Пагаварылі зь ёю пра творчасьць, вандроўкі, пустазельле ў родных садах ды на любімых клюмбах.
«Калі я пісала „Час пустазельля“, мне здавалася важным фіксаваць тое, што адбывалася вакол мяне ў Варшаве»
— Ваша новая кніга «Час пустазельля» (разам з кнігай Альгерда Бахарэвіча «Ператрус у музэі») набрала найбольшую колькасьць галасоў у традыцыйнай апытанцы Радыё Свабода «Кніга году» ў намінацыі «проза». Як вы ўспрынялі гэтае прызнаньне?
— Колькі гадоў таму я ўдзельнічала ў такой апытанцы ў іншай ролі — як экспэртка, якая галасуе за тыя ці іншыя выданьні. І я добра ўяўляю, як адчула б зьбянтэжанасьць, калі б аўтары ўзяліся камэнтаваць мой выбар. Таму хай кніга жыве сваім, незалежным ад мяне жыцьцём.
— «Час пустазельля» — гэта першая ваша празаічная кніга для дарослых. Перад тым былі пераклады, кнігі для дзяцей, вершы. Чаму перайшлі да такой няпростай літаратурнай формы, як «дарослая проза»?
— Нягледзячы на тое, што я пачынала зь перакладаў паэзіі, увогуле я асацыюю сябе з прозай — я яе найбольш і чытала, і дасьледавала, і перакладала. А пасьля і пісала. Гісторыі пра ката Шпрота, «Марта і яе мара пра сьнег» — гэта ж проза.
Часам мне здаецца, што мая кніга вершаў «Канстытуцыя» — гэта таксама проза. І я ўсё больш разумею, што мне цікавая вялікая форма, яна дазваляе ўвесьці некалькі паралельных сюжэтаў, раскрыць гісторыю з розных бакоў. Дае магчымасьць працаваць з тым, што здаецца мне важным.
Калі я пісала «Час пустазельля», мне здавалася важным фіксаваць тое, што адбывалася вакол мяне ў Варшаве — тое, як зьмяняліся горад і сьвет, што перажывалі і пра што гаварылі людзі, што адчувала я сама. У выніку аказалася, што пісаць для дарослых мне цікавей, чым пісаць для дзяцей. Так што пакуль пляную заставацца пры «дарослай прозе».
«Пустазельле тут — яшчэ і пра нашу ўпартасьць і трываласьць, здольнасьць „прарасьці“ нават у самых неспрыяльных умовах»
— А чаму назвалі так кнігу — «Час пустазельля»? Такое вызначэньне нядаўняга часу, пражытага аўтаркай, чытачамі ўспрынялося неадназначна. Які сэнс ці код вы заклалі ў назву?
— Увогуле назву прыдумала ня я, а Ёанна Бернатовіч, перакладчыца беларускай літаратуры на польскую мову, якая пагадзілася прачытаць кнігу да друку і дала мне наконт яе карысныя парады, за што я ёй вельмі ўдзячная. Але я ні ў якім разе не хачу скідаць на яе адказнасьць перад незадаволенымі чытачамі, мне здаецца, што назва сапраўды адпавядае кнізе.
У адной зь яе частак вядзецца пра тое, што пакуль мы жывём за мяжой, нашы сады і клюмбы зарастаюць пустазельлем, пра іх больш няма каму клапаціцца. І ў той жа час пустазельле для мяне — не адмоўны вобраз. Гэта вельмі жывучыя расьліны, якія першымі асвойваюць апусьцелыя абшары, насеньнем пустазельля харчуюцца птушкі, у пустазельлі селяцца насякомыя. Таму пустазельле тут — яшчэ і пра нашу ўпартасьць і трываласьць, здольнасьць «прарасьці» нават у самых неспрыяльных умовах.
«Напісаць кнігу пра беларуска-лацінаамэрыканскія сувязі — гэта мая мара»
— Вялікую цікавасьць чытачоў выклікалі летась вашы падарожныя нататкі з вандровак па Лацінскай Амэрыцы. Яны чакаюць працягу і асобнай кнігі. Ці маюць спадзеў?
