Карэспандэнт Свабоды дажыў да 35 гадоў і ўпершыню ў жыцьці паехаў у Расею паглядзець, як там не па тэлевізары, а папраўдзе. У трэцім падарожным рэпартажы — пра самую працяглую чыгунку ў сьвеце і людзей, якія па ёй падарожнічаюць.

Курорт

— Няма ў нас паштовак, малады чалавек.
— А валюту можна памяняць у вас?
— І валюту нельга.
— А дзе можна?
— Валюту ў Іркуцку, а паштоўкі ня ведаю дзе. Можаце паспрабаваць у інфармацыйным цэнтры.
— Дзякуй.
— Але ён закрыты. Да верасьня працуе толькі.

Я прыехаў у пасёлак Ліствянка на Байкале. Ліствянка, гэта як наша Нарач на Нарачы ці Браслаў на Браславах — самае вядомае курортнае месца. Ад Іркуцку да Ліствянкі каля 60 кілямэтраў. Даехаць можна маршруткай, ходзяць яны прыкладна раз на гадзіну з цэнтральнага рынку. У сэзон з Іркуцку таксама падымаюцца цеплаходы па Ангары.

Назва пасёлка — ад шматлікіх лістоўніц, якія растуць па берагах Байкала. У час майго прыезду яны акурат пажаўцелі і ствараюць восеньскую атмасфэру. Адно што пабачыць іх на беразе возера складана, бо ён амаль увесь агароджаны высокім плотам прыватных гатэляў і кавярняў. У вольным доступе літаральна 150 мэтраў камяністага пляжу ля прыстані.

Каб застацца сам-насам з прыродай далей ад мангалаў шашлычных і гучнай каўкаскай музыкі, трэба прайсьці некалькі кілямэтраў ляснымі сьцежкамі.

«Ды тут раскупілі ўвесь бераг ужо, табе трэба на Альхон ехаць, каб Байкал нармальна адчуць, — кажа гаспадар невялічкага прыватнага гатэля, дзе я спыніўся на два дні. — Тут было нармальна ў часы СССР. Турысты прыяжджалі з усяго Саюзу. І гэта нармальныя турысты былі, а не такія, як цяпер. Толькі выпіць і закусіць. А потым на водным матацыкле п’яным пакатацца. Загарадзілі ўвесь бераг, гатэлі будуюць. Кошты такія, што ніхто ня едзе. Омуля (унікальны байкальскі від рыб. — РС) забаранілі лавіць мясцовым, ліцэнзіі выдаюць толькі карэнным жыхарам нібыта, эвенкам. Прыйдзеш на рынак, а там омулем прыежджыя з Іркуцку рускія мужыкі гандлююць. І ўсё ціп-топ».

Гатэльнага гаспадара клічуць Уладзімерам. Ён не зь Ліствянкі, а з суседняй вёскі. Кажа, што ў кастрычніку на Байкале амаль пуста — вельмі холадна. Адпачываць людзі прыяжджаюць пераважна з Іркуцку — папарыцца ў лазьні. Летам бываюць і зь іншых рэгіёнаў Расеі, і нават замежнікі з Эўропы.

Шмат хто з уладальнікаў невялікіх гатэляў ужо расчараваўся ў бізнэсе і цяпер прадае іх — і гатовыя, і недабудаваныя. Прадаюць у Ліствянцы і старыя драўляныя дамы. На ўвесь немалы пасёлак адна пошта без паштовак, 3–4 невялічкія крамы з атмасфэрай 90-х і два банкаматы Сбербанку Расеі (адзін не працуе).

Фрэш фіш

— Містэр, фіш! Фрэш фіш! Містэр!
— Колькі каштуе?
— А, ты рускі. Не падобны, выбачай. Рыбка, запакую з сабой, вакуўм. Омуль, толькі-толькі вэнджаны. Маленькі 200 рублёў, большы 300. Бяры.
— Ня рускі я. Зь Беларусі.
— А выглядаеш як немец.
— Гэта камплімэнт?
— Рыбу будзеш браць ці не?
— Буду, вось гэтую мне, калі ласка.
— 350.

Бяру на рынку аднаго запакаванага пад вакуўмам у тоўсты поліэтылен омуля (пакуюць рыбу проста на вачах у пакупнікоў, тут гэта самы важны і ці не адзіны мясцовы сувэнір) і іду ўздоўж берага Байкала пашукаць ціхае месца. Знаходжу толькі кафэ «Шуры-Муры». Вялікія вокны абабітага плястыкавым сайдынгам будынку выходзяць акурат на вечаровае возера. Унутры мэталічныя і плястыкавыя сталы. На бары афіцыянт, за столікамі тры маладыя жанчыны. Яны моўчкі п’юць алькаголь і закусваюць яго вэнджанай рыбай. З дынамікаў гучыць папулярная ў Беларусі гадоў восем таму песьня каўкаскай зоркі Айдаміра Мугу пра «Чёрные глаза».

