Пра тое, ці выйдуць беларусы на вуліцы сваіх гарадоў цяпер, а таксама пра санкцыі Захаду супраць рэжыму Аляксандра Лукашэнкі, канал «Настоящее время» пагутарыў з кіраўніком Беларускага свабоднага тэатру, адным з кіраўнікоў Беларускага фонду культурнай салідарнасьці Мікалаем Халезіным.
— Адзін з адвакатаў па справе супраць Аляксандра Лукашэнка сказаў, што яна не азначае, што заўтра Лукашэнку будуць судзіць у Беларусі. Але само расьсьледаваньне, на яго думку, — важны знак для Беларусі. Як вы думаеце, для Менску гэта знак аб чым?
— Насамрэч я думаю, што ён ужо даўно гатовы да такіх навінаў, паколькі ў вялікай колькасьці краінаў праходзяць цяпер і кансультацыі, і ўжо нават і вытворчасьць па справах, зьвязаных з гвалтам у Беларусі. Напрыклад, у Брытаніі працуе вялікая адвакацкая група, якая вядзе справу супраць беларускіх уладаў па прымусу да эміграцыі. У іншых краінах па ўнівэрсальнай юрысдыкцыі вядуцца самыя розныя кейсы. Таму, па сутнасьці, проста немцы пасьпелі стаць першымі, хто гэта фармалізаваў і давёў ўжо да працэсу, скажам так, не крымінальнага, а працэсу, які запушчаны і які будзе прыносіць свае вынікі.
— Якія пэрспэктывы могуць быць у гэтай справы?
— Самыя розныя. Напрыклад, мы адкрывалі такую ж справу ў Лёндане ў 2011 годзе, па якой былі абвінавачваньні па шэрагу сілавікоў і па Аляксандру Лукашэнку. І мы былі ў кроку ад арышту тагачаснага міністра ўнутраных спраў Куляшова, які прыляцеў у Францыю, але нам перашкодзілі фармальныя прычыны, якія былі хутчэй палітычнымі, чым юрыдычнымі. Але гэта магло адбыцца, і ўжо наш адвакат накіраваў тады справу ў кампэтэнтныя органы, але было прынятае палітычнае рашэньне не арыштоўваць тады міністра ў Францыі.
Але цяпер можна чакаць любых рашэньняў, таму што ўсе ўжо стаміліся ад Лукашэнкі і ад таго, што ён робіць. Усе стаміліся ад таго, што ніхто ня можа прыняць ніякіх мер па яго, скажам так, лякалізацыі, таму, вядома, можна чакаць цяпер такіх спраў у пэрспэктыве.
— Аляксандар Лукашэнка цяпер наогул можа езьдзіць у Эўропу?
— Не, па той інфармацыі, якую мы атрымліваем ад кіраўніцтва Эўразьвязу і ад іншых краін, якія знаходзяцца ў Эўропе, але не ўваходзяць у Эўразьвяз. На самай справе ніякіх кантактаў няма і быць ня можа, паколькі чалавек нелегітымны, ён узурпатар улады, велізарная колькасьць кейсаў, якія ў тым ліку, што мы зараз гаворым у Нямеччыне, якія цяпер разглядаюцца, і, вядома, ніхто ня хоча яму падаваць рукі, безумоўна.
Нават яго міністар замежных спраў Уладзімір Макей, калі яму трэба было зараз паляцець у Эўропу, каб паспрабаваць разруліць нейкія працэсы, ён прыляцеў у Швэйцарыю, але падстава быў зноў-такі сумная — Чырвоны Крыж хацеў адабраць статус у беларускай арганізацыі Чырвонага Крыжа. Там ён сустрэўся зь імі, са спэцдакладчыкам ААН па Беларусі, які яго проста адчытаў, і плюс сустрэўся з кімсьці з кіраўніцтва Швэйцарыі на прадмет вызваленьня з турмы грамадзянкі Швэйцарыі — вось, уласна кажучы, і ўвесь пакет, які ён змог напрацаваць. Але гэта ніякага не дачыненьня ня мае наогул да функцый міністра замежных спраў.
