Праваабаронцы «Вясны» і дасьледчыкі зь Міжнароднага камітэту расьсьледаваньня катаваньняў у Беларусі прааналізавалі, як успрымаюць справядлівасьць людзі, якія перажылі катаваньні ці жорсткае абыходжаньне з боку сілавікоў у Беларусі пасьля 2020 году. У межах дасьледаваньня праваабаронцы вывучылі паказаньні амаль 600 беларусаў і беларусак.
Справаздачу па выніках дасьледаваньня прэзэнтавалі 9 сьнежня.
Паводле аднаго з аўтараў дасьледаваньня, сацыёляга Генадзя Коршунава, з 2020 году траўматычны досьвед у Беларусі атрымалі сотні тысяч чалавек. Дасьледчык спасылаецца на сотні апытаных беларусаў, якія казалі, што калі нехта з жыхароў Беларусі сам ня стаў ахвярай рэпрэсіяў, дык даведаўся пра іх ад сваякоў, сяброў, з мэдыя ці праз інтэрнэт. Дзясяткі тысяч беларусаў мусілі выехаць з краіны.
Менавіта сярод беларусаў, якія пакінулі Беларусь, дасьледчыкі правялі апытаньне, якое называюць унікальным. Агулам праз інтэрнэт, тэлефон ці шляхам «глыбокага інтэрвію» апыталі 592 беларусаў з траўматычным досьведам.
Выявілася, што рэпрэсаваныя на радзіме беларусы не забыліся пра свае траўмы і працягваюць спадзявацца на судовую справядлівасьць ды кампэнсацыю.
Большасьць вінаватых усклалі адказнасьць за гвалт пасьля 2020 году ў Беларусі на Лукашэнку
Найбольш часта вінаватым у гвалце падчас пасьлявыбарных пратэстаў 2020 году ў Беларусі апытаныя называлі Аляксандра Лукашэнку (82% рэспандэнтаў) і ўсю дзейную ўладу, сыстэму, рэжым (80%).
Таксама сярод вінаватых апытаныя называлі беларускія суды (73%), генэралаў сілавога блёку (70%), пракуратуру і Сьледчы камітэт (70%), супрацоўнікаў ІЧУ, СІЗА, калёніяў і ПУАТ (67%), усіх, хто фальсыфікаваў выбары (64%) і шараговых сілавікоў (60%).
11% апытаных усклалі адказнасьць за гвалт у Беларусі ў 2020-м на «ўсіх, хто галасаваў за Лукашэнку», яшчэ 6% лічаць адказным за гэта агулам усіх беларусаў.
Якой беларусы бачаць справядлівасьць адносна вінаватых у рэпрэсіях і тых, хто пацярпеў ад іх
У адказах на пытаньне «Якой вы бачыце справядлівасьць адносна вінаватых у рэпрэсіях?», як заўважаюць дасьледчыкі, адбіўся самы шырокі спэктар пакараньняў, прадугледжаных крымінальным заканадаўствам Беларусі, уключна са сьмяротнай карай, і нават шырэй, бо апытаныя эмігранты не выключаюць для вінаватых і дэпартацыю.
- 84% — выказаліся за тое, каб ступень віны кожнага вызначыў суд у індывідуальным парадку.
- 56% — за тое, каб усе вінаватыя панесьлі пакараньне, зьвязанае з забаронай займаць пэўныя пасады і (або) займацца пэўнымі відамі дзейнасьці.
- 47% былі за тое, каб усе вінаватыя панесьлі пакараньні, зьвязаныя з пазбаўленьнем волі (ажно да пажыцьцёвага зьняволеньня).
- 29% — каб усе вінаватыя панесьлі пакараньні, зьвязаныя з пазбаўленьнем маёмасьці.
- 16% заявілі, што для іх важным будзе сам факт прызнаньня вінаватымі, але самі вінаватыя не абавязкова павінны панесьці строгае пакараньне.
- 9% лічаць, што ўсе вінаватыя павінны панесьці фізычнае пакараньне (ажно да сьмяротнай кары).
- 2% — што ўсе вінаватыя павінны быць выдвараныя з тэрыторыі Беларусі.
Як адзначаюць аўтары дасьледаваньня, пераважная большасьць апытаных разумеюць, што пакуль прыцягнуць вінаватых у рэпрэсіях да адказнасьці ў Беларусі немагчыма.
На пытаньне, хто ў першую чаргу павінен вызначыць тып і ступень адказнасьці вінаватых у тым, што адбылося, адказы апытаных разьмеркаваліся так:
- 46% — міжнародны суд (трыбунал) для Беларусі, які трэба арганізаваць ужо цяпер,
- 34% — беларускі суд пасьля зьмены ўлады,
- 6% — суд у іншай эўрапейскай краіне ў рамках унівэрсальнай юрысдыкцыі,
- 4% — людзі, якія пацярпелі ад рук сілавікоў,
- 3% — палітзьняволеныя,
- 1% — тыя, хто найбольш пацярпеў ад рук сілавікоў.
Ва ўдзельнікаў дасьледаваньня таксама спыталі, што варта зрабіць для тых, хто зьведаў катаваньні і жорсткае абыходжаньне ў Беларусі падчас пасьлявыбарных пратэстаў 2020 году і наступных рэпрэсіяў. Дасьледчыкі адзначаюць, што ў адказах выявіліся ня толькі чаканьні пэўных матэрыяльных рэчаў, але і таго, што нельга вымяраць грашыма ці нейкімі паслугамі.
- 87% апытаных назвалі неабходнай кампэнсацыю матэрыяльнай шкоды тым, хто зьведаў катаваньні і жорсткае абыходжаньне;
- 82% — мэдыцынскую і псыхалягічную рэабілітацыю;
- 80% — рэабілітацыю пацярпелых, публічанае вяртаньне добрага імя, прабачэньні ад імя дзяржавы;
- 76% — падзеньне рэжыму Лукашэнкі;
- 76% — кампэнсацыю маральнай шкоды;
- 64% — перагляд рашэньня судоў;
- 58% — прызнаньне палітзьняволенымі ўсіх, хто гэтага заслугоўвае;
- 53% — спыненьне палітычных рэпрэсіяў і паляпшэньне ўмоваў у месцах зьняволеньня;
- 39% — іншае прызнаньне дзяржавай таго, што адбылося (напрыклад, публічная цырымонія пакаяньня аб пабудова мэмарыялу);
- 31% — атрыманьне прабачэньня ад асобаў, якія непасрэдна чынілі катаваньні і (або) жорсткае абыходжаньне;
- 28% — магчымасьць вярнуцца дадому (ці заставацца дома) без рэпрэсіяў, але пры існым рэжыме;
- 1% адказалі «нічога ня трэба, проста хачу ўсё забыць».
Псыхолягі, якія таксама бралі ўдзел у дасьледаваньні, адзначаюць вялікую важнасьць для пацярпелых ад катаваньняў перажыць свае траўмы, атрымаць прызнаньне сваёй невінаватасьці і справядлівую кампэнсацыю. Між тым паводле дасьледчыкаў, 76% апытаных імі беларусаў заявілі, што ня бачаць сэнсу шукаць справядлівасьці ў сёньняшняй Беларусі і таму спадзяюцца на міжнародныя суды ці на тое, што беларускі рэжым абрынецца і тады яны змогуць атрымаць кампэсацыю за пакуты, якія зьведалі на радзіме.
Праваабаронцы таксама адзначаюць, што дакумэнтаваньне выпадкаў катаваньняў у беларускіх вязьніцах не спыняецца, хаця ў Беларусі па фактах такіх катаваньняў не заведзена ніводнай крымінальнай справы.
З поўным дасьледваньнем «Як успрымаюць справядлівасьць людзі, якія перажылі катаваньні і/ці жорсткае абыходжаньне» можна азнаёміцца па спасылцы.
Форум