Ад Берасьця да Віцебску

Пра тое, што Байкал — адно з самых вялікіх азёр ў сьвеце, беларусы ведаюць яшчэ са школы. Тыя, хто вывучаў геаграфію і ва ўнівэрсытэце, ведаюць нават тое, што Байкал — самае вялікае прэснаводнае возера паводле аб'ёму вады. А таксама самае глыбокае ў сьвеце (месцамі да 1500 мэтраў) і адно з самых старажытных. Яго памеры нават у лічбах уражваюць — 636 кілямэтраў у даўжыню і каля 80 у шырыню (у самым шырокім месцы). Для параўнаньня — ад Берасьця да Віцебску толькі 615 км.

Пры гэтым у ваколіцах Байкала толькі два адносна вялікія гарады — Іркуцк і Улан-Удэ. Рэшта тэрыторыі амаль незаселеная. Мясцовыя расказваюць, што ў сэзон у самых папулярных сярод турыстаў паселішчах процьма прыежджых. У асноўным эўрапейцаў.

Самае папулярнае месца — выспа Альхон. Там можна знайсьці нават нешта накшталт абазначаных трэкінгавых маршрутаў. Мясцовыя, як ужо расказаў мне Ўладзімір, больш любяць катацца па Байкале на цеплаходах і парыцца ў шматлікіх «русскіх баньках». Але назваць Байкал курортам усё ж не выпадае. Вельмі далёка ён ад буйных гарадоў і прамысловых цэнтраў Эўрапейскай часткі. Пазьней, едучы па Расеі, я ня раз пачую ад расіян просьбу расказаць пра Байкал, таму што «мы там ніколі не былі, але марым усё жыцьцё».

Марыць ёсьць пра што. Байкал прыгожы нават у забудаванай невялічкімі аналягамі дома Чыжа Ліствянцы. Высокія хвалі, моцны вецер, вогненныя захады сонца.

Маскоўскія кошты

Паездку на Байкал сумяшчаю з наведваньнем Іркуцку. Гэты вядомы сваёй беларускай грамадой усходнесыбірскі горад узьнік у месцы зьліцьця рэк Іркут і Ангара. Першыя згадкі адносяцца да 1661 году. Напачатку быў важным купецкім цэнтрам, праз Іркуцк ішоў так званы «гарбатны шлях», па якім у Маскву і Пецярбург вазілі гарбату з Кітаю.

Доўгі час менавіта Іркуцк быў самым аддаленым цэнтрам Расейскай імпэрыі. Сюды ссылалі непакорных палітычных дзеячоў і злачынцаў. Пазьней гэтую ролю перанялі забайкальскія паселішчы, а праз Іркуцк прайшла Трансьсібірская чыгуначная магістраль.

Гістарычны вакзал даволі далёка ад цэнтру гораду, на другім беразе Ангары. Тэхналёгіі канца 19 стагодзьдзя проста не дазвалялі ў патрэбныя тэрміны пабудаваць мост праз гэтую вялікую раку.

На пачатку стагодзьдзя 21-га Іркуцк моцна нагадвае дэкарацыі з фільма Балабанава «Жмуркі», дзеяньне якога адбываецца ў невядомым расейскім паселішчы ў першай палове 90-х.

Першае ўражаньне ад Іркуцку — холад. Тут рэзкі кантынэнтальны клімат, і ўжо ў першай палове кастрычніка холадна так, як у Менску не заўсёды бывае нават у студзені. 5-10 градусаў марозу ў гэты час для Іркуцку ня дзіва. Гэта рэзка кантрастуе з +15, якія здарыліся са мной ва Уладзівастоку тры дні таму. А таксама з такой жа плюсавой тэмпэратурай і сонечным небам празь дзень у Новасібірску.

У Іркуцку ўжо значна менш праварульных японскіх аўтамабіляў і раз-пораз нават сустракаюцца родныя аўтобусы МАЗ знаёмага зялёнага колеру. У крамах гарадзенскія каўбасы і берасьцейскі тварог. На вуліцах амаль менскія «сталінкі». Калі б не традыцыйныя драўляныя 2-павярховыя сыбірскія купецкія дамы, то Іркуцк можна было б зблытаць з Гомлем. Дамоў гэтых у цэнтры гораду яшчэ даволі шмат, хоць стан іх у асноўным ня вельмі добры.

«Іркуцк — гэта Расея? — пытаюся ў хлопца, які гатуе мне шаўрму ў забягалаўцы на бульвары Гагарына. — А то мне ва Ўладзівастоку сказалі, што там не Расея». Хлопец закручвае мяса з капустай у тонкі лаваш, працягвае мне і кажа:

— Расея, канешне. Толькі кошты ў нас тут не расейскія.
— А якія?
— Маскоўскія.

Плачу за абед 150 рублёў (каля 6 беларускіх) і кажу, што ня толькі маскоўскія, але яшчэ і менскія.

Працяг будзе. У наступнай частцы сэрыялу пра першае падарожжа па Расеі чытайце пра тое, чаму Новасібірск зусім не такі, як можна было б падумаць.

Першыя дзьве часткі сэрыі рэпартажаў можна пабачыць тут: