маглі вылечыць. Маці ў пансіянаце пад Менскам штотыдзень наведвала іншая дачка. Бацька быў дома адзін.

Летась большасьць прыватных пансіянатаў у Беларусі закрыліся.

«Прыйшлося маму забраць дадому. Гэта быў, вядома, шок. Бо трэба было літаральна за 1-2 дні знайсьці сядзелку. Усе хацелі знайсьці сабе кагосьці. Такая колькасьць людзей, якія шукаюць сядзелку адначасова, ускладняла справу. Там жа былі і ляжачыя людзі. Я не ўяўляю, як іх забралі. Усе на працу ходзяць», — разважае Ксенія.

Сваякі ўбачылі, што маці дома лепш, дадае суразмоўца. З адной сядзелкай ім не пашанцавала, яна прынесла шкоду бацькам. Ад яе паслугаў адмовіліся. Урэшце праз знаёмых знайшлі жанчыну, якой усе задаволеныя. Яна ў іх працуе ўжо паўгода.

Апошнім часам дэмэнцыя стала праяўляцца таксама ў бацькі Ксеніі. Спатрэбілася даглядаць адразу дваіх. За дзьвюх сядзелак, якія працуюць на зьмену, сям’я плаціць каля тысячы даляраў у месяц.

«Па 50 разоў на дзень ён садзіцца есьці. Забывае, што ён ужо еў. Пад сябе ходзіць. Яго мыць трэба кожны дзень. Тата ўпарты. Сьвятло ўключае ва ўсім доме. Газ забывае выключаць. Гэта, вядома, вельмі цяжка. Але догляд за імі ёсьць. Яны накормленыя. Сядзелка таблеткі ім дае. Яна жыве разам зь імі», — расказвае суразмоўца.

Ксенія адзначае, што складана праверыць сядзелку на адлегласьці. Хтосьці ставіць дома відэакамэры. Яна так не рабіла, давярала гэтай жанчыне, бо яе рэкамэндавалі знаёмыя.

«Кожны тыдзень мы перапісваемся. Я пытаюся, што трэба купіць з прадуктаў бацькам. Яна ім гатуе. Кожны тыдзень я тэлефаную бацькам на яе тэлефон, бо яны самі ўжо ня здольныя адказаць. Яна вельмі клапатлівая. Відаць, што перажывае. На мамчын юбілей кветкі купіла», — кажа яна.

Ксенія мяркуе, што варта шукаць сядзелку сярод знаёмых, прасіць рэкамэндацыі. Пагаварыць папярэдне, параспытваць, што яна будзе рабіць у той ці іншай сытуацыі, паглядзець, наколькі яна падабаецца агулам.

Суразмоўца адзначае, што дапамогу шукае праз сацыяльныя сеткі. Там ёй падказалі зручную дастаўку ежы для бацькі, калі ён жыў адзін. У сетках ёй таксама падказвалі добрых мэдыкаў для бацькоў. Яна заўважае, што ніколі не шкадавала пра пераезд, але жыць на адлегласьці з бацькамі ёй цяжка.

«Гэта вельмі цяжкая тэма. У мяне пачуцьцё віны. Але гэта быў мой выбар зьехаць. Вяртацца я не пляную. Яны сюды таксама не хацелі ніколі прыяжджаць, нават у госьці. Сэрца рвецца. Імкнуся пра гэта ня думаць і рабіць тое, што трэба, каб аблегчыць іхныя апошнія гады жыцьця. Штораз думаеш, што гэта апошні званок. Або апошнія кветкі, якія я замаўляю маме на дзень нараджэньня», — кажа дачка.

Яна дадае, што ў яе свая сям’я, дзеці ў ЗША.

«Я не магу на ўсё жыцьцё, пакуль бацькі жывыя, кінуць сваю сям’ю і жыць зь імі. Той, хто побач, клапоціцца фізычна, а я дапамагаю, чым магу, фінансамі», — кажа суразмоўца.