— А Лукашэнку могуць арыштаваць ў якой-небудзь краіне? Гэта магчыма?
— Так, але як толькі ён зразумее, што такое дапушчальна, ён ня будзе прадпрымаць ніякіх візытаў. Я нават думаю, што гэта можа абмежавацца толькі Расеяй і больш ніякай з краін, таму што рызыкі досыць высокія.
— Апазыцыя абвясьціла акцыі пратэсту на 9 траўня. Вы чакаеце, што яны будуць масавымі?
— Масавых акцый цяпер ня будзе проста з прычыны таго, што за любую найменшую прэтэнзію да ўлады чалавеку зараз даюць крымінальныя тэрміны і адпраўляюць у калёнію. Таму гэта цяпер як бы наша жаданьне, каб акцыі адбыліся, ня будзе падмацавана дзеяньнем пры тым, што калі мы гаворым пра пратэст, то пратэст ніякім чынам не паменшыўся.
Гэта значыць, калі кажуць «пратэст зьдзьмуўся» і іншае, гэта ўсё такое глупства, таму што Лукашэнка ня ў стане адыграць нічога, ён ня ў стане адбіць свой рэйтынг або вярнуць папулярнасьць, і нават вярнуць хоць бы 1% — гэта немагчыма, таму што на сёньняшні дзень гэта чалавек, які абсалютна страціў давер грамадзтва.
Гэта штыкі, ён спрабуе ўтрымацца на штыках, што можа працаваць толькі ў кароткатэрміновай пэрспэктыве, таму што некарэктныя параўнаньні з Паўночнай Карэяй, Кубай або Вэнэсуэлай проста разьбіваюцца, таму што гэта не тыя аналягі, якія мы можам разглядаць. Беларусь — гэта ня востраў, Беларусь — гэта краіна, у якой усё-такі ёсьць доступ да свабоднай інфармацыі, гэта краіна, якая знаходзіцца ў цэнтры Эўропы, і гэта зусім іншыя альгарытмы працы.
— Як вы ацэньваеце міжнародны ціск на Лукашэнку? Ён ўзмацніўся?
— Калі мы гаворым пра міжнародны ціск, то, на жаль, цяпер, калі і можна казаць пра ўзмацненьне ціску, то над гэтым працуюць выключна Злучаныя Штаты. Эўразьвяз не працуе па гэтым кірунку.
І мне здаецца, што гэта стратэгічная памылка ЭЗ. Яны выбралі тактыку чатырох крокаў і завісьлі на першым кроку, які называецца «Чакаем і глядзім» — Wait and see. То бок, гэта, па сутнасьці, тактыка назіраньня за злачынствам, таму што колькасьць злачынстваў, якія творыць ўлада, расьце. А Эўразьвяз ня ў стане павярнуцца і хутка прыняць рашэньне.
Калі казаць глябальна, то гэта наогул праблемы Эўразьвязу, паколькі ён ствараўся для свабодаў эканамічных, але не палітычных. І пакуль няма альгарытму прыняцьця палітычных рашэньняў, таму што ўсе гэтыя спробы — кансалідавана 27 краін галасуюць адначасова і кажуць «так» — яны не прыводзяць ні да чога. Таму што ў кожнай з гэтых краін, ня ў кожнай, а хоць бы нават у пяці краін ёсьць зацікаўленасьць у нейкіх камэрцыйных праектах зь Беларуссю, то яны будуць вельмі доўга думаць, галасаваць, і дазваляць уводзіць санкцыі вялікім блёкам.
А калі мы гаворым пра палітычныя рашэньні, якія трэба прымаць проста воляю кіраўніцтва, то, у прынцыпе, вось у іх ёсьць нейкія пэрспэктывы. І таму чацьвёрты пакет санкцый будзе, але вось выклікалі яны зараз гнеў беларусаў тым, што адклалі яго прыняцьце. І атрымліваецца, што, маючы ўсе дакумэнты на руках з кастрычніка 2020 году, чацьвёрты пакет санкцый не прыняты дагэтуль.