— Напісаць кнігу пра беларуска-лацінаамэрыканскія сувязі — гэта мая мара, але пакуль у мяне яшчэ недастаткова матэрыялу.
Падчас падарожжа я пабывала ў некаторых мясьцінах Карласа Шэрмана — у Мантэвідэа, дзе ён нарадзіўся (два эсэ пра гэта надрукавала «Будзьма»), а таксама ў Буэнас-Айрэсе, куды пераехала яго сям’я і дзе ён жыў да эміграцыі ў Беларусь. Таксама я зьезьдзіла ў горад Вільля Карляс Пас (ці Віша Карляс Пас, як вымаўляюць гэтую назву аргентынцы) у правінцыі Кордаба, дзе пражыў свае апошнія гады Флярыян Чарнышэвіч, польскі пісьменьнік, аўтар рамана «Надбярэзінцы», які нарадзіўся на тэрыторыі сучаснай Беларусі і шмат пісаў пра родныя мясьціны. Але для кнігі, якую я задумала, гэтага мала, трэба зрабіць яшчэ шмат дасьледаваньняў і інтэрвію, прачытаць шмат кніг, трапіць у Чылі, Бразылію, а таксама ў некаторыя аргентынскія гарады, да якіх я летась не даехала. Так што, думаю, гэта яшчэ ня блізкая пэрспэктыва.
— Многія чытачы спадзяюцца ўбачыць у вашых лацінаамэрыканскіх нататках сьляды легендарнага паэта і перакладчыка, аднаго з заснавальнікаў Беларускага ПЭН-цэнтру Карласа Шэрмана. Ці знайшлі вы іх там? Ці пра гэтыя пошукі будзе новая кніга?
— Першапачаткова маёй ідэяй было знайсьці вуліцы і дамы, якія Карлас Шэрман згадвае ў сваіх мэмуарах «Блуканец», а таксама ў кнізе «Таямніцы почырку», паглядзець, як яны выглядаюць цяпер, і пасьля напісаць пра гэта эсэ. Аднак Шэрман не заўсёды падае дакладныя адрасы, так што некаторыя пошукі ператварыліся ў квэст, некаторыя скончыліся нічым. А некаторыя прывялі да незвычайных знаёмстваў, прынесьлі нават больш, чым я чакала.
У выніку матэрыялу набралася шмат, і я паціху ім займаюся. Гэта будзе некалькі эсэ, зь якіх я пляную скласьці пасьля разьдзел кнігі. Але пакуль не хачу выдаваць таямніц — у асноўным гэта доўгія гісторыі, і над імі яшчэ трэба як сьлед папрацаваць, каб яны чыталіся сапраўды цікава.
«Сувязь зь Беларусьсю для мяне цяпер магчымая толькі праз інтэрнэт»
— Вашыя кнігі цяпер выдаюцца за мяжой. А ці трапляюць яны ў Беларусь? Ці ёсьць у вас сувязь з чытачамі з радзімы? І што для вас яна значыць?
— 2023 — першы год, калі ў Беларусі ня выйшла ніводнай кнігі з маімі тэкстамі, уласнымі ці перакладнымі. У 2022-м былі, напрыклад, тры такія кнігі. Пры гэтым я ўсё больш разумею, наколькі важная для мяне прысутнасьць у літаратурным полі ўнутры Беларусі. Але гэтая мяжа робіцца для мяне ўсё больш непранікальнай, я нічога не магу з гэтым зрабіць.
Я ня ведаю, ці шмат кніг — маіх ці ўвогуле — трапляе цяпер з-за мяжы ў Беларусь, прывезьці кнігі адтуль нашмат прасьцей, чым туды. Нешта, напэўна, трапляе, хаця, вядома, ня ўсё. Сувязь зь Беларусьсю для мяне цяпер магчымая толькі праз інтэрнэт.
— Чаго чакаеце ў новым годзе для сябе асабіста, вашых чытачоў і Беларусі?
— Баюся, што нечага чакаць у такі час, для сябе ці для іншых, — гэта вялікая саманадзейнасьць. Таму я нічога не чакаю, а зьбіраюся рабіць тое, што магчыма, і спадзявацца на тое, што ад мяне не залежыць.
