Лінкі ўнівэрсальнага доступу

«Каб пісаць культавы раман, ён купіў тут стол». Краязнаўца расказвае, чаму Рагачоў вабіў Караткевіча


Рагачоў. Уладзімер Караткевіч з родзічамі і сябрамі.
Рагачоў. Уладзімер Караткевіч з родзічамі і сябрамі.

«Груша цьвіла апошні год». Хто ня памятае гэтых шчымлівых словаў, якімі пачынаецца культавы раман Уладзімера Караткевіча «Каласы пад сярпом тваім»! Але ня ўсе ведаюць, што грушу пісьменьнік не прымроіў, а бачыў яе наяве на стромым беразе Дняпра ля вёскі Азярышча пад Рагачовам. Яе такі змыла паводкай, а на тым месцы цяпер ляжыць валун са словамі з «Каласоў…».

Пра месца і ролю Рагачова ў жыцьці і творчасьці Ўладзімера Караткевіча распавядае краязнаўца Андрэй Чарняўскі.

– Уладзімер Караткевіч і Рагачоў. Што іх зьвязвала, спадар Андрэй?

– У Рагачове быў і ёсьць дом дзеда пісьменьніка па маці — Грынкевіча Васіля Юльянавіча. Але Караткевіч прыяжджаў ужо да Ігара Васільевіча Грынкевіча, сына дзеда Васіля. Асабліва часта бываў Караткевіч у Рагачове ў 1960-м, пачатку 1970-га. У тыя часы яшчэ жылі людзі, якія ведалі шмат паданьняў, гісторый, казак. Былі паляўнічымі, рыбаловамі, добра сьпявалі. Ведалі рагачоўскія стравы і напоі! Сярод сяброў дзядзькі, а потым і Караткевіча былі людзі зь мясцовай шляхты, Клятэцкія, Гансоўскія.

У вёсцы Азярышча жыў бакеншчык Васіль Кірэйшын, таксама добры знаёмы пісьменьніка. А з сынам бакеншчыка Мікалаем Кірэйшыным яны сябравалі ўжо ў Менску. Тут яго вабіла вёска зь беларускай мовай і яшчэ жывымі традыцыямі. Гэтыя людзі перажылі некалькі войнаў, зьмены ўладаў, зь імі было пра што гаварыць, а галоўнае — слухаць і запісваць. Вярнуліся ў Рагачоў і некаторыя габрэйскія сем'і, гісторыі якіх можна было слухаць бясконца.

Маці пісьменьніка любіла Рагачоў, Кісьцянёўскі парк… У тыя часы Рагачоў быў невялікім мястэчкам з Дняпром і Друцьцю, старыцамі Дняпра, лугамі, лясамі, вёскі яшчэ жылі…

А кіраўніка паўстаньня 1863-га на Рагачоўшчыне Грыневіча Караткевіч лічыў сваім далёкім продкам. І ў цэлым Рагачоў — старажытны горад, які вабіў пісьменьніка. У людзей, якія жывуць на Дняпры, асаблівыя характары і душа.

Апошні раз Караткевіч наведаў Рагачоў у чэрвені 1984-га, заехаў і ў вёскі, якія былі дарагія яму: Збароў, Кісьцяні, Азярышча… Але настрой пісьменьніка ў той час быў даволі сумны.

Яскрава сьведчыць пра сувязь Караткевіча і Рагачова адзін зь яго аўтографаў: «Дарагому дзядзьку Ігару, майму другому бацьку. Ул. Караткевіч. 15 мая 1981 г.».

Фота друкуецца ўпершыню. Рагачоў. Караткевіч зь сябрам дзядзькі Ігара Грынкевіча
Фота друкуецца ўпершыню. Рагачоў. Караткевіч зь сябрам дзядзькі Ігара Грынкевіча

Якія творы былі напісаныя Ўладзімерам Караткевічам у Рагачове? Як адбіліся на іх тамтэйшыя рэаліі?

— Для мяне больш важнае пытаньне, у якіх творах пісьменьніка згадваецца Рагачоў і Рагачоўшчына. Для краязнаўцаў Рагачова неверагодная «Ладзьдзя Роспачы». Там ёсьць сапраўдныя месцы, помнікі гісторыі, падзеі.