Сьвёкар, які чакаў да апошняга

Ганна Федаронак жыла ў пасёлку Варапаева на Віцебшчыне. Была назіральніцай на прэзыдэнцкіх выбарах у 2020 годзе, зьбірала подпісы за Ціханоўскую. Яе некалькі разоў затрымлівалі, завялі на яе крымінальныя справы. Пагражалі забраць 8-гадовую дачку зь сям’і.

Ганна зьехала зь Беларусі ў пачатку 2021 году. Яна кіруе прытулкам для палітуцекачоў у Варшаве, здымаецца ў сатырычных відэа, дзе камэнтуе навіны ў Беларусі і сьвеце, у ролі «бабы Галі». У Беларусі ў яе засталася хворая 80-гадовая маці, а таксама сёстры.

«За догляд я не перажываю, што маму ніхто не даглядзіць. Да яе прыяжджалі з міліцыі, ператрусы, усё гэта вось. Таму я з сваімі сваякамі зараз ня маю стасункаў, бо яны баяцца, што я „экстрэміст“. Сам Тур прыяжджаў у Варапаева маёмасьць забіраць, здымалі на АНТ», — расказвае Ганна.

Разам зь ёю выехаў муж. У Беларусі заставаўся ягоны хворы на анкалёгію бацька, які перанёс інфаркт. Яму было больш за 80 гадоў. У Беларусі сьвёкрам апекавалася Ганна.

«Калі я выяжджала, давялося пакінуць сьвёкра на чужых людзей, бо не было іншага выхаду. Мы плацілі грошы. Так і памёр чалавек на руках у чужых людзей. Прыйшлося кінуць чалавека, які інвалід, у цяжкім стане», — кажа суразмоўца.

Свёкар Ганны памёр прыкладна праз год пасьля іхнага ад’езду. Ганна кажа, што калі б ня зьехала, усё адно не магла б даглядаць яго, бо села б у турму.

«Калі вырашаецца, ці табе за краты, ці зьехаць, вядома ж, будзеш зьязджаць. Тут ужо не ідзе гаворка, што ты благі сын ці благая дачка», — кажа яна.

Калі Ганна зьяжджала, ніхто з старэйшых сваякоў пра гэта ня ведаў, яна ні з кім не разьвітвалася. Думала, што неўзабаве вернецца на радзіму.

«Вядома, чалавек стары. Ён чакаў да апошняга, што мы вернемся», — кажа суразмоўца пра сьвёкра.

Яна прызнаецца, што ўжо не спадзяецца ўбачыць і сваю маці. Кажа, што да той прыходзілі сілавікі, пагражалі, прасілі пагаварыць з дачкой.

«Жанчыне 80 гадоў, стары чалавек. Чаго вы ходзіце да яе? Чаго вы ператрус робіце? Вы ведаеце, што я зьехала, жыву ў Польшчы», — кажа Ганна.

Яна дадае, што да маці пасьля кожнага візыту сілавікоў выклікалі «хуткую».

«Старому чалавеку адзін візыт міліцыі — і ўсё. У яе ўжо рукі, ногі падгінаюцца, ціск расьце. Ня ведаеш, чым скончыцца кожны візыт, ці „хуткая“ дапаможа, ці не. Навошта хадзіць і зьдзекавацца з старога чалавека?», — кажа суразмоўца.

Пераяжджаць у іншую краіну маці таксама ня хоча, кажа Ганна. Хоча «паміраць на сваёй зямлі». Да таго ж яна б не перанесла дарогу, бо ёй цяжка паехаць нават у раённы цэнтар.

Ганна кажа, што не шкадуе пра сваю дзейнасьць у 2020 годзе. Яна не плянуе зьмяняць сваіх паводзінаў. Перакананая, што зрабіла слушны выбар для дабра сваіх дзяцей.