Цырымонія ўганараваньня пройдзе ў лістападзе. Але мы вырашылі не чакаць, а цяпер распытаць ляўрэатку пра яе вандроўнае жыцьцё, замежныя кнігі і думкі пра вяртаньне-невяртаньне на радзіму.
Пра аўстрыйскую прэмію і кнігі ў замежжы
— Спадарыня Вольга, віншуем вас з прэміяй. За якія вашы творы вам яе прысудзілі? Дзе яны надрукаваныя ці выдадзеныя? І, калі ласка, раскажыце нашым чытачам крыху пра саму гэтую ўзнагароду, якую вам прысудзілі ў аўстрыйскім Грацы.
— Дзякуй! Прэмія «Чырвоны клён» (Rotahorn) была заснаваная ў 2011 годзе ў Грацы спадаром Гансам Ротам (Hans Roth), аўстрыйскім бізнэсмэнам і мэцэнатам, і ўручаецца штогод сумесна з часопісам Manuskripte (рэдакцыя якога таксама месьціцца ў Грацы), таму што ляўрэаты выбіраюцца зь ліку тых, хто друкаваўся на старонках гэтага часопіса. У прэміі два месцы, так бы мовіць, і прысуджаецца яна як прызнаньне таленту і свайго кшталту падтрымка літаратарам.
— Грацкая пісьменьніца Гапеева. Так напісала аўстрыйская прэса ў паведамленьні пра ваша ляўрэацтва. Вы сапраўды ўжо аўстрыйская, а не беларуская літаратарка?
— Тут яны мелі на ўвазе трошку іншае, а менавіта, што я была на пісьменьніцай стыпэндыі ў горадзе Грац у 2019–2020 гадах. Гэта адмысловая стыпэндыя, якая даецца на год, і ты жывеш і пішаш у Грацы гэты час. Так што я па-ранейшаму беларуская аўтарка.
— Што і як вас яднае цяпер з Аўстрыяй? Месца жыхарства? Публікацыі? Кнігі?
— Кнігі і публікацыі, так. Мае абедзьве нямецкамоўныя кніжкі (пераклады) выйшлі менавіта ў аўстрыйскіх выдавецтвах. Выдавецтва «Дрошль» (Droschl Verlag) выдала мой раман «Кэмэл-Трэвэл» у перакладзе Томаса Вайлера, а выдавецтва «Тангойзэр» (Thanhäuser Verlag) — зборнік паэзіі «Mutantengarten» («Сад мутантаў»), у перакладах Матыяса Гёрыца, Ульяны Вульф і Мартыны Якабсан.
— І, дарэчы, якія яшчэ вашы кнігі, на якіх мовах і ў якіх краінах выдадзеныя?
— Ужо ўзгаданыя гэтыя дзьве ў Аўстрыі. Таксама выйшла кніжка паэзіі «In My Garden of Mutants» («У маім садзе мутантаў») у Брытанскім выдавецтве ARC, пераклад Эні Рутэрфорд. Раней выходзіў «Сумны Суп» у Санкт-Пецярбургу. У Славеніі і Бэльгіі — невялічкія кніжыцы зь некалькімі вершамі, якія былі надрукаваныя пад адмысловыя фэстывалі.
— Вы вельмі актыўна выдаяцеся і ў Беларусі. Летась зьявіліся адразу дзьве вашы кнігі — паэтычная «словы якія са мной адбыліся» і дзіцячая «Адна шкарпэтка і іншыя гісторыі», а сёлета новая празаічная «Самота, што жыла ў пакоі насупраць». Што для вас цяпер прыярытэтнае: новыя беларускамоўныя творы ці пераклады і раскрутка за мяжою ўжо напісаных?
— Прыярытэтнае — пісаць, ствараць, думаць пра новыя кніжкі, якія могуць зьявіцца. Але пераклады твораў — гэта таксама праца, і немалая, можа нават яна займае больш часу, чым напісаньне самога твору. Так што ўсе кірункі істотныя ў творчасьці. І за мяжой я выдаю ня толькі тое, што ўжо было выдадзена ў Беларусі. Напрыклад, ёсьць вершы, якія ўжо выйшлі на нямецкай мове, як часопісная публікацыя, але па-беларуску я іх яшчэ нідзе не друкавала.
Пра вандроўнае жыцьцё і беларускую мову
— Дзе вы жывяце пасьля Грацу? І як уплывае перамяшчэньне па сьвеце на ваша творчае пачуваньне?
— Жыла ў розных месцах у Аўстрыі і Нямеччыне, цяпер у Мюнхэне. Ня тое каб я перамяшчалася па сьвеце, але так, у Менску не была з 2019-га, і ўвесь гэты час даводзілася часта мяняць месцы пражываньня. Гэта мяне шмат чаму навучыла, у прыватнасьці, не прывязвацца ні да чога, мець як мага менш рэчаў і давяраць сусьвету і сабе. Шмат думак пра дом, што гэта, дзе ён, ці абавязкова ён павінен быць матэрыяльны, у адным месцы? Думаецца, усё гэта адбіваецца і на маёй творчасьці, як і пра што я пішу.
— Ці хапае вам за мяжой беларускамоўных стасункаў?