Побыт Караткевіча ў Рагачове стаў асновай для зьместу дзявятага разьдзелу яго рамана «Нельга забыць» («Леаніды ня вернуцца да зямлі»). У рамане Караткевіч так дакладна апісаў дуэль, што гэтае месца вельмі лёгка знайсьці і цяпер.

Пачатак рамана «Каласы…» прыйшоў у галаву пісьменьніку 7 жніўня 1959 году ў вёсцы Азярышча пад Рагачовам. Каб працаваць над гэтым творам, пісьменьнік купіў сабе стол у Рагачове.

«Віно дажджоў», «Сівая легенда», «Чазенія», «Зямля дзядоў»… Вершы, сцэнарыі часткова альбо цалкам пісаліся ў дзедавай хаце.

Кніга з дому Ўладзімера Караткевіча ў Рагачове.
Кніга з дому Ўладзімера Караткевіча ў Рагачове.

— Вы праводзіце экскурсіі па любімых мясьцінах Караткевіча на Рагачоўшчыне? Калі ласка, зрабіце кароткую вандроўку для нашых чытачоў.

— На жаль, экскурсій я не праводжу, бо ў мяне няма ліцэнзіі. Проста для прыхільнікаў творчасьці пісьменьніка раблю сяброўскія вандроўкі. Віртуальная вандроўка не адлюструе той дух, які адчуваеш непасрэдна ў Рагачове. Таму проста пералічу аб’екты, зьвязаныя з Караткевічам і яго творчасьцю:

  • Замкавая гара («Ладзьдзя Роспачы»)
  • месца былой гімназіі (вучылася цётка пісьменьніка Яўгенія Васільеўна)
  • вуліца Зайцава (жылі сябры пісьменьніка, побач былая лазьня, якую наведваў пісьменьнік)
  • старыя могілкі (помнік бабулі Людміле Антонаўне Барысевіч)
  • крыж паўстанцу Грыневічу
  • дом дзядзькі
  • бераг Дняпра на вул. Сядова (запісы зь дзёньніка Караткевіча)
  • вёска Азярышча ( «Каласы...», тут жыла здымачная група, калі рабілі фільм «Будзь шчасьлівая, рака»)
  • Кісьцяні (парк 18–19 стст.)
  • Крыцкія хутары...

Гэта толькі частка месцаў, зьвязаных у нас з Караткевічам.

Фота друкуецца ўпершыню. Фота У. Караткевіча. Дзядзька Ігар (пасярэдзіне).
Фота друкуецца ўпершыню. Фота У. Караткевіча. Дзядзька Ігар (пасярэдзіне).

— А як захоўваецца памяць пра знакамітага пісьменьніка ў Рагачове? Што з ідэяй музэю Караткевіча ў дзедавым доме і з памятным знакам Гервасію Выліваху?

— Цяпер у Рагачове ёсьць вуліца Караткевіча, вялізны Дом кнігі імя Караткевіча, крыж паўстанцу Грыневічу, памятны валун каля дому Караткевіча, у вёсцы Азярышча знак са словамі з «Каласоў…», магіла бабулі. Але самае галоўнае — хата дзядзькі, дзе пісьменьнік працаваў і адпачываў. Там плянуецца музэй. На сёньня афармляецца дакумэнтацыя, каб дом перайшоў ва ўласнасьць гораду. Пра знак Гервасію Выліваху пакуль нічога сказаць не магу… Першапачатковая наша справа — музэй.

— Як зьбіраюцца ў Рагачове адзначыць 90-годзьдзе Караткевіча ўлады і грамадзкасьць?

— У сувязі з эпідэмічнай сытуацыяй мерапрыемствы перанесеныя ў онлайн. Я ведаю, што здымаўся ролік па мясьцінах, зьвязаных з Караткевічам, будзе онлайн-імпрэза, праводзіліся конкурсы. Трэба сказаць і пра ўнікальную выставу, якая цяпер працуе ў Рагачоўскім музэі. На ёй прадстаўленыя экспанаты з дому Караткевіча: унікальныя фота, лісты, паштоўкі, кнігі, рэчы, стол… Дарэчы, Караткевіч быў да ўсяго і фатографам. Некаторыя ягоныя фота не атрыбутаваныя да сёньня.

— Вы асабіста як ушануеце гэтую дату?

— Абавязкова схаджу да дому на вуліцы Караткевіча, зайду на бераг Дняпра, наведаю выставу. Можа хто далучыцца…

Фота з архіву Андрэя Чарняўскага.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG