— Што здараецца з украінцамі, якія былі вывезеныя на тэрыторыю Расеі? Ці могуць яны адтуль выбрацца?
— Расейскія ўлады не забараняюць зьехаць. Але праблемы ў гэтых людзей, калі яны жадаюць выехаць, узьнікаюць вельмі сур’ёзныя. Па-першае, у некаторых няма замежных украінскіх пашпартоў. Калі такога замежнага пашпарта няма, то чалавек з Расеі можа паехаць з унутраным украінскім у Беларусь або ў Грузію. Але Грузія ўжо стала такім своеасаблівым «мяшком», бо далей выбрацца немагчыма. Там ужо больш за 30 тысяч украінцаў, і большасьць зь іх ня ведае, што ім рабіць.
Акрамя таго, у многіх украінцаў, якія былі вывезены ў Расею, няма грошай. І для таго, каб купіць білеты, нават пры наяўнасьці дакумэнтаў, гэтыя грошы неабходна недзе знайсьці. Украінскія банкаўскія карткі ў Расеі не працуюць. Людзі, якія сьпешна грузіліся ў аўтобусы, часам пад рулямі расейскіх салдатаў, проста не змаглі ўзяць з сабой усё неабходнае, у прыватнасьці грошы.
Калі гаварыць пра тое, што рабіць далей, то далей, вядома, з Расеі трэба выяжджаць. Але для таго, каб гэта ўдалося, неабходна дапамога ўкраінцам, якія цяпер знаходзяцца ў Расеі.
— Яе хтосьці дае, гэтую дапамогу?
— Так. Ужо згадваліся расейскія праваабаронцы, якія дапамагаюць украінцам: дапамагаюць грашыма, дапамагаюць вырашаць праблемы з дакумэнтамі. У многіх рэгіёнах Расеі ёсьць праваабарончыя групы ці дабрачынныя арганізацыі, якія дапамагаюць украінцам. Некалькі дзён таму мы размаўлялі онлайн зь вялікай колькасьцю расейскіх праваабаронцаў з розных рэгіёнаў — ад Далёкага Усходу да Санкт-Пецярбургу, — якія гэтым займаюцца.
— Міхаіл, на вашую думку, навошта наагул Расея вывозіць украінцаў на свае тэрыторыі?
— Тут ёсьць некалькі намераў, я б так сказаў. Першы: падчас фільтрацыі расейскія ўлады спрабуюць знайсьці людзей, якіх яны ў будучыні выкарыстаюць у паказальных палітычна матываваных працэсах. Ёсьць ужо плян: ня менш за 200 крымінальных спраў аб так званых злачынствах супраць народу Данбасу. Тое ж самае, дарэчы, робіцца цяпер з украінскімі ваеннапалоннымі. Іх, як гавораць на турэмнай мове, прэсуюць для таго, каб дабіцца паказаньняў і ініцыяваць гэтыя крымінальныя справы.
Другая задача — гэта наданьне грамадзянства тым украінцам, якія гэтага захочуць або якіх атрымаецца да гэтага прымусіць, паставіўшы проста ў бязвыхадную сытуацыю. Летась, у 2021-м, Расея выдала рэкордную колькасьць расейскіх пашпартоў, гэта значыць прыняла рэкордную колькасьць людзей у грамадзянства — 735 тысяч. Гэта пакрывае натуральнае зьмяншэньне насельніцтва Расеі, дастаткова вялікае, на 600 тысяч чалавек у год памяншаецца насельніцтва гэтай краіны. Таму адна з задач — гэта вырашэньне дэмаграфічнай праблемы.
— Проста рабіць сваімі грамадзянамі ўкраінцаў? Гэта забаронена, як я разумею, міжнародным заканадаўствам. Гэта ж расцэньваецца як ваеннае злачынства ці не?
— Так, безумоўна. Ёсьць Жэнэўскія канвэнцыі, якія былі прыняты яшчэ ў 1949 годзе. Там крыху састарэлая мова, але там ёсьць такі дакладны тэрмін — «вываз насельніцтва дзяржавай-акупантам». Дык вось, вываз насельніцтва катэгарычна забаронены, і так, ён зьяўляецца ваенным злачынствам. І ў многіх выпадках мы можам гаварыць менавіта аб прымусовым вывазе насельніцтва, таму што дакладна вядома: многія ўкраінцы ня ведалі, куды іх вывозяць. Да іх проста прыйшлі, сказалі, што тут небясьпечна, расейскія салдаты вывелі іх, пасадзілі ў аўтобусы і кудысьці адправілі. Пасьля яны апынуліся на тэрыторыі Расейскай Фэдэрацыі.
Гэта менавіта тая сытуацыя, якую міжнароднае права вызначае тэрмінам «вываз насельніцтва». Мы ня можам сказаць у працэнтах, якая доля людзей добраахвотна паехалі ў Расею (магчыма, такія ёсьць) і якая доля тых, каго вывезьлі прымусова. Але такіх вельмі шмат.
Вайна Расеі супраць Украіны
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам. Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы пачалі бамбаваць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- 17 лістапада Джо Байдэн зьняў абмежаваньні на нанясеньне ўдараў амэрыканскай дальнабойнай зброяй па тэрыторыі Расеі.
- З прыходам да ўлады ў ЗША Дональда Трампа рэзка актывізавалася тэма магчымых мірных перамоваў. Прэзыдэнт ЗША абнавіў свае патрабаваньні да эўрапейскіх краінаў-сяброў NATO павялічваць выдаткі на абарону. Таксама палітык заявіў, што хоча, каб Украіна дала Злучаным Штатам кантроль за сваімі радовішчамі рэдказямельных выкапняў у абмен на фінансавую падтрымку яе ваенных дзеяньняў супраць Расеі.
- У ноч на 14 лютага Расея бесьпілётнікам атакавала Чарнобыльскую АЭС, на саркафагу над разбураным у 1986-м пры чарнобыльскай катастрофе энэргаблёку пачаўся пажар, які ня могуць патушыць некалькі дзён.
- 12 лютага 2025 Трамп пагутарыў па тэлефоне з Пуціным, і 18 лютага 2025 году ў Эр-Рыядзе (Саудаўская Арабія) пачалася двухбаковая сустрэча з удзелам дзяржаўнага сакратара ЗША Марка Рубіё і кіраўніка МЗС Расеі Сяргея Лаўрова. Украіна на перамовы не запрошаная. Перад гэтым у Мюнхэне (Нямеччына) і Парыжы (Францыя) адбыліся, адпаведна, канфэрэнцыя па бясьпецы і саміт вядучых краінаў ЭЗ, але на іх так і ня выпрацавалі пляну доўгатэрміновай падтрымкі Ўкраіны. Акрамя таго, Вугоршчына — сябра Эўразьвязу, NATO і пры гэтым ляяльная да Расеі — дыстанцыявалася ад абмеркаваньня далейшай вайсковай дапамогі Кіеву, абвінаваціўшы іншыя краіны ў падбухторваньні далейшай вайны.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