— У прынцыпе, так. Здараюцца дні ці пэрыяды, калі я часьцей размаўляю і стасуюся па-беларуску. Але з узростам колькасьць стасункаў як такая значна менее, і іхняя важнасьць для чалавека зьніжаецца, такая сабе асаблівасьць сацыяльных паводзінаў, якую мы падзяляем з прыматамі. Бываюць дні і тыдні, калі я нікога ня бачу і ні з кім не размаўляю, але гэта мяне не бянтэжыць, і я добра пачуваюся ў самоце.
Пра сум па радзіме
— Па чым родным найбольш сумуеце?
— Па пэўных стравах, якія гатуе мама, па бабулінай печцы і грыбным «паляваньні».
— Ці цягне вас цяпер на радзіму? Ці думаеце вяртацца? Калі так, то калі і пры якіх умовах?
— На радзіму — так, у дзяржаву — не. Пакуль у мяне праца і абавязкі па-за межамі Беларусі. У сёньняшнім сьвеце геаграфія — рэч адносная. Я нічога не пляную і не загадваю.
— Як адбіліся ў вашай творчасьці падзеі апошніх 15 месяцаў у Беларусі? Прапануйце, калі ласка, нашым чытачам нешта з напісанага пад іх уражаньнем.
— Фармулёўка «напісана пад уражаньнем» — здаецца, не зусім тое, што я адчуваю. Уражаньне — гэта нешта ад падзеі, дзе ёсьць завершанасьць. У нашай сытуацыі — гэта пакуль працэс, і, пэўна, таму гэта ня «ўражаньне» для мяне, а пражываньне пэўнага этапу, сьведкамі якога сталіся мы ўсе. Пра гэта былі ў мяне эсэ, думаю, іх можна знайсьці ў сеціве. А верш такі:
няпростая арытмэтыка
тыя каму сёньня за восемдзесят
памятаюць як па начох раптам зьнікалі суседзі
сваякі рабіліся ворагамі народу
— людзі зь няправільнымі прозьвішчамі
небясьпечнымі ідэямі
шкоднымі кніжкамі
і ня тымі мовамі
і амаль у кожнага ў доме жыў малы гадаванец
па мянушцы strach
тыя каму сёньня за шэсьцьдзесят
памятаюць як з чорна-белых экранаў
распавядалі пра краіну дзе яны жылі
дзе можна было шмат чаго
можна было любіць урад і захапляцца спортам
можна было шанаваць гісторыю сапраўдную з часоў новай улады
можна было маўчаць
можна было ня думаць
і канечне можна было не пакідаць межы краіны, гораду і кватэры
бо дзяржава заўсёды праявіць клопат
будзе чытаць газэты і кніжкі, выкрэсьліваючы зь іх шкодныя словы
складзе сьпіс небясьпечных прафэсій
каб ня дай божа не былі жанчыны
цесьлярамі вадалазамі або мулярамі
увядзе сьмяротнае пакараньне
адашле незадаволеных куды падалей
праца на сьвежым паветры сярод стэпаў мацуе характар
тыя каму сёньня пад сорак
трыццаць год таму яшчэ чыталі казкі і можа быць верылі
дабро пераможа
але што дабро для аднаго — гора для іншага
і вось яны дзе вочы панясуць трапляюць у загадкавы лес
там баба яга і кашчэй бесьсьмяротны не пераносяць духу жывога
хатка на курыных ножках
зачараваныя зьверы якія некалі былі людзьмі
у гэтым лесе гадуецца strach
той самы што потым жыве па дамах і кватэрах
у гэтым лесе так лёгка згубіцца забыцца
і стоячы перад валуном на скрыжаваньні выбраць дарогу
што станецца лябірынтам і праз трыццаць год
зноў прывядзе туды дзе валун
і тыя каму сёньня пад сорак зьдзівяцца
як зьмянілася навакольле
налева пойдзеш — кветкі буяюць
направа павернеш — не зьлічыць галасоў птушак
і толькі іхняя дарога — стужка мёбіюса
тут па-ранейшаму
можна любіць урад і захапляцца спортам
можна шанаваць гісторыю з часоў апошняй вайны
можна маўчаць
можна ня думаць
і можна не пакідаць межы краіны, гораду і кватэры
бо толькі дзяржава праявіць клопат
таму яна
не перастане правяраць газэты і кніжкі
не адменіць сьпіс шкодных прафэсій
не скасуе сьмяротнага пакараньня
і гэтак жа будзе лекаваць нязгодных звозячы іх на шпацыр у лес
у граматыцы гэтай краіны
усяго два лады
нехта абірае для жыцьця ўмоўны
нехта — загадны
на вуліцах гэтай краіны няма бяздомных людзей і сабакаў
няма гандляроў і пікетаў
чысьціня і парадак
цешацца замежнікі
ганарацца мясцовыя
быццам не заўважаючы, як людзі ў форме закідваюць у цягнік бадзягу
гэтая чысьціня — беспаветраная прастора
дзе нічога жывога
дзе адно
ЧЫСЬЦІНЯ
і
STRACH
што спыніў гадзіньнік на лічбах 19:95
і пакуль на мапах зьмяняліся контуры
зьнікалі дзяржавы і зьяўляліся новыя
на палях менела матылькоў
палёт парушынкі адлегласьцю ў трыццаць год
хто прыгадае
